Morgunblaðið - 28.12.1995, Page 26

26 FIMMTUDAGUR 28. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Eiginhagsmunir
og almannaheill
BÆKUR
Minningarit
SATT AÐ SEGJA
Af fyrirtækjum og stjómmála-
baráttu Jóhanns G. Bergþórssonar
eftir Pál Pálsson,
Framtiðarsýn, 1995,264 bls.
ÞAÐ ER vandratað meðalhófið
í stjórnmálum sem öðrum greinum
mannlífsins. Nú hefur Páll Pálsson
ritað ævisögu Jóhanns G. Berg-
þórssonar, athafnamanns og
stjómmálamanns í Hafnarfirði.
Jóhann er maður enn á bezta aldri
og hefur ekki lokið dagsverki sínu.
En það liggja ýmsar skiljanlegar
ástæður til þess að ævisagan er
skráð. Sú sem mikilvægust er er
að Jóhann G. Bergþórsson hefur
verið áberandi í fjölmiðlum síðasta
áratuginn eða svo.
Jóhann G. Bergþórsson er inn-
borinn Hafnfirðingur og hefur
búið þar alla tíð og það er honum
bersýnilega mikilvægt. Hann er
verkfræðingur að mennt og hafði
ungur þá hugsjón að bæta götur
í Hafnarfirði sem hann taldi
eflaust réttilega að væru í heldur
bágu ásigkomulagi. Hann náði
miklum árangri í verktakastarf-
semi við byggingu orkumannvirkja
í fyrirtæki sínu Hraunvirki og síð-
an Hagvirki. Um tíma var Hag-
virki eitt stærsta verktakafyrir-
tæki landsins en það hallaði undan
fæti og að lokum varð það gjald-
þrota eins og frægt varð í fjölmiðl-
um. Á rústum þess var stofnað
fyrirtækið Fórnarlambið ög að síð-
ustu Hagvirki Klettur. Þau urðu
bæði gjaldþrota.
Þessi fyrirtæki hafa unnið
fjöldamörg verk sem eiga eftir að
standa lengi. Hraunvirki tók þátt
í byggingu Hrauneyjarfossvirkj-
unar, Hagvirki í framkvæmdum á
Sultartanga, í Flugstöð Leifs Ei-
ríkssonar, stofnun Hvaleyrar og
fjöldamörgu öðru. Jóhann var með
í Arnarflugsævintýrinu, fyrirtæki
hans stóðu í byggingafram-
kvæmdum og vegalagningu víða
um landið og buðu í fjöldamörg
verk.
Þessi fyrirtækjaþáttur er um-
fangsmikill í sögunni eins og við
er að búast. En í henni
er annar þáttur sem
er stjómmálaþátttaka
Jóhanns í Sjálfstæðis-
flokknum í Hafnar-
firði. Hann hefur lengi
verið í bæjarmálum,
setið í nefndum og
ráðum jog í bæjar-
stjórn. Á því kjörtíma-
bili sem nú stendur
hefur hann gengið
gegn vilja meirihluta
fulltrúaráðs flokksfé-
laganna í Hafnarfirði
og farið í meirihluta-
samstarf með Alþýðu-
flokknum.
Þessir tveir efnisþættir bókar-
innar tengjast saman með ýmsum
hætti. Stjórnmálamenn geta oft
og iðulega haft áhrif á ákvarðanir
um veitingu verka til verktaka.
Því reyna verktakar að sinna hags-
munum sínum í samskiptum við
stjórnmálamenn. Það kann líka að
vera að fyrri samskipti Jóhanns
við meii-ihluta Alþýðuflokksins í
Hafnarfirði sem verktaki hafí haft
áhrif á þá ákvörðun hans að kljúfa
sig út úr samvinnu við samfiokks-
menn sína, þótt um það verði ekk-
ert fullyrt.
Helztu andstæðingar Jóhanns í
bæjarmálum í Hafnarfirði eru
samflokksmenn hans, ef marka
má bókina. Hann er ekki jafn-
harkalegur í dómum um neinn eins
og Mathiesenana, Matthías og son
hans, Þorgils Óttar, bæjarfulltrúa.
Hlífír hann þó á engan hátt Magn-
úsi Jóni Ámasyni, fyrrum bæjar-
stjóra, og Magnúsi Gunnarssyni,
leiðtoga sjálfstæðismanna í bæjar-
stjórn Hafnarfjarðar, en þeir voru
ekki á því að fallast á það að Jó-
hann yrði bæði bæjarverkfræðing-
ur og bæjarfulltrúi. En sú krafa
hans er rótin að klofningnum í
röðum sjálfstæðismanna nú.
Þessi bók er ekkert annað en
frásögn Jóhanns af fyrirtækjum
sínum og þátttöku í stjórnmálum
og lesendur fá örlítið að skyggn-
ast inn í einkalífið. Hún mótast
því öll af hans sýn á þá atburði
sem frá er sagt. Lesendur hafa
enga sérstaka ástæðu til að ætla
að frásögn annarra þátttakenda
verði samhljóða frásögn Jóhanns.
Höfundur bókarinnar
hefur á engan hátt
reynt að leggja sjálf-
stætt mat á frásögn
viðmælandans. Það er
að vísu vísað í skjala-
bunka og bréf, sem
eiga að geta staðfest
þær upplýsingar, sem
bornar eru á borð, en
lesendur verða ein-
faldlega að treysta því
að svo sé. Það er ekki
hægt að meta það af
bókinni. Það verður
því að lesa þessa bók
með varúð og fyrir-
vörum.
Jóhann G. Bergþórsson er að
ýmsu leyti geðþekkur maður. Það
er sjarmerandi til dæmis hvað
hann er mikill Hafnfirðingur.
Hann hefur líka verið dugnaðar-
forkur um ævina. En hann er líka
glámskyggn á sjálfan sig. Hann
virðist til dæmis alls ekki átta sig
á því að það geti verið til fullgild
rök gegn því að embættismenn í
stjómsýslu bæjarfélaga sitji í bæj-
arstjórn, óháð því hvort það er
löglegt eða ekki, ef marka má
texta bókarinnar. Ýmsar staðhæf-
ingar hans, til dæmis um að Magn-
ús Gunnarsson hafi nánast verið
fótaþurrka Magnúsar Jóns Árna-
sonar í meirihlutasamstarfí Al-
þýðubandalags og Sjálfstæðis-
flokks í upphafí þessa kjörtímabils
í bæjarstjóm Hafnarfjarðar eru
ótrúverðugar, en það er ómögulegt
að dæma þær fyrir utanaðkomandi
nema hafa frásögn fleiri þátttak-
enda en Jóhanns eins. Það virkar
heldur ekki vel að meginþunginn
í frásögninni af fyrirtækjarekstr-
inum gengur út á það að ytri
óhöpp, óbilgirni samningsaðila eða
harkalegar og ósanngjamar að-
gerðir stjómvalda hafí verið orsök-
in að falli Hagvirkis og fyrirtækj-
anna sem á eftir fylgdu en ekki
rangar ákvarðanir stjómenda fyr-
irtækjanna sjálfra.
Bókin er sæmilega úr garði
gerð. Það er í henni gott efnisyfír-
lit, ítarleg nafnaskrá, en eitthvað
hefur leturstærðin mglast í inn-
ganginum.
Guðmundur Heiðar
Frímannsson
JóhannG.
Bergþórsson
Selfoss í 30 ár
BOKMENNTIR
Sagnfræði
SAGA SELFOSS
Guðmundur Kristinsson
2. bindi. Frá 1930 til 1960.
Selfosskaupstaður 1995,387 bls.
ÞEGAR kemur fram um 1930 tek-
ur byggð að rísa við Ölfusárbrú. Þá
voru skráðir íbúar aðeins 68 talsins
og bjuggu þeir í ellefu húsum. Síðan
líða þrjátíu ár. Þá horfír öðru vísi
við. Þá er þar kominn stór kaupstað-
ur á íslenskan mæli-
kvarða með _ blómlegu
atvinnulífi. Árið 1960
eru íbúarnir orðnir rúm-
lega 1.700 og húsafjöld-
inn í kringum 200.
í þessu 2. bindi af
Sögu Selfoss greinir frá
þróun Selfossbyggðar á
þessu þijátíu ára tíma-
bili. Það lætur að líkum
að frá mörgu er að
segja.
Hæst ber líklega frá-
sögn af vexti og við-
gangi Mjólkurbús Flóa-
manna og Kaupfélags
Árnesinga. Sú þróun er
hreint með ólíkindum.
Áður en maður veit af, liggur mér
við að segja, em þessi tvö fyrirtæki
orðin stórveldi. Nálega þriðjungur
bókar flallar um þessi tvö fyrirtæki
og er það að vonum, svo mikill
burðarás sem þau hafa alla tíð verið.
Fleiri koma að sjálfsögðu við sögu,
sem vert væri að nefna þó að því
verði sleppt hér. Síðan rekur hver
þátturinn annan: kaupmenn, bílaöld,
landbúnaður, húsbyggingar, vatn-
sveita, rafveita, bmnavarnir, skólar
og bókasöfn, sýslumenn og löggæsla,
sveitarstjórn og kosningar, læknar
og læknaskipan, iðnaðarmenn,
íþróttir, samkomuhús og veitingar,
félög, fundir og hátíðir, stofnun Sel-
fosshrepps, árflóðið 1948 og stríðsár-
in. Alls verða þættirnir 24 sem skigt-
ast í fjölmargar undirgreinar. Ég
minnist þess varla að hafa lesið bók
sem er jafn þéttpökkuð hvers kyns
upplýsingum, nöfnum og ártölum um
allt milli himins og jarðar. Það liggur
við að maður falli í stafí yfir þeirri
feikna elju sem þurft hefur til að
safna öllu þessu saman. Selfyssingar
geta notað þessa bók sem uppfletti-
rit þegar minni þeirra brestur, því
að varla hefur margt verið undan
skilið.
Af þessum sökum getur þetta
merkisrit þótt fremur þurrt og
strembið aflestrar. Höfundurinn lítur
sjálfsagt fremur öðru á sig sem ná-
kvæman skrásetjara. En vissulega
eru hér frásagnir sem halda hugan-
um föngnum, svo sem þegar Ölfusár-
brúin brast, þegar Ölfusá flæddi yfír
bakka sína, þegar herinn settist að
á Selfossi og fleira og fleira. Höfund-
ur setur sig ekki heldur úr færi að
segja frá því sem spaugilegt er, þeg-
ar því er hægt að tefla fram. Raunar
má segja að allar deilumar um stofn-
un Selfosshrepps séu hálf spaugileg-
ar þegar maður les um þær núna.
Kafiinn um Stríðsárin þar sem
segir frá dvöl hersins í Kaldaðarnesi
og á Selfossi þykir mér næsta merki-
legur. Höfundur hefur
þar eins og endranær
lagt sig fram um ná-
kvæma og ítarlega öfl-
un heimilda, m.a. hefur
hann átt viðtöl og stað-
ið í bréfaskriftum við
suma af yfirmönnum
hersins. Mér kæmi ekki
á óvart þó að kunnáttu-
menn teldu að þessi
kafli væri með betri
framlögum til sögu
herdvalarinnar á Is-
landi.
Eins og fram hefur
komið er þessi bók 2.
bindið af Sögu Selfoss.
Fyrsta bindið sem út
kom árið 1991 náði frá upphafi vega
til ársins 1930. Mátti því líta á það
sem eins konar forsögu. Þetta bindi
nær svo yfir fyrstu þijá áratugi
byggðar við Ölfusárbrú. Eftir eru þá
35 ár til nútímans. Að vísu ná sumir
efnisþættir lengra en til 1960, þar
sem óeðlilegt var að ijúfa frásögn-
ina. Engu að síður virðist ljóst vera
að nægilegt efni er í þriðja bindið.
Er vonandi að þessum ágæta jafn-
aldra Selfossbyggðar endist aldur og
þrek til að ljúka því.
Höfundur hefur við samning og
frágang bókar sinnar haft stuðning
af sögunefnd Selfoss, en í henni sitja
Jón R. Hjálmarson, Páll Lýðsson og
Þór Vigfússon.
Heimildaskrá ritsins er að vónum
löng bæði bækur, blöð, tímarit, hand-
rit og hreppsbækur. Sleppt er þó að
geta i þeirri skrá munnlegra heimilda
að öðru leyti en því sem segir í for-
mála. Þær eru áreiðanlega geysi-
margar. Myndaskrá er aftast í bók
og eftir því sem segir á bókarkápu
eru 365 ljósmyndir í bókinni. Margar
þeirra eru merkar sögulegar heimild-
ir sem ekki hafa birst áður. Skrá er
yfír nöfn á þrettánda hundrað
manna, sem hér koma á einn eða
annan veg við sögu.
Frágangur bókarinnar er hinn
prýðilegasti.
Sigurjón Björnsson
Guðmundur
Kristinsson
E S S () S t ó rage r if i
Esso!
Viðskiptavinir ESSO koma ekki aðeins
á stöðina sína til að kaupa bensín. Þeir
koma þangað líka til að kaupa mjólkur-
pott, skrúfjám, lakkríspoka eða lesefni.
Síðast en ekki síst nýta þeir sér nauðsyn-
lega aðstöðu til að hreinsa bílinn.
E S S O ÞJÓNUSTA - s ný s t um þ i g
Olíufélagið hf