Morgunblaðið - 24.11.1995, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 24. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf.-, Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
REYNSLA
NÝSJÁLENDINGA
EFNAHAGSUMBÆTUR, sem hófust á Nýja-Sjálandi fyrir
áratug, hafa borið svo mikinn árangur að til fyrirmynd-
ar er víða um heim. Margt. var líkt með efnahagsástandinu
þar og á íslandi og ekki var gripið í taumana fyrr en alvarleg
kreppa var skollin á, óðaverðbólga, erlend skuldasöfnun og
gífurlegur fjárlagahalli. Stjórnmálamönnum varð ljóst, að
hrun blasti við yrði ekki gripið í taumana. íslendingum tókst
að stöðva óðaverðbólguna með þjóðarsáttarsamningunum árið
1990, en Nýsjálendingar gengu miklu lengra í umbyltingu
efnahagskerfisins og hafa uppskorið ríkulega laun erfiðis síns.
Ruth Richardson, sem var fjármálaráðherra Nýja-Sjálands
árin 1990-1993, flutti fyrirlestur f vikunni um umbæturnar í
heimalandi sínu á ráðstefnu, sem Friðrik Sophusson, fjármála-
ráðherra, efndi til um nýskipan í ríkisrekstri. Hún hélt áfram
þeim kerfisbreytingum í efnahagslífinu, sem ríkisstjórn Verka-
mannaflokksins hóf síðari hluta níunda áratugarins. Hann
innleiddi frelsi í .utanríkisviðskiptum, afnam niðurgreiðslur í
landbúnaði og hóf einkavæðingu ríkisfyrirtækja. Verkamanna-
flokkurinn umbylti einnig kjarasamningum opinberra starfs-
manna. En þetta nægði ekki.
Árið 1990 hóf Ruth Richardson aðgerðir sínar, sem miðuðu
fyrt og fremst að því að koma böndum á ríkisfjármálin og
draga úr skuldasöfnun. Tekjuskattar fyrirtækja voru lækkað-
ir og ráðstafanir gerðar til að atvinnuvegirnir gætu staðið á
eigin fótum án styrkja og uppbóta, m.a. landbúnaðurinn.
Hvers kyns tilfærsla á fé frá skattgreiðendum til fyrirtækja
og atvinnuvega var afnumin, svo og til einstaklinga, sem
ekki þurftu á því að halda, m.a. með tekjutengingu bóta. Hún
telur ótækt, að tekjulitlir einstaklingar greiði niður hvers
kyns félagslega þjónustu fyrir þá efnameiri. Komið var á frelsi
og sveigjanleika á almennum vinnumarkaði. Launamenn gera
starfssamninga við verkkaupendur. Einungis 25% launafólks
eru nú í launþegasamtökum. Stóru samflotin í kjarasamning-
um þýddu sömu laun um land allt og telur Ruth fráleitt, að
þjóðin sé tekin í gíslingu með því að láta einn samning gilda
meira og minna fyrir alla.
Árangurinn af þessum aðgerðum lét ekki á sér standa,
verðbólga fór niður fyrir 2%, vextir lækkuðu, talsverður tekju-
afgangur varð af ríkissjóði og er notaður til skuldalækkunar,
opinber útgjöld og skattar, sem hlutfall af þjóðarframleiðslu,
lækkuðu. Atvinnuleysi hefur minnkað um helming, þótt það
hafi ekki gerzt fyrr en eftir að Ruth Richardson fór úr emb-
ætti eftir kosningarnar 1993.
Megininntakið í stefnu Ruth Richardsons er einstaklings-
frelsið og einkaframtakið. Hún telur að fólk viti betur en
opinberir aðilar hvað sé því fyrir bestu og vill m:a., að sjúkl-
ingar hafi valfrelsi í heilbrigðisþjónustu og foreldrar hafi val
um menntun barna sinna. Hún telur óhjákvæmilegt að hjálpa
þeim, sem ekki geta hjálpað sér sjálfir, og því sé öflug félags-
leg þjónusta nauðsynleg. En þar verði köld skynsemi að ráða
og hlýtt hjarta.
Þótt hér hafi tekizt, að bijóta óðaverðbólguna á bak aftur,
og aukið frelsi ríki á fjármagnsmarkaði, er fjárlagahallinn
enn mikill, skuldir enn miklar, styrkjakerfið víðtækt og fyrir-
komulag á vinnumarkaði rígbundið. íslendingar geta því lært
mikið af reynslu Nýsjálendinga.
SALA
ALMENNINGSEIGNA
AKUREYRARKAUPSTAÐUR leitaði ekki kauptilboða í
hlutabréf sín í Krossanesverksmiðjunni með formlegum
hætti, þ.e. með auglýsingu á opnum, almennum markaði. Á
hinn bóginn var þremur aðilum gefinn kostur á að senda inn
tilboð í hlutabréfin. Þessi málsmeðferð hefur sætt gagnrýni
bæði innan og utan bæjarstjórnar Akureyrar.
Mikilvægt verður að telja að sala almenningseigna, til
dæmis fasteigna og eignarhluta í fyrirtækjum, fari fram eft-
ir ströngum leikreglum markaðarins, til þess að gulltryggja
almenningshagsmuni, það er sem hæst og hagkvæmast sölu-
verð. Það er tæplega nægileg skýring á málsmeðferðinni, að
málið hafi verið til umræðu í fjölmiðlum og þannig á almanna-
vitorði.
Það er tímabært að fjalla opinskátt um sölumeðferð al-
menningseigna, bæði á vegum ríkisins og sveitarfélaga. Eðli-
legt er að selja opinbera eignarhluti í atvinnurekstri, sem
eru eins vel eða betur komnir í höndum einkaaðila. Það get-
ur einnig verið af hinu góða að opinberir aðilar selji aðrar
eignir, t.d. til að bæta eigin skuldastöðu. Það á hins vegar
að vera sjálfgefið að sölumeðferðin lúti eðlilegum markaðs-
hefðuro og feli í sér fulla tryggingu fyrir því að hæsta fáan-
lega verð fáist.
EINAR Kristjánsson.
EINAR og sópransöngkonan Martha Arazym, sem söng við óperuna í Duisburg.
m-
hæfur
lista-
maður
í dag hefði Einar Krístjánsson óperu-
söngvari orðið 85 ára. Árni Matthí-
asson komst að því að frami hans
erlendis var meiri en flestir landar
hans hafa gert sér grein fyrir.
FYRIR STUTTU kom út tvöfaldur geisla-
diskur með safni af upptökum af söng
Einars, þar á meðal margt sem ekki hef-
ur heyrst opinberlega áður. í æviágripi
sem fylgir útgáfunni segir Jón Þórarinsson að við
að fletta úrklippusafni Einars, aðallega úr erlendum
blöðum, hafí sér orðið ljóst „að frami Einars [hafi]
farið langt fram úr því sem við landar hans, flestir
eða allir, höfum gert okkur nokkra grein fyrir...“
Umsjónarmaður útgáfunnar er dóttir Einars, Vala
Kristjánsson, en hún segir kveikjuna af henni vera
að plata með söng Einars, sem kom út 1983, sé
löngu ófáanleg og fólk hafí sífellt verið að leita til
hennar um hvort ekki stæði til að gefa hana aftur
út. „Mér fannst að gefa þyrfti yngra fólki kost á
að kynnast Einari," segir Vala, „og koma í veg
fyrir að þráðurinn slitnaði. Ég vildi að þetta væri
aðgengilegt fyrir allan almenning." Hún segir að
þegar farið var af stað til að undirbúa útgáfuna
hafi fjölmargar upptökur komið í leitirnar, til að
mynda uppi í Útvarpi. Á plötunni eru upptökur
með óperusöng, ljóðasöng og óratóríusöng Einars,
sem var gríðarlega fjölhæfur söngvari, og til að
mynda segist hann f sunnudagsblaði Alþýðublaðsins
1. júlí 1962 hafa sungið 110-120 hlutverk, þar af
48 aðalhlutverk í óperum.
Ákvað að verða söngvari á
menntaskólaárunum
í viðtali við Vikuna fyrir þijátíu árum sagði Ein-
ar að hann hafí tekið þá ákvörðun á menntaskólaár-
unum að gerast söngvari og segir af því tilefni:
„Vissara þótti mér að vera ekkert að básúna það
út þá.“ Söngnám þótti ekki vænlegt fyrir ungan
mann og Einar innritaði sig í verslunarháskóla í
Vínarborg haustið 1930, en stundaði söngnám
meðfram. Eftir veturinn hélt hann til íslands og
svo aftur út um haustið 1931. Á heimleiðinni kom
hann við í Dresden hjá íslenskum kunningja sínum,
Gústafi E. Pálssyni, en dvölin varð lengri en upphaf-
lega var ætlað eins og Einar lýsir sjálfur í áður-
nefndu viðtali:
„Við Gústaf gerðum okkur glaðan dag og um
kvöldið settumst við inn á bjórkrá. Þar var fyrir
gleði allmikil og ekki leið á löngu þar til innfæddir
hófu upp raust sína og fóru að syngja. Gústafí
þótti lítið til söngsins koma og þótti fara hrakandi
eftir því sem á leið. Gat hann loks ekki orða bund-
ist: „Sýndu þessum helvítum hvernig á að syngja,
Einar!" Ég lét auðvitað ekki segja mér þetta tvisv-
ar og söng - ja, auðvitað - O Sole mio! við feikna
undirtektir."
Á staðnum var starfsmaður ríkisóperunnar í
Dresden sem duldist ekki hvaða hæfíleika Einar
hafði til að bera og dreif hann í prufu hjá dr. Staeg-
emann leikstjóra og kammersöngvara við óperuna,
„með hausverk og asperín í nesti“. Einar segir svo
frá: „Þegar ég hafði sungið fyrir doktorinn horfði
hann íbygginn á mig og sagði: Þetta þarf Fritz að
heyra,“ en Fritz Busch var óperustjórinn. Aftur þurfti
Einar að syngja, að þessu sinni á óperusviðinu með
áheyerenduma ósýnilega í myrkum salnum og segir
það hafa verið hræðilega lífsreynslu. Ekki virðist
það þó hafa komið niður á sönggetu hans, því óperu-
stjórinn bauð honum ókeypis kennslu í skóla óperunn-
ar og að hann væri nánast ráðinn til óperunnar.
Fastráðinn við Dresdenaróperuna
Ríkisóperan í Dresden var þá talin með bestu
óperum Evrópu og eftir tveggja ára nám í skóla
hennar var Einar fastráðinn við óperuna, en hélt
áfram námi samhliða. Hann byrjaði að syngja í
óperettum, en síðan óperum og lagði einnig stund
á ljóðasöng, sem hann hafði mikið dálæti á: „Ösk-
urapi getur brillerað í óperu - þar er allt málað
grófum dráttum eins og í veggmálverki - en hann
gæti það aldrei á ljóðakvöldi, því að fíngerðustu
penslana kann hann ekki að nota.“
Einari þótti sem framavon hans væri lítil hjá
Dresdenaróperunni og fór fram á það að vera leyst-
ur undan samningi sínum við óperuna. Mörgum
fannst það framhleypni hjá ungum manni að vilja
hætta hjá einni helstu óperu Þýskalands, en hann
sat við sinn keip og réðst til óperunnar í Stutt-
gart. Við Stuttgart-óperuna kynntist hann konuefni
sínu, Mörthu Papafoti, sem var af grísku bergi
brotin, og þau gengu í hjónaband 1936.
Eftir að samningstíminn í Stuttgart rann út réðst
Einar til óperunnar í Duisburg, ekki síst vegna laun-
anna, sem voru þá allmiklu hærri en við ríkisóper-
una í Berlín. í Duisburg fæddust dætur þeirra,
Valgerður og Brynja.
í kjölfar innrásarinnar í Pólland varð vald nas-
ista algjört í Þýskalandi og alsiða að heilsa og kveðja
með „Heil Hitler". Einar lýsir því í Vikuviðtalinu
að hann hafí verið áminntur um að gera slíkt hið
sama, en aldrei gert; „... enn þann dag í dag skil
ég ekki hvernig ég komst upp með það“. Einnig
vildu Þjóðveijar gera hann að þýskum ríkisborgara,
en hann neitaði því alfarið.
1942 fluttist Einar með fjölskyldu sína frá Duis-
burg, en hann hafði þá gert samning við óperuna
í Hamborg. Þrátt fyrir stríðið reyndi óperan í Ham-
borg að halda áfram starfinu, færði sýningar fram
á miðjan dag til að gefa fólki kost á að koma sér
heim áður en loftvamasírenurnar vældu á kvöldin.
Eftir landgöngu Bandamanna í Frakkland og
sókn þeirra inn í Þýskaland var öllum leikhúsum
og óperum var lokað. Þá gáfu yfirvöld út þá skipun
að allt starfsfólk óperunnar skyldi vinna að ýmsu
tilfallandi hreinsunarstarfi meðal annars. Einar
neitaði að taka þátt í því og segist hafa furðað sig
á því að hafa komist upp með það. í Vikuviðtalinu
segir hann frá því að eftir að hafa neitað að vinna
hafi honum verið boðið til veislu tii frú Maríu Hen-
kel ásamt fleiri íslendingum. „Þar barst þetta „verk-
fall“ mitt í tal. Einn íslendinganna þarna var klædd-
ur SS einkennisbúningi. Hann dró mig afsíðis og
bað mig að vara mig á þessu uppátæki og umfram
allt hafa ekki orð á því. Við höfum í fangabúðunum
hjá okkur, sagði hann, grískan óperusöngvara sem
neitaði líka að vinna ... Orð hans voru ekki hótun
í minn garð heldur vel meint viðvörun. Svo mikill
íslendingur var þó- manngreyið þó hann klæddist
þessum andstyggðar búningi.“
Heim á leið og út aftur
Þegar Englendingar hernámu Hamborg gaf Ein-
ar sig fram til að skemmta hermönnum og var
hálft ár hjá áttundu herdeildinni, herdeild Montgom-
erys. Eftir þetta hálfa ár tók óperan í Hamborg til
starfa á ný og Einar fékk ekki af sér að rifta samn-
ingnum, heldur lauk honum 31. júlí 1946. „Daginn
eftir fór ég alfarinn frá Þýskalandi með fjölskyldu
mína eftir 16 ára dvöl.“ Veraldlegur auður var
ekki mikill eftir Þýskalandsárin, en Einar segir til-
hlökkunina yfir því að vera á leið til íslands hafa
vegið allt upp. Hingað kominn tók hann til óspilltra
málanna og hélt hvetja tónleikana af öðrum við
fádæma undirtektir gagnrýnenda og tónleikagesta,
en meðal annars flutti hann Vetrarferð Schuberts
í fyrsta sinn hér á landi. Veturinn 1946 hélt hann
til Lundúna að syngja inn á hljómplötu, en dvaldi
svo í Stokkhólmi og söng við óperuna meðal ann-
ars. Haustið 1948 réðst hann til Riksteatern í Stokk-
hólmi til að syngja í farandsýningu á La Traviata
pg söng þá hlutverk Alfredos 35 sinnum á sænsku.
í ársbyijun 1949 réðst hann til Konunglegu óper-
unnar í Kaupmannahöfn og söng við hana í 14 ár.
'Einnig söng hann í öllum helstu óratóríum og sagði
meðal annars frá því að hann hefði sungið Messías
á þremur tungumálum, ensku, þýsku og dönsku.
Við Konunglegu óperuna tókst Einari líka yfir-
leitt vel upp, til að mynda segir í dómi gagnrýn-
anda um söng hans í óperúnni Albert Herring eftir
Benjamin Britten i samantekt Jóns Þórarinssonar:
„Ætli yfírleitt sé til nokkur annar óperusöngvari
nokkurs staðar sem veldur þessu hlutverki eins vel
og Einar Kristjánsson,“ sagði í Politiken.
Einar var duglegur að koma hingað til lands og
syngja á meðan hann starfaði í Kaupmannahöfn
og má nefna sumarið 1956 þegar hann kom hingað
til lands og kom fram 42 sinnum á 35 dögum, þar af
í 28 sýningum á Kátu ekkjunni, sem var sýningar-
met. Það met stóð þar til My Fair Lady var sett upp
á íslandi 1962 og sýnt 68 sinnum. Þá söng Vala
Kristjánsson, dóttir Einars, aðalhlutverkið. Einar
kom hingað til lands til að sjá verkið og mennta-
málaráðherra, Gylfí Þ. Gíslason, bauð honum kenna-
rastöðu við Tónlistarskólann í Reykjavík. Landar
hans væntu mikils af reynslu hans og þekkingu á
sönglistinni, en hann var þá hættur að syngja opin-
berlega. Meðal örfárra skipta sem hann kom fram
eftir þetta var á afmælissamsöngvum Fóstbræðra
í tilefni af fímmtán ára afmæli kórsins 17. til 19.
apríl 1966. Daginn eftir síðustu tónleikana var
hann hins vegar orðinn helsjúkur og fjórum dögum
síðar var hann allur.
FÖSTUDAGUR 24. NÓVEMBER 1995 29
ALLAR alþjóðlegar og inn-
lendar heilbrigðisstofnanir
viðurkenna að bæði barn-
leysi og þörf fyrir fóstur-
eyðingar eru heilbrigðisvandi, sem
samfélaginu beri að leysa. Að geta
ekki eignast barn er flestum mikil
raun og getur kostað áralanga bar-
áttu í rannsóknum og meðferðartil-
raunum. Á sama hátt getur óæskileg
þungun verið erfið raun sem margar
konur sjá ekki fram úr með öðru en
fóstureyðingu. Meðan flestir • geta
skilið vanda barnlausra, er oft stutt
í fordæmingu kvenna sem með engu
móti geta séð fram á að ganga með
eða ala önn fyrir bami. Tekist hefur
að bæta mjög líkur á lækningu barn-
leysis með nýrri tækni. Allir gleðjast
yfír þeirri framför, þó menn greini á
um að hve miklu leyti sú meðferð
eigi að vera forgangsatriði innan heil-
brigðisgeirans. Samfélagið hefur
stutt við tæknifrjóvganir, fyrst með
verulegum greiðslum til ferða á er-
lendar lækningastofnanir, en síðan
með opnun glasafijóvgunardeildar á
Kvennadeild Landspítalans. Almenn-
ingi er kunnugt um hve vel hefur til
tekist þar. Nú er brýn þörf á að
stækka og efla glasafrjóvgunardeild-
ina og stjórnvöld viðurkenna það.
Lög um fóstureyðingar og ófijó-
semiaðgerðir (ófijósemi getur verið
viljandi eða óviljandi og er ekki sama
og barnleysi) voru sett hér af mikilli
framsýni árið 1935 og rýmkuð 1975
til samræmis við þróun víða um heim.
Þetta var gert til að hamla gegn ólög-
legum og stundum hættulegum fóst-
ureyðingum á íslenskum konum í
persónulegri neyð. Þetta neyðarúr-
ræði er þjóðfélagsleg nauðsyn að
mati flestra og því er beitt af varúð
og skynsemi eins og lögin kveða á
um. Fóstureyðingar eru talsvert tak-
markaðri hér en í flestum nágranna-
ríkjunum. Allir sem annast þá sem
eiga við bamleysi að stríða og allir
sem annast konur sem koma til að
ræða um fóstureyðingu vita að þetta
fólk á í miklum vanda sem tekur á
sál og líkama. Þeir vita líka að hér
er um tvennt ólíkt að ræða, bæði
hvað varðar ástæður og getu til úr-
lausna. Engin sanngirni er í því að
reyna að jafna saman fóstureyðingum
og vandamálum þeirra sem búa við
barnleysi, eins og tvívegis hefur verið
gert í Morgunblaðinu (12. og 25.
október sl.). Ekki er heldur réttmætt
að bera saman kostnað samfélagsins
eða einstaklinga vegna barnleysis og
fóstureyðinga. Ástæður fyrir hvoru-
tveggja eru margvíslegar, sumar
„áskapaðar" (til komnar fyrir til-
verknað einstaklingsins sjálfs), en
aðrar „óviljandi". Vandi eins hópsins
verður ekki leystur með því að hefta
úrlausnarmöguleika hins. Þetta eru
minnihlutahópar með viðkvæm og
persónuleg vandamál og eiga sér fáa
veijendur, einkum þær rúmlega 800
konur sem árlega verða að leita eftir
fóstureyðingu á íslandi. Engin þeirra
ætlar sér í eitthvert áskapað vand-
ræðaástand. Þær lenda í því, - sum-
ar einhleypar, aðrar í sambúð, giftar
eða ógiftar. Tölur um sambúð eða
giftingu segja ekkert um gæði slíkra
sambanda. Oft eru þetta konur sem
eiga í vanda með notkun getnað-
arvarna. Fóstureyðingar eru hlutfalls-
lega færri hér en í nágrannalöndun-
um, þó því miður fari fleiri hér í endur-
tekna aðgerð. Nýjar aðgerðir heil-
brigðisyfirvalda eiga að sporna við
því.
Kostnaður við fóstureyðingar er
rúmar 15 þúsund krónur ef aðgerðin
er gerð snemma í þungun (fyrir 12.
viku), en nálægt tvöfalt hærri ef um
aðgerð seinna er að ræða (þegar fóst-
urgalli fínnst). Bundið er í -------
lögum að ekki megi taka
greiðslu fyrir fóstureyð-
ingu eða ófijósemiaðgerð.
„Hið opinbera" á að greiða
aðgerðirnar og innlögn “““““““““
vegna þéirra. Greiðsla fyrir forrann-
sóknir (læknisskoðun og blóðrann-
sóknir) hefur verið tekin og heilbrigð-
isyfírvöld hafa nýlega áréttað þá
heimild. Þetta gjald er 2.400 krónur
sem er 16% af kostnaði við fóstureyð-
ingu. Fóstureyðingar eru því ekki
ókeypis. Þetta er ekki há upphæð
enda á ekki að vera dýrt að leita sér
að neyðarhjálp. Samt eiga talsvert
margar konur, oftast ungar og í mikl-
um félagslegum vanda, erfitt.með að
greiða þetta. Vill einhver refsa þeim
sem þannig er ástatt fyrir með hárri
gjaldtöku? Slíkt væri ekki í þágu sam-
Bamleysi og
fósturey ðingar
Það sýnist sanngjamt að niðurgreiða áfram
að verulegu leyti lækningar á bamleysi hjóna,
segír Reynir Tómas Geirsson. Gjald fyrir
meðferð hjá pari sem ekki á bam mun ef til
vill hækka um 5-10%. Niðurgreiðsla
ríkisins verður áfram um 50%.
Samfélagið
og tækni-
frjóvganir.
félagsins og tíðkast hvergi
þar sem mannúðarsjón-
armið hafa ráðið löggjöf
um fóstureyðingar. Fóst-
ureyðingar eiga að vera
hæfilega aðgengilegar,
þ.m.t. ekki of dýrar, og sú
stefna nýtur fulls stuðn-
ings alþjóðasamtaka á
borð við Alþjóðaheilbrigð-
ismálastofnunina. Þess má
geta að heilbrigðisráð-
herra hefur tekið vel í að
stórum hluta af þvi sem
greitt er á Kvennadeildinni
vegna forrannsókna hjá
þessum konum verði varið
til að efla getnaðarvarn-
aráðgjöf.
Aður en glasafijóvgun hófst hér
á landi greiddi Tryggingastofnun um
180-190 þúsund krónur fyrir hveija
meðferð erlendis, allt að þrem með-
ferðum. Parið sjálft greiddi allt um-
fram það, þ.m.t. lyf og annan með-
ferðarkostnað (um 60-100 þúsund
kr.), ferðir og uppihald erlendis fyrir
tvo í 4-5 vikur í senn, auk læknis-
-------- kostnaðar hér heima.
Tryggingastofnun hætti
beinu greiðslunum eftir að
glasafijóvgun hófst hér, en
ríkið greiddi stofnkostnað
. „g]asafr.j5VgUnar(jej](jar
Annar kostnaður skyldi greiddur með
gjöldum sem fólkið reiddi sjálft af .
hendi og með fjárveitingum til Rík-
isspítala. Þær fjárveitingar hafa verið
naumt skammtaðar, eins og húsnæði
glasafijóvgunardeildar sem fyrirfram
var í augum margs fagfólks of lítið.
Nú er lofað bót á því síðara og fram-
kvæmdir við stækkun glasafijóvgun-
ardeildar eiga að hefjast fyrri hluta
næsta árs. Fólkið sjálft greiðir mun
lægri upphæð en það gerði meðan
leita varð til útlanda, eða 105 þúsund
kr. fyrir fyrstu meðferð og síðan 60
þúsund kr. fyrir aðra, þriðju og fjórðu
Reynir Tómas
Geirsson
meðferð (4 í stað 3
áður). Vinnutap er lítið
og uppihalds- og ferða-
kostnaður með allt öðr-
um hætti. Trygginga-
stofnun greiðir hin
dýru lyf að mestu.
Verði að hætta með-
ferð í miðjum klíðum
greiðast aðeins 12 þús-
und kr. Lækniskostn-
aður er lægri en áður.
Þessi meðferð er
ekki dýr þegar þess er
gætt að raunkostnaður
er nú nálægt 210 þús-
und kr. fyrir fyrstu
meðferð og aðeins
lægri fyrir framhalds-
meðferð. Ríkið greiðir 50-70% af
beinum kostnaði við hveija meðferð-
artilraup. Ekki er erfitt að reikna
spamaðinn fyrir parið af meðferð
hérlendis. Ríkið hefur ýmsan óbeinan
kostnað vegna glasaftjóvgana, m.a.
vegna kostnaðarsamari þungunar-
vandamála, s.s. fleirburaþungana.
Beinn kostnaður ríkisins ár hvert
vegna glasafijóvgana er ------------
rúmlega 44 milljónir króna
og verður meiri með stærri
deild og fjölgun meðferða.
Kvennadeildin hefur und-
anfarin ár átt í talsverðum ”™"“
rekstrarvanda. Þrátt fyrir sparnað og
hagkvæmnisaðgerðir, m.a. á glasa-
fijóvgunardeild, hefur ekki tekist að
leysa þann vanda. Hann verður ekki
leystur meðan verkefnum á deildinni
fjölgar stöðugt og ekki fæst viður-
kennt að deildina skortir mannafla.
Þetta á m.a. við um starfsþætti sem
varða hag þeirra sem í glasafijóvgun
fara. Ef stækka á glasafijóvgunar-
deildina vantar meira starfslið og fleiri
tæki, m.a. til frystingar fósturvísa,
smásjárfijóvgana og endurnýjunar
tækjakosts. Hvaðan á að taka fé til
þess á tímum niðurskurðar og for-
Eiga rétt á
aðstoð sam-
félagsins.
gangsröðunar? Glasafijóvgun er of-
arlega á forgangsröðunarlista þeirra
sem búa við bamleysi og okkar fag-
fólksins sem sinnir þessum málum.
Margir raða glasafijóvgun hinsvegar
mun aftar. Engum dettur í hug að
hægt sé að auka glasafrjóvgun á
kostnað þess að draga úr þjónustu við
þungaðar konur eða konur með kveh-
sjúkdóma. Jafnvel bann við öllum fóst-
ureyðingum mundi ekki losa nema 14
mil(jónir og þá kæmi kostnaður við
afleiðingar slíks banns á móti; senni-
lega mun meiri en spamaðinum næmi.
Til að geta byggt upp glasafrjóvg-
unardeildina hefur því verið lagt til
að greiðslur fyrir glasafijóvgun
hækki um leið og önnur þjónustu-
gjöld verða tekin upp á deildinni að
boði yfirvalda. Það sýnist sanngjarnt
að niðurgreiða áfram að verulegu
leyti lækningar á bamleysi hjóna.
Gjald fyrir meðferð hjá pari sem ekki
á bam mun ef til vill hækka um
5-10%. Niðurgreiðsla ríkisins verður
áfram um 50%. Þegar barn er komið
og barnleysi ekki lengur fyrir hendi,
hefur verið lagt til að fólk greiði
meginhluta beins kostnaðar við með-
ferðina. Hvar mörkin verða nákvæm-
lega sett er ákvörðun ráðuneytisins,
en núverandi fjárlagatillögur ganga
í þessa átt. Gert er ráð fyrir veru-
legri aðstoð við að lækna það sem
veldur vanlíðan, barnleysið, en vilji
fólk bæta við öðru eða þriðja bami
þá greiði það hærra gjald. Þetta gild-
ir nú um fímmtu glasafijóvgunartil-
raun og þykir ekki ósanngjamt þak.
Ofangreind ráðstöfun mundi stór-
bæta hag glasafrjóvgunardeildarinn-
ar og hægt yrði að laga aðra starf-
_________ semi Kvennadeildar til
hagsbóta fyrir konur sem
fara í ófrjósemimeðferð, en
reyndar einnig fyrir aðrar
konur. Tilskilið er af okkar
......... hálfu á Kvennadeildinni að
langmestur hluti þessara sértekna
fari í að bæta hag glasafrjóvgunar-
innar og síðan Kvennadeildar, en ekki
í að greiða niður fjárlagahallann, laga
fjárskort Ríkisspítala eða bæta ára-
langt misrétti í mönnun Kvennadeild-
ar. Til þess eru aðrar leiðir. Þetta fé
á að fara í nýsköpun til hagsbóta
fyrir þá sem greiða fyrir þjónustuna
og til að bæta þjónustu við konur á
Kvennadeildinni. Konur og fjölskyld-
ur þeirra eiga það skilið.
Höfundur er prófessor og forstöðu-
læknir, Kvennadeild Landspítalans.