Morgunblaðið - 23.03.1995, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 23. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Bömum er þrælað út
í Malasíu - er okkur sama?
NÚ NÝLEGA heyrðust auglýs-
ingar í útvarpi frá ákveðnu fyrir-
tæki að vörur frá Malasíu væru
komnar. Á aðalfundi Félags ís-
lenskra stórkaupmanna var rætt
um það nýverið að aðild íslands
að ESB gæti skert verslunarfrelsi
okkar, t.d. varðandi innflutning á
vefnaðarvörum frá Asíulöndum.
Þessi tvö atriði líta í fljótu bragði
ekki út fyrir að vera nátengd, en
þau eru það engu að síður. Spum-
ingin snýst um hvernig við viljum
að viðskiptum okkar við önnur lönd
sé háttað. Er okkur sama við hverja
við skiptum og við hvaða aðstæður
vörumar sem við kaupum em bún-
ar til?
Félagsleg ákvæði í
viðskiptasamningum
í alþjóðlegri umræðu, t.d. innan
OECD og Aiþjóðavinnumálastofn-
unarinnar (ILO), hefur að undan-
fömu farið fram mikil umræða um
félagsleg ákvæði í viðskiptasamn-
ingum. Það er ljóst að grundvallar-
mannréttindi em brotin á fólki í
mörgum löndum, t.d. í Asíu, Afríku
og S-Ameríku. Mörg ríki geta boð-
ið upp á ódýrar vörur vegna þess
að starfsfólk býr við laun og aðbún-
að sem em fyrir neðan allt vel-
sæmi. Það versta í þessu máli er að
í mörgum löndum, t.d. í Malasíu,
er mjög algengt að börn séu látin
vinna nær launalaust við ömurlegar
aðstæður. í sumum löndum leikur
enginn vafi á því að
um hreina barna:
þrælkun er að ræða. í
þessu sambandi er
upphæð launa auðvit-
að ekki mergurinn
málsins, það er auðvit-
að meðferðin á böm-
unum sem skiptir öllu.
Til em alþjóðasátt-
málar um mannrétt-
indi og réttindi launa-
fólks. Ýmsar þjóðir
hafa hins vegar ekki
staðfest þessa sátt-
mála. Umræða um
þessi mál á alþjóða-
vettvangi snýst mikið
um það nú að reyna
að verðlauna þróunarríki sem bæta
mannréttindi hjá sér. Verðlaunin
geta m.a. falist í bættum viðskipta-
kjörum, lægri innflutningstoilum
o.s.frv. Einnig er rætt um mögu-
leika á því að beita viðskiptahöftum
sem refsingu gagnvart þjóðum sem
þijóskast við. Margar nýiðnvæddar
þjóðir eins og t.d. Kína og S-Kórea
hafa ekki staðfest neina af þessum
grundvallarsáttmálum. Malasía
hefur haft fyrir því að ógilda þá.
Dæmið
um IKEA
Neytendur, verkalýðssamtök og
fleiri aðilar hafa í mörg ár látið
þessi mál til sín taka og reynt að
beita þrýstingi. í því sambandi má
t.d. minna á baráttuna
gegn kynþáttaaðskiln-
aði í S-Afríku og bann
við innflutningi þaðan.
Nýrri dæmi um árang-
ur eru líka til. Stór-
fyrirtækið IKEA reið
á vaðið og hætti að
kaupa teppi frá þeim
fýrirtækum í Nepal
sem voru með böm í
vinnu. IKEA krefst
þess nú frá framleið-
endum í Indlandi og
Pakistan að fyrirtækin
votti að þau virði al-
þjóðlega mannrétt-
indasáttmála. í Dan-
mörku er verið að gera
atlögu að fatakeðjunni Hennes &
Maurits vegna þess að ekki stendur
skýrt á fatnaðinum hvar hann er
búinn til. Vitað er að stór hluti
varningsins kemur frá Kína og
grunur leikur á að börn vinni við
framleiðsluna og að grundvallar-
mannréttindi séu brotin á fólki í
framleiðslunni. Lítil sem engin
umræða fer fram um þessi mál hér
á landi.
Er okkur sama hvaða
vöru við kaupum?
Nú veit ég ekki við hvaða að-
stæður vörurnar frá Malasíu sem
auglýstar voru í útvarpinu voru
framleiddar. En ég hef ýmsar
ástæður til að ætla að börn vinni
Stórfyrirtækið IKEA
reið á vaðið, segir
Ari Skúlason, en það
hætti að kaupa teppi frá
þeim fyrirtækjum í
Nepal sem voru með
börn í vinnu.
við framleiðsluna, og það við full-
komlega ómanneskjulegar aðstæð-
ur. Á mér að vera sama?
íslenskir stórkaupmenn vara við
aðild að ESB vegna þess að hún
geti skert viðskiptafrelsi, t.d. á
vefnaði frá Asíu. Við höfum séð
hvað IKEA hefur gert í því máli.
Viljum við að frelsið sé svo óheft
að inn á okkur sé prangað ódýrum
vörum sem eru ódýrar vegna þess
að börn vinna við framleiðsluna og
að grundvallarmannréttindi séu
brotin? Til hvers viljum við nota
frelsið? ESB vill að einhveiju leyti
nota þetta frelsi til þess að bæta
mannréttindin í þróunarlöndunum.
Er það slæmt? Verið er að vinna
að sömu áherslum innan OECD og
ILO. Eigum við að segja okkur úr
þeim stofnunum? Er okkur sama
við hvaða aðstæður vörurnar sem
við kaupum eru framleiddar?
Ari
Skúlason
Verðið eigi margir
kennarar...
„VERÐIÐ eigi
margir kennarar,
bræður mínir. Þér vit-
ið, að vér munum fá
þyngri dóm.“
Mér duttu í hug
þessi orð úr Nýja
testamentinu, en þau
standa í hinu almenna
bréfí Jakobs (3.1),
þegar ég las eitt af
mörgum lesendabréf-
um eða blaðagreinum
þar sem mælst er til
þess að kennarar verði
sviptir verkfallsrétti
vegna þess hve illa það
bitnar á heimilum og
vinnustöðum þegar
ungmennin komast ekki í skóla. í
sumum þessara greina er á það
bent að sumarleyfí kennara og
nemenda sé langt, frí og starfsdag-
ar ódrýgi auk þess skólatímann og
kennarar fái aukagreiðslu fyrir
heimavinnu og fleira.
Allt er þetta út af fyrir sig rétt.
En samkvæmt nýjum lögum mun
frídögum fækka og
starfsþagar kennara
færast yfír á sumar-
leyfi nemenda. Og til-
laga um að stytta sum-
arleyfíð um mánuð
mætti almennri and-
stöðu og var aldrei
flutt á þingi. Þar er
ekki við kennara að
sakast, ef sök skyldi
kalla.
í einni blaðagrein-
inni kemur fram að
ekki sé alltaf verið að
skipta um kennslu-
bækur og undirbún-
ingsvinna kennara
hljóti að sama skapi
að vera minni. Vissulega verða
margar kennslubækur allt of lang-
lífar en kennarar með sjálfsvirð-
ingu fylgjast með nýjungum í fagi
sínu og miðla þeim til nemenda. Á
fyrstu kennsluárum mínum las ég
með nemendum kennslubók í jarð-
fræði þar sem plánetan Plútó var
ekki nefnd og fannst hún þó ári
Sjaldan veldur einn þá
••
tveir deila, segir Orn-
ólfur Thorlacius, sem
hér fjallar um verkfall
kennara.
áður en ég fæddist. Þetta fór ung-
ur kennari létt með að leiðrétta en
ýmsar aðrar nýjungar í aldarþriðj-
ungs þróun fræðanna vöfðust fyrir
honum. Það krefst nefnilega meiri
vinnu af kennaranum að styðjast
við gamalt og úrelt námsefni en
nýtt.
Saga samningsréttarins
Þegar ég hóf kennslu hér á landi,
árið 1959, ákvað Alþingi laun
kennara og annarra opinberra
starfsmanna með lögum. Þessi
skipan var þá löngu úrelt, enda liðu
stundum áratugir án þess -að lögun-
um væri breytt. Árið 1962 fengu
Örnólfur
Thorlacius
(Jyrir(estur á vegum
" rteimiCisiðnaðarsKpícmns
íNorrœna húsinu 25. mars 1995 kl. 14.00.
Quðrún (E,rna Quðmundsdóttir taCar aCmennt um
fatahönnun, fagurfrczði og tczkjti.
f uðrún ‘Erna f uðmundsdóttir er /góCameistari og
deiCdarstjóri við IðnskóCann í fey/gavík-
opinberir starfsmenn samningsrétt,
þó án verkfallsréttar. Næðust
samningar ekki kom til kasta sér-
staks kjaradóms sem ákveða átti
laun starfsmanna ríkis og bæja,
meðal annars með hliðsjón af laun-
um á almennum markaði. Kjara-
dómur dæmdi kennurum og öðrum
opinberum starfsmönnum þá veru-
legar launahækkanir. Eftir að aðr-
ar stéttir kröfðust samsvarandi
launabóta — og fengu þær — sá
kjaradómur sér ekki fært að leið-
rétta kjör opinberra starfsmanna
nema að litlu leyti. Árið 1973 færð-
ist samningsréttur um sérmál frá
heildarsamtökum opinberra starfs-
manna til einstakra stéttarfélaga
og 1986 fengu félögin allan samn-
ingsréttinn.
Meðal tilrauna til að færa kjör
opinberra starfsmanna nær al-
mennum kjörum launafólks í land-
inu var starfsmat, sem unnið var
seint á sjöunda áratug aldarinnar.
Þar var annars vegar reynt að bera
starfmenn ríkis og bæja saman
innbyrðis og hins vegar að bera
þá saman við menn í hliðstæðum
störfum hjá einkafyrirtækjum.
Þetta var merkileg tilraun sem gaf
svo góða raun fyrir launafólk að
ríkisvaldið hafnaði frekari vinnu
við starfsmat.
Meðal opinberra starfsmanna
gætti vaxandi óánægju með kjara-
dóm og árið 1976 fengu stéttarfé-
lög þeirra samningsrétt með verk-
fallsrétti.
Kennaraverkföll
í nær öllum grannlöndum okkar
hafa kennarar rétt til verkfalls en
beita þeim rétti mjög sjaldan, þar
sem yfírvöld sjá yfírleitt sóma sinn
í því að greiða þeim þolanleg laun.
Það er til marks um ástandið hér-
lendis að margir unglingar sem nú
eru í framhaldsskóla hafa tafist
oftar en einu sinni í námi vegna
vinnudeilna kennara.
Því miður er reynsla kennara af
fullum samningsrétti ekki heldur
góð. Að loknu verkfalli 1989 nam
þáverandi fjármálaráðherra með
bráðabirgðalögum úr gildi sína eig-
in samninga við háskólamenntáða
ríkisstarfsmenn, meðal annars flesta
framhaldsskólakennara. Samt munu
Mikilvægi
alþj óðasamþykkta
Þessi mál leiða hugann að því
að við íslendingar höfum staðið
okkur illa við að staðfesta alþjóða-
samþykktir um mannréttindi, t.d.
sáttmála ILO. Við höfum staðfest
innan við 20 sáttmála á meðan
Norðurlöndin hafa staðfest 60-80.
ísland hefur t.d. ekki staðfest sátt-
mála ILO nr. 138 um bamavinnu.
Auðvitað er barnavinna ekki sams
konar vandamál hér á landi og í
þróunarlöndunum þannig að stað-
festing sáttmálans skiptir litlu fyrir
okkur. En það er verið að reyna
að bæta kjör bama í þróunarlönd-
unum með því að fá ríkisstjórnir
landanna til þess að staðfesta þenn-
an sáttmála. Það skýtur því skökku
við að standa frammi fyrir því að
t.d. ríkisstjórnir Kína eða Malasíu
geti sagt: Af hveiju þurfum við að
staðfesta þennan sáttmála til þess
að fá sæmileg viðskiptakjör þegar
land eins og ísland hefur ekki stað-
fest hann og nýtur samt bestu
kjara?
Ef við ætlum að taka virkan
þátt í samfélagi þjóðanna og njóta
trausts verðum við að gæta okkar.
Við verðum að taka þátt í því að
vera öðrum þjóðum eftirdæmi. Það
getum við m.a. gert hvert og eitt
með því að vera vakandi yfir því
hvaða vörur við kaupum. En við
verðum að gera þá kröfu til stjórn-
valda og viðskiptalifsins að vera
líka á verði. Augljós krafa nú strax
er að ríkisstjórnin geri gangskör
að því að staðfesta fleiri sáttmála
Alþjóðavinnumálastofnunarinnar.
ASI hefur krafist þessa mjög lengi,
en íslenska ríkisstjórnin hefur
þijóskast við.
Höfundur er framk væmdastjóri
Alþýðusambands Islands.
kennarar ekki afsala sér þessum
rétti án þess að í staðinn komi ein-
hver trygging af öðru tagi.
Fyrir grunnskólakennara varðar
miklu, þegar loksins hillir undir
einsetinn skóla, að það fáist metið
sem fullt starf að kenna við slíkan
skóla, sem sagt að kenna einum
bekk. Ljóst er að jafnstór stofnun
og íslenski grunnskólinn verður
tæpast rekinn þannig að meirihluti
starfsmanna hans fái aðeins ráðn-
ingu í hlutastarf. Þetta þarf ekki
að þýða minni vinnuskyldu kenn-
ara. Einsetinn skóli er víða í ná-
grannalöndum okkar jafnframt
heilsdagsskóli.
Annað, sem flækir vinnudeilu
kennara, er að taka þarf mið af
breyttu og á margan hátt auknu
álagi á þá. Að hluta til er þetta
álag þegar komið fram vegna
breytinga á eðli skólastarfs, en auk
þess er gert ráð fyrir því í nýjum
lögum, eins og að framan er getið.
Vitanlega verður það matsatriði
hversu mikið af þeim launum sem
að lokum verður samið um — von-
andi sem fyrst — telst greiðsla
vegna aukinnar vinnu og hvað telst
raunveruleg kauphækkun. Mér
virðist að samninganefnd ríkisins
túlki allt eða nær allt sem hún
hefur boðið sem kauphækkun. En
það dregur dilk á eftir sér, þegar
nefndin þarf að semja við aðra
hópa launþega, ef hún hefur að
eigin mati samið um verulega
launahækkun við kennara.
Annars vara ég við því að menn
fordæmi samninganefnd ríkisins. í
henni sitja embættismenn sem gera
ekki annað en það sem stjórnvöld
mæla fyrir um.
En umfram allt bið ég menn
hugleiða, áður en þeir kalla kenn-
ara til ábyrgðar vegna þess að
börnin fá ekki lögboðna kennslu,
að sjaldan veldur einn þá tveir
deila. Ef starf kennarans er svo
mikilvægt að taka verði af honum
verkfallsrétt verður með öðru móti
að tryggja honum mannsæmandi
laun. Þetta verkfall var raunar
strax á fyrsta degi orðið of langt.
Vonandi leysist það sem fyrst.
Höfundur cr rektor
Menntaskólans við Hamrahlíð.