Morgunblaðið - 28.12.1995, Side 30

30 FIMMTUDAGUR 28. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIMAR
Leggst flugumferðarsljórn af?
ÞAÐ hefur vart farið framhjá
mörgum að flugumferðarstjórar
hafa átt í illdeilum við yfirvöld og
hefur þetta gengið svo langt að
þeir hafa svo til allir sagt upp
störfum. Miklu púðri hefur verið
eytt í að sverta málstað okkar í
augum almennings, og hafa ekki
færri en þijú dagblöð bölsótast út
í okkur í leiðurum sínum og hafa
bein ósannindi verið borin á borð
á þeim vettvangi. Þessi málatil-
búnaður hefur verið einkennandi
en það vekur minni eftirtekt að
æðstú stjórar flugmála í landinu
hafa ákveðið að stefna öryggi
flugfarþega í óþarfa óvissu með
kjánalegum aðferðum til að reka
fleyg í raðir flugumferðarstjóra.
Stundum er sagt, og þykir spak-
legt, að tvær eða fleiri hliðar séu
á öllum málum, og að jafnvel sé
rétt að kynna sér fleiri en eina
áður en dómar eru felldir.
Undirritaður hóf störf sem flug-
umferðarstjóri árið 1965 og hefur
því starfað sem slíkur í rúm þrjá-
tíu ár. Ég er svokallaður varð-
stjóri og kemst ekki hærra í launa-
stiganum, nema að einhveijum
detti í hug að stilla mér upp á bak
við skrifborð, og satt best að segja
eru litlar líkur á slíkum gjömingi.
Mánaðarlaun mín eru kr. 190.000.
Nýr flugumferðarstjóri, sem er að
hefja lífsstarfið, fær um kr.
100.000.
Fyrir fáeinum árum var eftir-
launaaldur flugumferðarstjóra
færður niður í sextíu ár, og dæmdi
Hæstiréttur okkur um 15% kaup-
hækkun til að bæta fyrir styttri
starfsævi. Mig minnir að ég hafi
lesið að leigubílstjórar hyggist
leita til dómstóla Evrópu til að fá
að halda áfram helgarharki sínu
fram yfír sjötíu og fímm ára ald-
ur. Þegar leigubflstjórinn nær 75
ára aldri verð ég búinn að vera á
eftirlaunum í 15 ár, ef ég lifí svo
lengi.
Flugumferðarstjórar vinna næt-
ur jafnt sem daga, jól, páska og
áramót. Auk þessa hefur ríkisvald-
ið séð sér hag í því að láta flugum-
ferðarstjóra vinna ómælda auka-
vinnu í stað þess að leggja í þann
kostnað sem er því samfara að
ráða og þjálfa upp
nýtt starfslið. Það að
þessi mikla vinna
kunni að koma niður á
flugöryggi hefur ekki
valdið yfírvöldum
áhyggjum. Þegar
menn vinna svo mikla
aukavinnu verður ekki
hjá því komist að slíkt
komi fram í launaum-
slögum. Við fáum sem
sagt ekki þijú hundruð
og fímmtíu þúsund
krónur á mánuði fyrir
að vinna frá kl. 9-5,
og frí á tyllidögum,
þótt slíkur málatilbún-
aður henti ríkinu þessa
dagana og fréttamiðlar gleypa við.
Þess má geta að ábyrgð flugum-
ferðarstjórans er slík að verði hon-
um á mistök (t.d. mismæli eins
og hendir hina bestu menn), eða
að einhver ætli að honum hafí ef
til vill orðið á mistök (burtséð frá
því hvort nokkur hafí meitt sig eða
ekki), þá skal þegar í stað byija
á því að athuga hvort rétt sé að
hefja sakamál á hendur honum.
Til vonar og vara er viðkomandi
sendur til sálfræðings til að sanna
að hann sé „normal". Þessu næst
er hann sendur í skóla til að sanna
kunnáttu sína í fræðunum.
Ég ber ekki kinnroða vegna
launa minna.
Hin mikla aukavinna okkar vek-
ur ugg hjá starfsystkinum okkar
erlendis og hafa alþjóðleg samtök
okkar sent viðkomandi ráðherrum
og flugmálastjóra erindi þar um.
Orsakir flugslysa hafa verið raktar
beint til of mikillar vinnu og þreytu
flugumferðarstjóra. Eitt atvik í
Noregi var rakið beint til þreytu
flugumferðarstjóra, en sá hafði
unnið 11 daga í röð. Slíkar vinnu-
lotur og Iengri eru ekki óalgengar
hér á landi. Það er aðeins í Noregi
eins og hér sem ég veit til að flug-
umferðarstjórar vinni mikla yfír-
vinnu. Sjálfur starfaði
ég í nær átta ár er-
lendis, og á öllum
þeim tíma þurfti ég
ekki að vinna eina
einustu aukavakt.
Slík vinnubrögð voru
einfaldlega ekki inni
í myndinni. í Bret-
landi loka yfirvöld
frekar svæðum en að
kalla út fólk ef tíma-
bundin mannekla
verður vegna veikinda
eða orlofs. íslenska
ríkið hefur aðrar
áherslur og það lýsir
forheimsku þegar
fulltrúi þess og með-
limur samninganefndar lýsti því
yfír við fjölmiðla í sumar að kalla
mætti flugumferðarstjóra til auka-
vinnu hvenær sem væri og eins
lengi og með þyrfti! Svona léttúð
eða hroki er stórhættulegur.
Þessi óheillastefna ríkisvaldsins
kemur því og okkur í koll. Flugum-
ferðarstjórar freistast til að vinna
aukavinnuna til að geta lifað
mannsæmandi lífí og verða þar
með háðir henni og yfirvöld telja
sig vera að spara en líta framhjá
hættunni sem lúrir í grenndinni.
Síðustu tíðindi af deilu okkar
við ríkið eru þau að þeir tveir
Halldórar í ríkisstjórninni sem
annast málefni flugumferðarstjóra
hafa ákveðið að fara að leika sér
að eldinum.
Framkvæmdastjóri flugumferð-
arþjónustunnar og flugmálastjóri
hafa sem sagt fullvissað þá um
að nóg væri að 32 flugumferðar-
stjórar væru við störf eftir áramót
til að annast starfsemi sem 93
réðu ekki við áður. Þessi uppá-
Ekki færri en þijú dag-
blöð hafa veitzt að flug-
umferðarstjórum, segir
Lúðvík Vilhjálmsson,
sem hér ber fram máls-
vörn í deilum þeirra við
vinnuveitandann.
koma á að ganga upp vegna þess
að þeir félagar hjá Flugmálastjórn
luma á neyðaráætlun sem nú skal
reyna í fyrsta sinn. Æðstu yfír-
völd flugmála á íslandi hafa þar
með vísvitandi búið til neyðar-
ástand. Þessi gjörningur var
óþarfur með öllu og framlengja
hefði mátt hjá öllum flugumferðar-
stjórum í þessa þijá mánuði og
starfsemin þá haldist eðlileg á
meðan Flugmálastjórn er að fara
yfír starfsumsóknir frá útlöndum
og búa til nýja flugumferðarstjóra
(gott er þó til þess að vita að allir
starfandi flugumferðarstjórar í
Norðurlandskjördæmi eystra
verða áfram við störf eftir ára-
mót). En í þess stað skal nú prófa
neyðaráætlunina góðu á alvöru
flugvélum, og til þess er skapað
neyðarástand og virðist það ekki
vefjast fyrir ábyrgum mönnum.
Þessi bófahasar þeirra félaga átti
trúlega að vera snjallt herbragð
til að vekja upp sundrungu á með-
al flugumferðarstjóra, en sýnir í
raun ótrúlegan óvitaskap.
í haust leitaði félag okkar til
Félagsdóms til að fá úr því skorið
hvort okkur væri heimilt að beita
verkfallsvopninu í nauð á einhvem
hátt. Við fórum ekki fram á að
allir flugumferðarstjórar mættu
leggja niður vinnu á sama tíma,
því auðvitað verður að sinna
sjúkraflugi, landvörnum o.s.frv.
Yfírvöld hafa haldið því fram að
störf flugumferðarstjóra væru svo
mikilvæg vegna flugöryggis, að
ekki mætti missa einn einasta
þeirra í vinnustöðvun. Félagsdóm-
ur hefur tekið mark á þessu og
hafnaði að flugumferðarstjórar
mættu fara í verkfall í einni eða
annarri mynd. En nú þegar flug-
umferðarstjórar hafa sagt upp
störfum þá telur Flugmálastjórn
að 32 flugumferðarstjórar geti
hæglega annast starfsemina af
öryggi auk þess að þjálfa upp
nýtt starfslið. Vonandi er að ekki
fari illa, en ég lýsi fullri ábyrgð á
hendur yfírvalda.
Að lokum langar mig til að
benda á atriði sem sýnir ljóslega
hve langt yfirvöld eru reiðubúin
að ganga.
Arið 1982 flaug flugvél inn í
ijallshlíð í nágrenni Reykjavíkur
með þeim afleiðingum að fimm
manns létust. Mikil blaðaskrif
urðu um orsakir þessa skelfílega
atburðar, og kom fljótt í ljós sú
skoðun að koma hefði mátt í veg
fyrir slysið ef aðflug Reykjavíkur-
vallar hefði verið staðsett á Kefla-
víkurflugvelli en þar var nýleg
ratsjá og ein ónotuð ratsjárstaða.
í framhaldinu var aðflugið flutt
til Keflavíkurflugvallar og hefur
verið ratsjárvætt (og farsælt) síð-
an. Hinn 1. janúar næstkomandi
verður hins vegar hætt að veita
þessa þjónustu, slökkt á ratsjánni
og horft til fyrra horfs í samræmi
við neyðarástandið sem yfírvöld
ætla sér að skapa.
Hinn 1. janúar 1996 mun flug-
umferðarstjórn innanlands leggj-
ast af að mestu og stjórnendur
flugvéla munu gera það sem þeim
sýnist upp á eigin ábyrgð. Æðsti
embættismaður flugmála á ís-
landi, hr. Þorgeir Pálsson, kallar
þetta að öryggið verði ekkert
minna en áður. Ábyrgð þeirra
Halldórs Blöndals, Halldórs Ás-
grímssonar, Þorgeirs Pálssonar og
Ásgeirs Pálssonar er vissulega
geigvænleg.
Höfundur er flugumferðarsljóri.
Lúðvík
Villyálmsson
Nafnleynd við kynfrumugjöf
FRUMVARP til laga um tækni-
fijóvgun hefur verið flutt á Al-
þingi. Samkvæmt því verður heim-
ilt að nota gjafakynfrumur, bæði
egg- og sæðisfrumur, við slíkar
aðgerðir. Gildir þá einu hvort held-
ur tæknifijóvgunin verður innan
líkama konunnar, en þá er talað
um tæknisæðingu, eða hvort
fijóvgunin verður utan Iíkamans,
en það kallast glasafijóvgun.
Frumvarpið gerir ráð fyrir að al-
gjör Ieynd ríki við kynfrumugjöf
milli aðila, það er gjafa og þega.
Af þessu leiðir að barn, sem getið
er með þessum hætti, á engan
kost á kynnum af né upplýsingum
um annaðhvort erfðaforeldrið.
Það þurfti ekki að koma á óvart
að þetta atriði frumvarpsins hefur
verið hvað mest gagnrýnt af um-
sagnaraðilum. Vissulega er hér
hængur á, svo stór, að menn hafa
verið og eru sumir enn efíns um
réttmæti kynfrumugjafa og það
er ástæða til að þetta atriði fái
efnislega kynningu og umQöllun á
opinberum vettvangi áður en frum-
varpið kemur til endanlegrar af-
greiðslu á þingi.
FLÍSASKERAR
OG FLÍSASAGIR
4 \W
r=l» A lQ1 kU
' »9 1
Stórhöfða 17, við Gullinbrú,
sími 567 4844
Svo virðist þeim,
sem þetta ritar, að
einkum sé tveimur
gagnrýnisatriðum
beint gegn nafnleynd-
inni. Bent er á að
leyndin, eða öllu held-
ur vöntun upplýsinga
varðandi foreldri, geti
verið skaðleg „sjálfs-
kennd og sálarheill".
Þörfin fyrir að þekkja
uppruna sinn sé með
öðrum orðum svo
sterk, að tjón hljótist
af sé ekki unnt að full-
nægja henni. Þessari
röksemd er ekki haldið
fram af miklum þunga
yfirleitt, mönnum er ljóst að hér
er um hreina ágiskun að ræða.
Að draga hliðstæða ályktun af
rannsóknum á allt öðrum hópum
bama, en hér um ræðir, er með
öllu óvísindalegt. Böm getin með
gjafasæði á sl. 20-30 árum teljast
í hundrað þúsundum austan hafs
og vestan og það er ekkert sem
bendir til að þau hafi beðið tjón
vegna nafnleyndarinnar.
Hinu gagnrýnisatriðinu er erfíð-
ara að andmæla beinlínis, en þar
segir eitthvað á þá leið, að það sé
siðferðilega rangt að blekkja og
halda sannleika leyndum varðandi
uppruna og foreldri og að það hljóti
að teljast til grundvallar mannrétt-
inda að vita deili á foreldrum sín-
um.
Á þessu atriði hefur verið
hnykkt með þeirri ábendingu, að
um brot geti verið að ræða gegn
samþykkt Sameinuðu þjóðanna um
réttindi bama, en þar
segir, ef rétt er eftir
haft, að bam eigi „eft-
ir því sem unnt er, rétt
til að þekkja foreldra
sína“. Hér er um atriði
að tefla, sem brýnt
virðist að fá einhlíta
túlkun á. Til þess bær
aðili þarf að úrskurða
með hvaða hætti þetta
atriði samningsins tek-
ur til bama, getinna
með gjafakynfrumum.
Túlkunin þarf að vera
einhlít, þannig að hún
taki til allra aðildar-
þjóða af þessum samn-
ingi. Þess má minnast,
að fyrir nokkrum ámm starfaði
sérfræðinganefnd á vegum Evr-
ópuráðsins að reglugerð um tækni-
fijóvganir, sem ætluð var aðildar-
þjóðum ráðsins til hliðsjónar og
samræmingar við lagasetningu. I
nefndinni fór fram ítarleg umfjöll-
un um nafnleyndarákvæðið og af-
leiðingar þess. Rétt þótti þá að
leita eftir úrskurði mannréttinda-
nefndarinnar (Steering committee
for Human Rights) um hvort brot-
ið væri á rétti barnanna með þessu
ákvæði, samkvæmt mannréttinda-
samþykkt Evrópu (European con-
vention for the Protection of Hum-
an Rights and fundamental Free-
dom). Niðurstaðan varð sú, að
mannréttindasamþykktin segði
hvorki af né á í þessu efni.
Ef til vill varpar það nokkra ljósi
á þetta mál, að rekja stuttlega
feril tæknifijóvgana með gjafa-
sæði. Eitt nauðsynlegt skilyrði til
í umfjöllun um nafn-
leyndarákvæðið vegast
á ólík sjónarmið, segir
Jón Hilmar Alfreðs-
son, sem hér fjallar um
frumvarp til laga um
tæknifrjóvgun.
þess að stunda megi slíkar aðgerð-
ir að nokkru marki og með faglegu
öryggi er að mögulegt sé að frysta
sæði til geymslu. Þetta varð tækni-
lega unnt um 1950, en olli engum
breytingum í umfangi þessara að-
gerða, sem alls staðar vora afar
fágætar og framkvæmdar með
mestu leynd.
Annað nauðsynlegt skilyrði fyrir
útbreiðslu þessara aðgerða er auð-
vitað svonefnd karlófijósemi og
hún var til staðar í ríkum mæli
um miðja öldina. Þrátt fyrir það
urðu engin straumhvörf í umfangi
tæknisæðinga fyrr en um 1970 og
það sem sköpum skipti var nýtt
og fijálslyndara viðhorf almenn-
ings til sæðisgjafa og aukinn skiln-
ingur á þörf til meðferðar vegna
ófijósemi hverskonar. Þessi við-
horfsbreyting olli því að ungir
menn urðu fúsari en áður til sæðis-
gjafar, ung hjón tóku og í auknum
mæli þessum möguleika til með-
ferðar og læknar létu í auknum
mæli til leiðast að standa að þess-
um aðgerðum, sem nú fóra fram
með vitund yfirvalda og opinberri
Jón Hilmar
Alfreðsson
umræðu. Þrátt fyrir þessa við-
horfsbreytingu var þó krafan um
nafnleynd gjafa mjög algeng og
eindregin og virðist vera það enn
í dag.
I umfjöllun um nafnleyndar-
ákvæðið vegast á ólík sjónarmið,
sem öll eiga nokkurn rétt. Annars
vegar era viðhorf utanaðkomandi
aðila, sem leggja neikvætt siðferði-
legt mat á gjömingipn og telja
brotið vera á rétti þeirra barna,
sem getin era með þessum hætti.
Hins vegar era óskir og hags-
munir þeirra sem vilja gefa kyn-
frumur og þeirra hjóna sem þurfa
og vilja þiggja þessa hjálp til bam-
eignar. Gefendur era án eigin
ávinnings að hjálpa öðrum ókunn-
um einstaklingum. Þeir taka ekki
þóknun fyrir og það má því teljast
sanngjarnt, að viðkomanda sé
tryggð vernd gegn óvæntu raski á
högum, mannlegum og jafnvel
lagalegum, síðar á ævinni, röskun
sem er langt umfram það, sem til
stóð í upphafí. Frá sjónarmiði
barnsins og foreldranna tryggir
þessi háttur svo náin og eðlileg
tengsl innan ljölskyldunnar, sem
verða má. í því sambandi má geta
sérstaklega stöðu pabbans. Það er
svo á valdi foreldranna að upplýsa
barn sitt um tilurð sína, en þó
varla fyrr en fullorðinsþroska er
náð. Líffræðilegur skilningur mun
þá gera einstaklingnum ljóst, að
með þessum hætti einum gat hann
orðið til. Þá er sálarháski fjarri en
líkast að viðkomandi sættist á orð-
inn hlut, enda segir svo í kvæði
einu fomu að „betra er lifðum en
sé ólifðum“.
Höfundur er yfirlæknir á kvennn-
deild Landspítalans og starfaði í
nefnd er undirbjó frumvarp til
laga um tæknifijóvganir.
t
>
>
I
í
i
>
í
!
>
|
i
I
1
t
í
i
i
i
I
I