Morgunblaðið - 05.08.1995, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 5. ÁGÚST 1995 35
AÐSENDAR GREINAR
Þjóðgarðurinn í
Jökulsárgljúfrum
Jóna S. Óladóttir
ÉG ÆTLA að gera
grein fyrir þjóðgarð-
inum okkar í Jök-
ulsárgljúfrum, að-
stöðu fyrir ferðamenn
þar og í nánasta ná-
grenni. <
Algengasta að-
koman er frá Húsa-
vík. í björtu veðri er
ekin stórkostleg út-
sýnisleið fyrir Tjör-
nes. Á þeirri leið er
unnt að stoppa t.d. í
steingervingasafninu
við Hallbjarnarstaði
til að skoða sýnishorn
af skeljalögum úr
Hallbjarnarstaðakambinum. Með
stoppi á veginum má horfa frá
vegbrúninni á lundann og fýlinn
við varpstöðvar sínar.
Útsýnisskífa er efst í Auðbjarg-
arstaðabrekkunni og sést vel yfir
allt Kelduhverfið og Öxarfjörð,
allt norður í Rauðanúp á Mel-
rakkasléttu.
Gistiaðstöðu í næsta nágrenni
þjóðgarðsins er helst að telja í
skólanum/samkomuhúsinu í Skú-
lagarði og í sumarhótelinu Lundi,
auk bændagistingar sem er á J)ó
nokkrum stöðum. Verslunin Ás-
byrgi er við þjóðveginn. Þar má
fá allar helstu matvörur, þar er
líka notaleg kaffistofa og skyndi-
bitamatsala. Það er hestaleiga á
bænum Hóli í Kelduhverfi og er
merkt reiðleið um þjóðgarðinn.
Ætlast er til að látið sé vita hjá
landvörðum þegar farið er um á
hestum.
Gerum ráð fyrir að þú ætlir að
koma í þjónustumiðstöð þjóð-
garðsins og tjalda á tjaldstæðinu
í Ásbyrgi. í þjónustumiðstöðinni
er mjög góð aðstaða fyrir ferða-
menn og tjaldstæði alveg við hana.
Skrifstofa Náttúruverndarráðs
er við þjónustumiðstöðina og er
hún opin frá kl. 8-22 yfir háanna-
tímann, þar er tekið á móti hópum,
leiðbeint um tjaldstæði, seldir
bæklingar og sturtupeningar. Á
skrifstofunni hanga uppi góðar
loftmyndir af svæðinu og reglu-
lega er landvörður þar til taks til
að veita upplýsingar, gefa góð
ráð, til að spjalla og til að leysa
úr vandamálum sem upp kunna
að koma. Þú ættir endilega að
byija á því að koma við þar.
Landverðir fara í stuttar og
lengri gönguferðir með ferðafólk
6 daga vikunnar, fræða um sögu,
umhverfi og náttúru staðarins.
Þessar ferðir eru auglýstar á upp-
lýsingatöflu við skrifstofuna og er
að sjálfsögðu öllum fijálst að koma
með hvort sem gist er eða ekki.
Ekki er tekið gjald fýrir þátttöku.
Á gamla íþróttavellinum inni í
Ásbyrgi eru líka tjaldstæði. Þar
eru kamrar og þarf að ganga spöl-
korn eftir vatninu. Ekki er þar
aðstaða fyrir stóra hópa. Sumir
vilja heldur tjalda á tjaldstæðinu
þar og yrði mjög miður ef það
væri ekki leyft.
Gistinætur á báðum tjaldstæð-
um voru 13.500 sl. sumar.
Á Vesturdal eru líka tjaldstæði.
Þar eru gömlu góðu kamrarnir,
vaskaborð með rennandi vatni og
allt miklu frumstæðara. Sumir
vilja heldur hafa það svo og er það
vel. Gistinætur á Vesturdal sl.
sumar voru um 3.000.
Landverðir hafa einnig aðstöðu
í Vesturdal og gestir ættu endilega
að láta vita af sér í bústað þeirra
áður en tjaldað er og fá bæklinga
og leiðbeiningar. Þar er ekki raf-
magn og bílasímar ná ekki niður
í dalinn. í landvarðabústaðnum er
talstöð, en annars er
nóg að keyra upp á
brúnir dalsins til að
ná símasambandi.
Þjóðgarðurinn er
rúmir 150 ferkíló-
metrar. Hann nær
með Jökulsá á Fjöllum
að vestan frá Detti-
fossi og fram á sand,
um 35 km. Gljúfrin -
eru um 25 km á lengd
og hálfur km á breidd.
Víða eru þau með um
100 m háa hamra-
veggi. Efri gljúfrin frá
Dettifossi að Syðra-
Þórunnarfjalli eru
dýpst og hrikalegust.
Dettifoss er oft talinn voldug-
asti foss í Evrópu. Hann er 45 m
hár og um 100 m breiður. Nokkru
neðar er Hafragilsfoss, um 27 m
hár en Selfoss er litlu ofar, aðeins
um 10 m hár, en mjög breiður.
Fossar þessir mynda samstæðu
sem á fáa sína líka í veröldinni.
Miðhluti gljúfranna líkist frem-
ur dal en gljúfri. Þar eru forvöð
austan ár en Hólmatungur að vest-
an, mjög gróðurrík svæði með ótal
lækjum og ám sem spretta af lind-
um. Um Svínadal verður dalurinn
að víðri kvos með afar fjölbreyttu
landslagi, klettabyrgjum, mörgum
tjörnum stórum og smáum og fal-
legum gróðri. Nyrst er Vesturdal-
ur með þverhnýptum veggjum.
Meðfram ánni er röð kletta og
dranga, gömul gígaröð sem áin
hefur þvegið allt lauslegt utan af,
Hljóðaklettarnir.
Nokkru sunnar með ánni eru
Karl og Kerling á eyri við ána en
austanmegin Tröllahellir, stærsti
hellirinn í gljúfrunum. Rauðhólar
eru framhald Hljóðakletta til norð-
urs.
Jökulsárgljúfrin eru á miðju
móbergssvæðinu norðanlands og í
virkasta gosbeltinu á þessum slóð-
um. Má með sanni segja að þau
séu mótuð af samspili elds og ísa.
Ógurleg flóð eða hamfarahlaup
hafa átt mestan þátt í mótuninni.
Merki þeirra sjást hvarvetna með-
fram ánni allt til Vatnajökuls. Ein-
hver þessara flóða hafa streymt
beinustu leið norður yfir Ásheiði
og grafið út Ásbyrgi. Talið er að
það hafi tekið þijú hlaup í ánni
til að móta það í núverandi mynd.
Nokkur minni flóð hafa komið í
ána á sögulegum tíma, eytt engj-
um og býlum sem voru áður þar
sem nú er sandur.
Þegar mín kynslóð var í bama-
skóla stóð í landafræðinni okkar
að Ásbyrgi hefði orðir til við land-
sig. Sú kenning er nú úrelt. Ham-
farahlaupskenningin kom fram
um 1960, en þriðja og langvinsæl-
asta kenningin um hóffar Sleipnis,
eða eins og Einar Benediktsson
orðaði það:
Sögn er, að eitt sinn um úthöf reið
Óðinn og stefndi inn fjorðinn.
Reiðskjótinn, Sleipnir, á röðulleið,
renndi til stökks yfir hólmann, á skeið,
spyrnti í hóf, svo að sprakk við jörðin, -
sporaði byrgið í svörðinn.
Skógar og kjarrlendi setja mest-
an svip á gljúfrasvæðið. Mestu
skógarnir eru í Ásbyrgi og í Ás-
höfða en fallegir skógarlundir eru
víða í Hólinatungum og á Vestur-
dal. Auk birkisins eru gulvíðir og
loðvíðir áberandi og óvenju há-
vaxnir. Um neðanvert svæðið eru
reynitré nokkuð algeng. Fléttur
eins og hreindýramosi og kræða
eða tröllagrös setja mikinn svip á
móinn, skærgul að lit. Blómgróður
Jökulsárgljúfur,
segir Jóna S. Óladóttir,
eru tilvalið land
fyrir gönguferðir.
er mikill á skjólsælum stöðum.
Mest ber á blágresi. Holtasóley
er mjög algeng, enda eru blöð
hennar aðalfæða ijúpunnar. hjó-
nagras og fryggjargras eru mjög
víða, en svo eins og annarstaðar
er misjafnt hvaða plöntum ber
mest á, fer svolítið eftir hvenær
sumars maður er á ferðinni. Alls
hafa fundist um 200 háplöntur á
svæðinu. Síðsumars er oft mikið
af sveppum, einkum kúalubba,
sem er ágætur til matar. Ég hef
aldrei heyrt að það flokkist undir
að spilla gróðri að tína sér nokkra
sveppi í kvöldkássuna.
Fuglalíf er mjög fjölskrúðugt í
þjóðgarðinum. Ég ætla ekki að
telja upp allar þær fuglategundir
sem sjá má í Jökulsárgljúfrum.
En ég má til að nefna þá sem þú
sérð örugglega og kemst ekki hjá
því að heyra í. En það er með þá
eins og blómin, það fer eftir því
hvenær sumars þú ert á ferðinni
hveija þú kynnir að rekast á. í
júní og í júlS er ekki kyrrð nema
yfir blánóttina enda allir karlar
uppteknir við að syngja fýrir elsk-
una sína. í ágúst fer að hljóðna.
Það er alltaf skógarþrösturinn,
enda verpir hann oft tvisvar,
stundum þrisvar og stórkostlegt
er að fylgjast með ungunum úr
fyrsta varpinu hjálpa til við að
mata unga seinna varpsins.
Það heyrist alltaf í hrossa-
gauknum, hljóðið í honum berg-
málar svo skemmtilega í hamra-
veggjunum. Þetta er mesta ijúpu-
svæði landsins og viðvörunarropið
í karranum heyrist mjög víða. Svo
er það fálkinn. Hann á mörg hreið-
ur í gljúfrunum og sveimar yfir
óðölum sínum. En hann er þögull.
Það er skemmtilegt að fylgjast
með viðbrögðum ferðamanna þeg-
ar þeir koma auga á fálkann. í
hópi þeirra verður oft mikill hama-
gangur.
Það er mikið af músarindli í
Ásbyrgi. Maður sér þá ekki svo
oft, en ef þú heyrir undurfagran
söng þá er það hann. Á tjöminni
í Ásbyrgi er rauðhöfðaönd, smá-
vaxin önd, auðvitað með rauðann
haus. Karlinn fer þegar ungarnir
eru komnir á tjömina svo þar eru
oftast bara kollur með unga. Öfugt
er því farið með óðinshanann.
Kerlingin verpir í hreiðrið og fer
svo, karlinn liggur á og sér um
unga sína af mikilli natni. Það er
mikið af þeim á tjömunum á
Svínadal og víðar.
Fýllinn fór ekki að verpa í Ás-
byrgi fyrr en um 1970. í fyrra
voru talin þar rétt innan við þús-
und pör.
Jökulsárgljúfur er tilvalið land
fyrir gönguferðir, enda verða þau
ekki skoðuð að gagni nema á
göngu. Stikaðar gönguleiðir eru
endilangan þjóðgarðinn, að mestu
með gljúfrunum. Til að ganga
þjóðgarðinn endilangan þarf
a.m.k. 2 daga.
Þjóðgarðurinn er þjóðareign
okkar og markmið friðlýsingar er
að varðveita land og lífríki hans í
sama horfi fyrir komandi kynslóð-
ir.
Höfundur er landvörður og starf-
ar í þjóðgarðinum í Jökulsár-
gljúfrum.
ISLENSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
808. þáttur
„Þjónustan verður ekki söm
og áður“, var sagt í fréttavið-
tali. Gott er þegar orðum eins
og samur er haldið til skila, þö
að umsjónarmaður sé í nokkrum
vafa hvemig skipa beri orðinu í
flokk innan málfræðinnar. Mörg
ágæt og einföld orð eru í úreld-
ingarhættu, t.d. samur, slíkur,
þvílíkur og tengingarnar en,
bæði gagnstæðistengingin og
samanburðartengingin. Um
þetta fjallaði umsjónarmaður
ekki fyrir löngu og endurtekur
ekki nú.
Gaman er að hlusta á vel
mælt fólk sem talar einfalt og
skýrt mannamál án hikorða og
tjásuframsetningar. Mér hefur
dottið í hug hvort það geti þótt
fínt og lærdómslegt að staglast
á orðum eins og ,jú, sem sagt,
ég meina, sko, að altsvo", o.s.frv.
Stundum eru þetta auk heldur
ekki orð, heldur orðhlutar eða
illskiljanleg búkhljóð: einhvers
konar „aa“, eða „ae“. Það munu
menn hafa tekið upp eftir Eng-
lendingum, og segja mér lærðir
menn í ensku að í því máli sé
„óhljóð“ þetta afgangurinn af
there, og þyki spaklegt.
★
Þegar ég var að gæða mér á
ís í góðviðrinu, rann upp fyrir
mér skýring á því sem frændi
minn vakti athygli á uppi í sundi.
í fréttum af jarðhruni og gijótk-
asti vestur á Ströndum sagði
hann að fréttamanni hefði orðið
tíðrætt um „frosið vatn“. Það
fyrirbæri heitir oftast með ein-
faldari hætti ís í máli okkar,
stundum líka svell, klaki og svo-
lítið fleira. En hvaða skýring
rann upp fyrir mér? Jú, frétta-
maðurinn hefur óttast misskiln-
ing, ef hann segði að ís hefði
verið í sprungum í berginu. Hann
hefur væntanlega ímyndað sér
að fjöldi fólks sæi fyrir sér að
einhveijir hefðu hent þar ijóma-
ís, nema þá að einhvetjir væru
farnir að „urða“ hann, þegar
lostæti þessarar tegundar er tek-
ið að berast hingað frá útlöndum.
Sigfríður sunnan sendir:
í hafinu er þörungur harmlaus,
húsdyrin undin og karmlaus,
gimbillinn jarmlaus,
barstúlkan barmlaus
og Bobbína gamla orðin sjarmlaus.
★
Rómantísk nítjándualdar smá-
saga eins og L’Árrabbiata, „Die
Sonne war noch nicht aufge-
gangen", var útvalinn texti mínu
aldursskeiði, og því uppeldi sem
ég hafði. Og þó þessi stíll eigi
heima lángt burtu frá gijótmuln-
ingsstíl og malbiks sem maður
hefur neyðst til að taka gildan
síðan, þá eignaðist þetta nítj-
ándualdar náttúrumálverk eftir
Paul Heyse af Caprí-stúlku ein-
hverskonar sjálfstætt líf í sjálfum
mér, að sínu leyti einsog tila-
munda jólaguðspjallið sam-
kvæmt Lúkasi; og þegar ég barst
heim aftur úr þriggja ára dvöl í
Kaliforníu átti ég mér ekki leing-
ur undankomu auðið frá þessu
efni, heldur var mér lífsnauðsyn
að líkja eftir mynd þessarar
Caprí-stúlku; mynd hennar end-
urborinnar var í mér; og ég var
farinn að semja Sölku Völku
áður en ég vissi af.
(Halldór Laxness: Sjömeistara-
sagarí).
★
Úr bréfi frá Ólafi H. Torfa-
syni, en um uppástungu hans er
höfundur fyrir sakir vanþekking-
ar ekki dómbær:
„Mig langar líka að nefna við
þig tillögu að nýyrði. Á ensku
er orðið „cameo“ haft um stutt
hlutverk sem þekktur leikari fer
með í kvikmynd eða sjónvarps-
verki. Hvernig væri að nefna
þetta einfaldlega „stutthlut“?
Orðið „cameo“ merkir líka stutt
leikverk eða ritsmíð og mér sýn-
ist „stutthlutur" einnig geta náð
yfir það.
Með bestu kveðjum."
★
Áslákur austan sendir, og kall-
ar einhvers konar hnúfhendu eða
stúfhendu:
Þær segja hann sé hálfgerður hrotti
hann Hallgrimur Viðfjarðar-Skotti
og allt önnur manngerð,
með allt aðra tanngerð
en Pavarotti.
Ég hef ítrekað amast við óyrð-
inu „ungabarn“ = ungbarn og
minnt menn á orðin unghæna
og ungahæna í þessu sambandi.
Nú hef ég fengið heldur en ekki
snaggaralegt og tæpitungulaust
bréf frá Sverri Páli, og birtist
hér kafli úr því orðrétt og sta-
frétt: „í svokallaðri Þjóðarsál á
Raus 2 var í dag [17. júlí] Qallað
um gríðarlega nauðsyn þess að
koma upp aðstöðu til að skipta
á ungabörnum á kvennakamri
í þjóðgarðinum á Þingvöllum
suður. Ekki veit ég hvaða erindi
afkvæmi unga eiga á svoleiðis
stofnun, enda er mér yfírhöfuð
ekki kunn starfsemi kvennak-
amra. Kannski skipta konur þar
á ungabömum eins og börn býtt-
uðu á servíettum og hasarblöðum
í ungdæmi mínu.
Hitt þótti mér merkilegra þeg-
ar Svæðisnuddið upplýsti Norð-
lendinga í dag um landnám síla-
máva í Mývatnssveit að þá bar
fyrir eyru annað foglakyn, sem
ég hafði ekki áður heyrt nefnt,
svonefnda andafugla. Það hljóta
að vera merkilegir fuglar og yf-
imáttúrulegir, ekki síður en
óminnishegrinn mikli.
Ég bar þetta undir Valdimár,
tímabundinn skólameistara
minn, og okkur kom ásamt að
ungaegg væru egg ungfugls.
Ungabörn hlytu þá að vera af-
kvæmi úr þvílíkum eggjum. Okk-
ur fýsir hins vegar að fá að vita
hverskyns lífverur andafug-
laungabörn gætu hugsanlega
verið.“
Auk þess þóknast umsjónar-
manni vel að nýyrði Hólmkels
Hreinssonar frændhygli í stað
nepotism var komið á forsíðu
þessa blaðs 27. júlí. Sjá þætti
779 og 783.