Morgunblaðið - 13.04.1995, Síða 38

38 FIMMTUDAGUR 13. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
VIÐSKIPTI
SNÚAST
UM TRAUST
sviðum næmari en gerist og geng-
ur. Kennarar mínir í tónlist tóku
snemma eftir þessu. Þetta er erfitt
að skilgreina með orðum en samt
er þarna um að ræða tilfinningu
sem ræður miklu í lífi fólks, jafn-
vel því hvort það er þess umkomið
að gera eitthvað sem aðrir ekki
geta gert.
Ferðalög breyta lífi fójks. Ég hef
átt mikinn þátt í því að íslendingar
fór að ferðast. Ýmsir hafa veitt því
athygli að íslenskt þjóðlíf hefur
breyst við þetta. Það er orðið miklu
opnara, fjölbreytni hefur aukist og
heimóttarsvipurinn er að hverfa af
fólki þannig að nú þekkir maður
ekki lengur íslendinga úr i mann-
hafi Evrópu. íslendingssvipurinn
leyndi sér lengi vel ekki.“
Fóru með mat að heiman
„Fyrst ferðuðust íslendingar
með mat að heiman í stórum stíl,
kistur af hangikjöti og saltfíski,
mikið til vegna þess að fólk hélt
að það væri enginn ætur matur
fáanlegur annars staðar,“ segir
Ingólfur. „Oftast var þó farangur
fólksins á heimleið meira vanda-
mál. Menning þjóða sést á því
hvernig þegnamir ferðast og hvert.
Þjóðir þriðja heims landanna hafa
t.d. sinn eigin ferðastíl. íslendingar
hafa til skamms tíma ferðast á
svipaðan hátt, með ótal pinkla,
hlaðnir í bak og fyrir. Þetta sér
maður enn í dag í Afríkulöndum
og í Suður-Ameríku t.d.
Dæmigert fyrir útnesjamennsku
smáþjóða er að þeim fínnst engin
ástæða til að fara til annarra landa
því allt sé best hjá þeim sjálfum.
Slík menningarleg innilokun verður
alltaf undirrót hnignunar. Það má
tengja alla menningu heimsins við
ferðalög. Allar framfarir mann-
kynsins hafa tengst ferðalögum,
allt frá því menn fóru að fleyta sér
frá strönd á fmmstæðum bátum í
leit að nýjum löndum. Þannig upp-
götvuðu menn smám saman heim-
inn. Ferðalög og þekkingarleit hafa
alltaf farið saman.
Flestar ferðir íslendinga eru inn-
kaupaferðir eins og sýnir sig í því
að ferðaeyðsla þeirra er mest utan
hins eiginlega ferðamannatíma.
Það sést á línuritum frá Seðlabank-
anum yfír eyðslu íslendinga erlend-
is. Það er eins og fólki fínnist ferð-
ir eiga að ganga út á innkaup, það
er gagnstætt mínum hugsunar-
hætti. Góð ferðalög eru mikill skóli
og mjög lærdómsrík. Afar fáar
ferðir íslendinga eru af menningar-
BV
Hand-
lytti-
vagner
UMBOÐS- OG HEILDVERSLUNIN
SMIÐJUVEGUR 70, KÓP.
SlMI 564 4711 ’FAX 564 4725
legum toga. Með því að sýna fyrir-
hyggju og sparnað gæti fólk auð-
veldlega farið í heimsreisur, með
því t.d. að sleppa einhveiju af
styttri ferðum sínum en fara í
lengri ferðir með aðeins lengra
millibili.
Það mætti kannski ætla að nú-
tíma fjölmiðlun gefí fólki nokkum
veginn rétta mynd af heiminum,
en ég fullyrði að þvl fer víðs fjarri.
Þrátt fyrir alla þessa fjölmiðlun
hefur almenningur afar takmark-
aða heimsmynd og mjög einhæfa.
Mynd fjölmiðla af heiminum er oft-
ast tengd átökum og voðaverkum
en sýnir engan menningarlegan
þverskurð af heiminum. Það kynn-
ist enginn heiminum að neinu gagni
öðruvísi en að skoða hann sjálfur.
Það er eitt mesta ævintýrið sem
lífíð býður okkur.“
Heimsreisur til
stórbrotinna staða
„Heimsreisur þær sem ég hef
staðið fyrir em ekki dýrar ef grannt
er skoðað. Miðað við tíma- og vega-
lengd og gæði aðbúnaðar eru þær
ódýmstu ferðirnar á markaðnum.
Flugið frá íslandi er hlutfallslega
dýrast. Ég hef náð hagstæðum
samningum við ýmis flugfélög I
Austurlöndum sem fljúga með fólk
á langleiðum fyrir 4 til 5 krónur á
flugkílómetrann. Það borgar hins
vegar 15 til 20 krónur á lægstu
fargjöldum milli íslands og ná-
grannalandanna, og oft tvöfalda
þá upphæð fyrir ferð með strætis-
vagni innan Reykjavíkur.
Markmið Heimsklúbbs míns er
að kynna fólki það fegursta sem
heimurinn hefur að bjóða og við
bestu skilyrði sem hægt er að fá,
frægustu náttúrfyrirbrigðum og
mannvirkjum og frægum sögustöð-
um, jafnframt því að verða vitni
að ólíku mannlífi og menningu í
framandi umhverfí. Það sem mér
fínnst höfða hvað mest til íslend-
inga á ferðalögum er hið stór-
brotna. Að standa á Góðrarvonar-
höfða, Kínamúrnum, sigla út á
Stóra kóralrifið fyrir austan Ástral-
íu, eða dást að fegurð Klettafjall-
anna í Kanada er stórfenglegt, slík-
ar minningar verða aldrei teknar
frá fólki. Vandlega undirbúnar
ferðir og vel heppnaðar eru ævilöng
fjárfesting. Enginn tekur minning-
ar fólks frá því þótt það geti misst
allt annað. Um leið og afkoma fólks
batnar ferðast það lengra, um það
má sjá dæmi t.d. í Austantjald-
slöndunum, jafnvel Rússar eru að
Aðeins það Sesta nœst þér
62-62-62
LISTASÖFN Ítalíu geyma marga fjársjóði
„Það er eins og fólki
finnist ferðir eiga að
ganga út á innkaup,
það er gagnstætt
mínum hugsunar-
hætti. Góð ferðalög
eru mikill skóli og
mjög lærdómsrík.
Afar fáar ferðir
íslendinga eru af
menningarlegum
toga.“
verða tíðir gestir í Austurlöndum
núna.“
Sambúð ferðalaga og
tónlistarstarfa
En hvernig skyldi sambýlið hafa
verið milli ferðamálafrömuðarins
og tónlistarmannsins Ingólfs Guð-
brandssonar?
„Ég held að listamanni sé mjög
nauðsynlegt að upplifa náttúruna
•í sem flestum tilbrigðum. Ég hef
þá skoðun að í raun og veru^eijgi
öll list upptök sín í náttúrunni. Eg
skil ekki hvernig nokkur getur orð-
ið stórkostlegur listamaður án þess
að hafa víðtæka reynslu af lífínu
á sem flestum stöðum, slík alheims-
reynsla gefur fólki allt aðra sýn á
tilveruna. Þannig held ég að lista-
maður hafí mikið að sækja í ferða-
lög.
Það er líka sama hvar við berum
niður í sögu listamanna, alls staðar
má sjá áhrif ferðalaga. Hugsa sér
hvaða áhrif Ítalía t.d. hefur haft á
listum, ekki aðeins í tónlist." Hér
þagnar Ingólfur um stund en held-
ur svo áfram. „Hvaða bókmennta-
jöfur í heimmum hefur ekki sótt
uppörvun til Ítalíu og hugmyndir í
hinn ítalska menningarheim að
ekki sé talað um myndlist og tón-
list. Fyrir um öld síðan eða svo þá
þótti enginn maður fullmenntaður
án þess að hann tæki sér ferð á
hendur til Suður-Evrópu, aðallega
til Ítalíu og Grikklands. Þetta gerði
t.d. Fjölnismaðurinn Tómas Sæ-
mundsson fyrstur íslendinga.
Það er alveg sama hvern við
nefnum af stórskáldum Evrópu,
Byron heillaðist af Ítalíu, Shelley,
Browning. Heine skrifaði Minning-
ar frá Ítalíu og Göthe orti mörg
sín bestu ljóð á Ítalíu, „Þekkir þú
land, þar gul sítrónan grær“, þann-
ig'orti Goethe fyrir um 200 árum
á Ítalíu. Þessi áhrif bárust jafnvel
til íslands, t.d. hjá Davíð Stefáns-
syni, að ekki sé talað um Einar
Benediktsson, sem orti mörg sín
stórbrotnustu kvæði undir ítölskum
áhrifum, kvæði eins og Kvöld I Róm
eða Einræður Starkaðar.
Vissulega hafði þetta líka áhrif
á mig, ég var svo gæfusamur að
hljóta mína menntun m.a. á Ítalíu.
Ég hef farið víða og séð margt síð-
an ég var bam í Sveitinni milli
Sanda. En allt það hefur aðeins
hert þau tök sem hún hefur á hjarta
mínu. Ég held því fram að margir
okkar bestu listarhenn hafí þá fyrst
skynjað hvað er séríslenskt þegar
þeir kynntust heimsmenningunni.
Tökum mann eins og Jón Leifs, sem
íslenska þjóðin fussaði og sveiaði
við þangað til núna á allra síðustu
árum. Eg man þann mann ákaflega
vel, ég var að hefja mitt tónlistar-
starf skömmu eftir að hann fluttist
heim til íslands. Að mínum dómi
er hann sá íslenskasti af íslenskum
tónskáldum og var hann þó lang-
dvölum erlendis. Hans tónsmíðar
eiga eftir að verða rödd íslands í
tónlistarsögunni, þótt hann væri
hundsaður hér í lifanda lífi.
Jóhannes Kjarval komst ungur
að heiman, hefði hann verið hér
alltaf hefði hann líklega í besta
falli orðið miðlungs landslagsmál-
ari. Hann kynntist listum, ekki
bara á Norðurlöndum heldur líka í
Frakklandi og á Ítálíu. Þegar hann
dvaldist ( Flórens þá skrifaði hann
nafn sitt á ítalskan máta, hann
merkti sumar myndir sínar með
Giovanni d’Efrey, hann var fæddur
á Efri Ey í Meðallandi og kenndi
sig þannig við fæðingarbæ sinn,
rétt eins og Leonardo da Vinci við
sinn. Við Jóhannes vorum reyndar
frændur, báðir afkomendur Jóns
Steingrímssonar eldklerks. Það er
alveg saman hvar borið er niður í
íslenskri list, þeir sem hafa náð
lengst í að gera íslenska list sér-
staka hafa gert það með því að
kynnast heimslistinni.
Vissulega hafa ferðalög mín
veitt mér tækifæri til þess að kynn-
ast mörgu af því besta sem gerist
I listaheiminum. Ég hef heyrt
margar stórstjörnur t.d. á óperu-
sviði. Ég hef hlustað á færustu
söngvara syngja í Covent Garden
og La Scala og nú fer ég á hveiju
sumri með hóp íslendinga I Aren-
una í Veróna, sem er stærsta óperu-
svið í heiminum. Ég fer I slíka ítal-
íuferð í sumar og þá ætlum við að
hlusta á óperuna Carmen í Ver-
óna.“
Ferðamálin sköpuðu
listamanninum svigrúm
Hver skyldi vera eftirminnileg-
asti tónlistarviðburðurinn sem Ing-
ólfur hefur sótt?
„Ég vil nefna þegar ég heyrði
Wilhelm Furtvangler stjórna Vín-
arsinfóníuhljómsveitinni í Beethov-
endagskrá á listahátíð í Edinborg
fyrir mörgum árum. Það var mikil
upplifun. Jafnvel þótt ég gagn-
þekkti þessi verk þá fannst mér
eins og ég væri að skynja þau í
fyrsta sinn. Ég þekkti hvern tón
og skynjun mín var svo yfírþyrm-
andi að ég hágrét. Sjálfur hef ég
stjómað hljómsveitum og kórum
og víða farið þeirra erinda. En hitt
er svo annað mál að án ferðaskrif-
stofurekstursins hefði ég ekki get-
að orðið sá aflvaki í íslenskri tón-
list sem ég hef þó orðið. Ég skap-
aði mér ekki aðeins lífsviðurværi
heldur líka svigrúm til þess að
styrkja listir meira en menn gera
sér kannski grein fyrir.
Ég bý ágætlega, en líf mitt hef-
ur ekki gengið út á auðsöfnun.
Hins vegar hef ég reynt að styrkja
efnilega listamenn til náms, einkum
tónlistarmenn. Þær tekjur umfram
rekstrarkostnað sem þetta fyrir-
tæki mitt skilar af sér renna ennþá
til menningarmála. Ég veitti til
þessa á síðasta ári yfír milljón krón-
um. Á þennan hátt hafa ferðamálin
og Iistin átt hjá mér samleið. Ég
vona líka að ferðirnar mínar hafí
eitthvað grætt á því að það var
listamaður sem lagði þær upp. Inn-
tak minna ferða hefur verið menn-
ing, slíkt er óvíða haft í forgangs-
röð þegar ferðir eru skipulagðar
fyrir fólk.
Ég held að margt fólk fari hálf-
gerða erindisleysu þegar það ferð-
ast. Það telur sig geta af eigin
rammleik séð það sem merkilegast
er á hveijum stað. Því miður yfir-
sést mörgum í þeim efnum. Ég hef
meira að segja talað við myndlistar-
menn sem fóru til Flórens og sást
yfir merkilegustu myndlistarsöfnin
þar. Það er heldur ekki sama hvern-
ig sagt er frá því sem merkilegt er
í menningu, listum, sögu og nátt-
úrufræðum. Það hefur mikið að
ségja hvernig sá sem segir frá tjá-
ir sig. Fyrir mér er hver kynnisferð
fyrir sig „performans" eða einskon-
ar sýning, þar sem reynt er að
varpa ljósi á merkilega hluti og á
þann hátt sem eftirminnilegt er.
Oft tekst þetta, jafnvel án þess að
farþegarnir séu sér meðvitaðir um
það, en segja gjarnan: „Þær eru
eitthvað svo sérstakar ferðirnar
hans Ingólfs."
Fararstjóri hefur á vissan hátt í
hendi sér hvað fólki er boðið að
skoða og sjá. Þarna hef ég oft á
tíðum skynjað mig sjálfan með
svipuðu móti og stjórnanda stórs
kórs og hljómsveitar. Ég flutti
fyrstur Mattheusarpassíu Bachs á
íslandi og gerði það nokkrum sinn-
um með allt að 200 flytjendum.
Það er kannski ekki eftirsóknarvert
fyrir stjórnandann að hafa svo
marga flytjendur en það er hins
vegar ávinningur fyrir unga tón-
listarmenn að kynnast svo hábor-
inni list og fá tækifæri til að iðka
hana.
Árangur stjórnandans er fólginn
í því að hefja flytjendurnar á hærra
plan, hátt yfír þann hversdagslega
flutning sem við heyrum svo mikið
af og er nánast afgreiðsla á tón-
verkum. Stórbrotinn flutningur er
fólginn í því að ná til allra flytjend-
anna og fá þá til að skila því besta
sem þeir eiga til — og helst meiru.
Ég vona að fararstjórinn í mér
hafi notið góðs af tónlistinni, tón-
listin er kröfuhörð og þekkir enga
málamiðlun. Ég stefni aðeins að
fullkomnun í því sem ég reyni að
gera.“