Morgunblaðið - 28.12.1995, Blaðsíða 24

24 FIMMTUDAGUR 28. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Áöur: 990,-
ic *
*
Borðlampi
Áður: 2.990,-
Skeifunni 13 Norðurtanga3 Reykjavíkurvegi 72 Holtagörðum
108 Reykjavík 600 Akureyri 220 Hafnarfjörður v/Holtaveg
568 7499 462 6662 565 5560 104 Reykjavík
588 7499
LISTIR
Móðurást og örvænting
BðKMENNTIR
F r á s ö g n
ENGIN MISKUNN
eftir Miriam Ali. Vaka-Helgafell 1995
271 bls.
FRAMAN á bókarkápunni er
mynd af konuandliti sem hulið er
svartri múslimablæju og örvænting-
arfull augu horfa á eitthvað sem
ógnar þeim. Myndin er kunnugleg -
hún birtist framan á annarri bók sem
gefin kom út í íslenskri þýðingu fyr-
ir fáeinum misserum og bar heitið
„Seld“. Þar var sagt frá afdrifum
ungrar stúlku, Zönu Muhsen, sem
varð fyrir því að faðir hennar seldi
hana og systur hennar Nadiu í
„hjónaband" til Jemen. Nú er komin
út önnur bók um sama mál sem nefn-
ist „Engin miskunn", Vaka-Helgafell
gefur út. Að þessu sinni er það saga
móður stúlknanna sem er rakin í all
ítarlegu máli, og barátta hennar fyr-
ir því að fá þær aftur á heimaslóðir
sínar í Birmingham í Englandi.
„Er nú ekki búið að blóðmjólka
þetta mál?“ hugsaði ég og velti bók-
inni ólundarlega í höndum mínum
þegar hún barst mér með sendiboða
Morgunblaðsins. „Átakanleg saga
sem seint gleymist" stóð aftan á
bókarkápunni, og ég fór að lesa. Las
og las viðstöðulaust og gat ekki lagt
bókina frá mér fyrr en henni var
lokið sólarhring síðar. Ég varð að
viðurkenna að sagah hafði áhrif á
mig og opnaði augu mín enn frekar
fyrir því ginnungagapi sem er milli
menningarheima múslíma og krist-
inna Vestur-Evrópubúa.
Systurnar Zana og Nadia voru
fjórtán og fimmtán ára þegar faðir
þeirra þóttist ætla að bjóða þeim í
„sumarfrí" til Jemen að skoða slóðir
feðranna. Uppnæmar og yfir sig
spenntar af tilhlökkun undirbuggu
þær fyrirhugaða heimsókn til afa
og ömmu í Jemen, í fylgd með tveim-
ur „fjölskylduvinum". Ekki voru þær
þó fyrr stignar út úr flugvélinni en
þær voru afhentar „eiginmönnum“
sínum til afnota, í orðsins fyllstu
merkingu. Þeirra beið þrældómur
og ánauð, linnulausar barneignir og
endurteknar nauðganir. Sagan
greinir frá örvæntingarfullri baráttu
móður þeirra fyrir því að fá ógild-
ingu þessara „hjónabanda" og ná
stúikunum aftur heim á breska
grund. Sú barátta tók tólf ár, og
bar þó ekki nema takmarkaðan
árangur - því kerfið er svifaseint
og hinn múslimski menningarheimur
líðui' ekki þá „skörnm" að svipta
karlmenn eignarhaldi á konum og
börnum „fjölskyldunnar" með því
að framselja þau til annarra landa.
Þegar loks virtist farið að hilla un'd-
ir lausn málsins stóðu þær frammi
fyrir erfiðasta vali sem nokkur kona
getur staðið frammi fyrir: Að yfir-
gefa börnin sín og skilja þau eftir í
Jemen. Sú staða hafði afdrifaríkar
afleiðingar fyrir báðar.
Þetta er ótrúleg frásögn - en
sönn. Af vaxandi undrun fylgist les-
andinn með því hvernig sambúð
móðurinnar, Miriam Ali, við föður
stúlknanna, Muthana, þróast úr fal-
legu ástarævintýri yfir i hreina mar-
tröð. Hvernig þreyta, áfengisneysla
og fátækt éta í sundur allt það sem
einu sinni var fallegt í sambandi
þeirra eftir þvi sem börnunum íjölg-
ar - uns þau eru orðin sjö. Hvernig
hann ummyndast úr duglegum og
athafnasömum fjölskyldföður í
drykkfelldan, ógeðfelldan aumingja
sem selur börnin sín hvert á fætur
öðru. Fyrst Ahmud og Lainu -
þriggja og fimm ára gömul - og svo
mörgum árum seinna systurnar
Zönu og Nadiu. Maður fyllist óneit-
anlega heift út í móðurina fyrir að
taka trúanlega lygaþvæluna sem
spunnin er í kringum hana, sérstak-
lega í seinna skiptið þegar hún bítur
aftur á agnið. Maður skilur ekki
hvers vegna hún lætur geta sér hvert
barnið á fætur öðru í þeirri andlegu
og veraldlegu fátækt og kúgun sem
hún þarf að lifa við. Og þó - maður
skilur, en vill fá að grípa í taumana.
Þetta er áhrifamikil og fróðleg
saga um stórt vandamál í milliríkja-
hjónaböndum; stóra gryfju sem allt-
of margar Vestur-Evrópskar konur
hafa fallið í á undanförnum áratug-
um. Vandamál sem við íslendingar
höfum kynnst mæta vel í gegnum
baráttu Soffíu Hansen fyrir endur-
heimt dætra sinna. Talið er að á
Bretlandi einu sapian hafi 1.100
börn verið numin á brott frá foreldr-
um sínum með þessum hætti árið
1991, þijú börn á dag. Það var því
kannski löngu kominn tími til að
skrifa bók - þó þær væru tvær.
Ólína Þorvarðardóttir
Vitundin og neindin
BOKMENNTIR
Þ œ 11 i r
HUGARHOFIÐ
eftir Þórhall Magnússon. 81
bls. Prentun: Stensill hf.
Reykjavík 1995.
HUGARHOFIÐ er safn stuttra
þátta sem geta heitið dæmisögur,
ævintýri eða heimspeki, allt eftir
því hvemig á það er litið. Höfundur
er sterklega meðvitaður um mann-
lega smæð í óravídd rúms og tíma
þar sem myrkur ríkir og vitundar-
leysi. í hlutfalli við þá ógnarstærð
verða jafnvel stórmálin okkar harla
smá. Við vitum af smæð þeirrar
eyju sem við byggjum í úthafi
geimsins en leiðum sjaldan hugann
að því, höfum öðru og — að því er
okkur þykir sjálfum — merkilegra
sinna! Viljandi horfir maðurinn
framhjá tóminu en einblínir á það
agnarsmáa umhverfi sem stendur
honum næst og miklar það fyrir
sér. Eða eins og höf-
undur orðar það:
»Mennirnir skynja
heiminn í gegnum sína
eigin fordóma.«
Höfundur mun vera
lesinn í stjörnufræði.
Og jarðsagan liggur
opin fyrir honum. Vera
má að hann sé líka
handgenginn austur-
lenskum trúarbrögðum
og heimspeki. Að
minnsta kosti stendur
Maya í anddyri hofsins.
En orðið mun þýða
sama sem tálsýn nán-
ast, skynvilla, hillingar;
blekking. Ævintýra-
persónan græni maðurinn gegnir
svo því hlutverki að tengja saman
óskylda efnisþætti, gefa textanum
yfirvarp skáldskapar svo hugar-
flugið fái notið sín í stílbrögðum
og líkingasmíð. Hvort það er á valdi
undirritaðs að skilja til fulls tákn-
mál sögunnar, það skal ósagt látið
hér og nú. Hitt skal fullyrt að höf-
undur hefur á valdi sínu að skrifa
stíl sem hæfir dulúð
jafnt og bláköldum
- veruleika.
Heimspekingar
byija stundum smátt
áður en þeir stíga það
skref að hugsa stórt.
Ég hugsa, þess vegna
er ég, sagði einn I
þeirra. Sartre nefndi j
meginrit sitt L’Étre et
le néant, Veran og
neindin. Torvelt reynd-
ist hinum almenna le-
sanda að botna í fræð-
unum þeim. Sartre
söðlaði þá um og sendi
frá sér eintóm skáld-
verk upp frá því, mörg
og góð; taldi hentara að koma skoð-
unum sínum á framfæri eftir þeirri
leið. Og skáldverk hans reyndust
auðskildari! Þórhallur Magnússon
mætti gjarnan taka Sartre sér til
fyrirmyndar að því leytinu; stíga
fastari fótum á jörðina þó svo að
hann haldi áfram að beina huganum
upp á við.
Erlendur Jónsson
—
Ranghugmyndir og grillur
Þórhallur
Magnússon
BOKMENNTTR
F r æ ö i r i t
ERTU VISS
eftir Thomas Gilovich. Sigurður J.
Grétarsson þýddi. Heimskringla
1995.
ÉG VEIGRAÐI mér við að hefja
lestur þessarar bókar. Líklega
vegna þess, að ég átti von á að hún
væri á leiðinda tæknimáli, eins og
svo margar þýddar bækur af þessu
tagi, hlaðin nafnorðum í nefniföllum
og eignarföllum. Eins konar gang-
andi íðorðasafn þar sem maður
hnyti um orðtitti í hverri setningu.
Það kom mér því verulega á óvart,
hve prýðilega hún er þýdd og ég
hafði lesið tvo þriðju hluta bókar-
innar mér til ánægju, þegar ég hras-
aði um nokkur leiðinleg orð (slím-
belgsbólgur, smættunartilhneig-
ingu og sjálfstálmun). Þýðandi hef-
ur einnig skrifað góðan formála,
þar sem hann fjallar um fræðigrein-
ina sálfræði, en einnig er fjöldi neð-
anmálsgreina til skýringa, bæði
skrifaðar af höfundi og þýðanda. í
formála segir þýðandi m.a., að af-
staða Gilovich til fræðigreinar sinn-
ar byggist á rannsóknum.
„Ér þess jafnan gætt að taka
aðgengileg dæmi, sem henta al-
mennum lesanda. í fyrri hluta bók-
arinnar er brugðið fræðilegu ljósi á
ranghugmyndir og grillur af ýmsu
tagi en í síðari hlutanum eru niður-
stöður úr fyrri hlutanum notaðar
til þess að varpa ljósi á ýmsar vafa-
samar hugmyndir fólks um smá-
skammta-, náttúru- og huglækn-
ingar og svonefnd dulsálfræðileg
fyrirbæri; hugmyndir, sem margir
halda fram af nokkurri ákefð á Is-
landi nútímans. Umræðan er ræki-
leg, skipuleg, fræðilega grunduð og
oftast skemmtileg." Þetta lýsir bók-
inni prýðilega. Það er merkilegt til
þess að hugsa hvað fólk er tilbúið
að greiða fyrir alls konar skottu-
lækningar. Þannig er gizkað á, að
Bandaríkjamenn eyði einum 10
milljörðum dollara árlega í „undra-
Iækningar", þar af 3 milljörðum í
gervilækningar við krabbameini og
1 milljarði í gagnslausa meðferð við
alnæmi.
Höfundurinn, Thomas Gilovich,
er prófessor í sálarfræði við Corn-
ell-háskólann í New York-fylki í
Bandaríkjunum. Bók þessi er hugs-
uð sem handbók, kynning á nútíma-
sálarfræði af öðrum toga en þeim,
sem algengastur er í bókum fyrir
almenning. Hún fjallar um skyn-
semi í dagsins önn og er skrifuð
fyrir fólk, sem hefur gaman af rök-
hugsun.
Katrín Fjelsted