Morgunblaðið - 28.12.1995, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 28. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 28. DESEMBER 1995 37
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
VERKALYÐS-
HREYFINGIN OG
LÝÐRÆÐI
NÝ FORYSTA Verkamannafélagsins Dagsbrúnar
verður kjörin í lok janúar og er útlit fyrir að kosið
verði um stjórn og trúnaðarráð í fyrsta skipti frá 1991.
Formaður Dagsbrúnar sækist ekki eftir endurkjöri og
tvær fylkingar hafa tilkynnt um framboð.
Umræðan í kringum stjórnarkjörið í Dagsbrún hefur
varpað ljósi á það úrelta og um margt undarlega fyrir-
komulag sem virðist vera ríkjandi innan verkalýðshreyf-
ingarinnar þegar kemur að kjöri helstu forystumanna.
Hyggi menn á framboð innan Dagsbrúnar verður sam-
kvæmt lögum félagsins að leggja fram lista með ekki
færri en 120 frambjöðendum. Bjóða þarf fram hundrað
menn í trúnaðarráð félagsins og tuttugu til vara.
Úr þessum hópi koma m.a. sjö stjórnarmenn og þrír
til vara auk annarra helstu embættismanna félagsins.
Einnig þarf 75 til 100 meðmælendur þótt þeir megi einn-
ig koma úr trúnaðarráðshópnum. Aðstandendur fram-
boðs, er beinist gegn núverandi stjórn í Dagsbrún, telja
að helst þurfi 150-200 manns að standa að baki framboði.
I kosningunum ríkir sú regla, að sá listi er fær flest
atkvæði kemur öllum sínum mönnum að og skipar því
stjórn, trúnaðarráð og alla aðra embættismenn félags-
ins. )Aðrir listar koma engum mönnum að. í fréttaskýr-
ingu í Morgunblaðinu sl. laugardag kom fram, að fyrir-
komulag af þessu tagi er meginreglan innan verkalýðs-
hreyfingarinnar þó svo að farið sé að gæta þeirrar þróun-
ar að kjósa helming stjórnar í hvert skipti og þá til tveggja
ára.
Aðstandendur mótframboðsins innan Dagsbrúnar hafa
einnig gagnrýnt að þeim hafi verið neitað um aðgang
að félagaskrá Dagsbrúnar. Þeir sitji því ekki við sama
borð og andstæðingar þeirra í sitjandi stjórn er starfi á
skrifstofu félagsins og hafi þar aðgang að félaga-
skránni. Þetta eru fráleit vinnubrögð. Með hvaða rökum
er hægt að meina mótframboði um aðgang að upplýsing-
um, sem skipta máli og framboðslisti fráfarandi stjórnar
hefur greiðan aðgang að?
Áþekkar deilur komu upp árið 1991 er síðast fóru
fram kosningar um stjórn og trúnaðarráð. Þá hafði ver-
ið sjálfkjörið í stjórn í nítján ár.
Verkalýðshreyfingin hefur verið í greinilegri kreppu á
síðustu árum og átt erfitt með að laga sig að breyttum
aðstæðum í þjóðfélaginu.
Hluti skýringarinnar felst eflaust í því, að kosningafyr-
irkomulag af þessu tagi dregur úr vilja almennra félags-
manna til að hafa afskipti af málefnum hreyfingarinnar.
Þegar tengslin við hinn almenna félagsmann rofna, hvort
sem er innan verkalýðshreyfingarinnar eða annarra fé-
lagssamtaka, er mikil hætta á almennri stöðnun og að
forystan einangrist.
Það hlýtur að vera sjálfsögð krafa félaga í stéttarfé-
lagi, sem eru fullgildir félagar og greiða tilskilin félags-
gjöld, að þeir geti haft eðlileg áhrif á val forystumanna.
Listafyrirkomulagið sem viðhaft er við kosningar er ekki
til þess fallið að ýta undir virka þátttöku, hvað þá vald-
dreifingu. Að einungis annað framboðið í kosningum
hafi aðgang að félagaskrá er ólýðræðislegt og í alla staði
óeðlilegt.
Þegar síðast var kosið til stjórnar innan Dagsbrúnar
tóku innan við 39% félagsmanna þátt í atkvæðagreiðsl-
unni, sem er til marks um mikla félagslega deyfð. Kjara-
samningar eru oft samþykktir og felldir á félagsfundum
þar sem brot félagsmanna mætir. Hin dræma þátttaka
í atkvæðagreiðslum ætti að vekja forystumenn verkalýðs-
hreyfingarinnar til umhugsunar. Það er til dæmis um-
hugsunarefni hvort ekki sé eðlileg krafa, að í öllum stærri
málum, t.d. varðandi samþykkt kjarasamninga eða verk-
fallsboðun, fari fram allsheijaratkvæðagreiðsla meðal
félagsmanna.
Vilji verkalýðshreyfingin láta taka sig alvarlega og
efla áhrif sín í þjóðfélaginu verður hún fyrst að tryggja
að hún njóti trausts eigin félagsmanna. Virkara lýðræði
innan hreyfingarinnar og aukin þátttaka almennra fé-
lagsmanna hlýtur að vera eftirsóknarvert markmið fyrir
hreyfingu sem vill láta líta á sig sem fjöldahreyfingu.
PAUL Hindemith
PAUL Hindemith með nemendahópi á tröppum Sprague Hall í New Haven 1946 eða ’47. Hindemith í miðri fremstu
röð, greinarhöfundur annar frá hægri (í annarri röð).
reiprennandi á frummálinu rit fornra
fræðimanna og spekinga um tónlist-
arefni, og varð í raun fjölmenntaður
maður langt út yfir sérsvið sitt, eins
og rit háns frá síðari árum bera
gleggst vitni um. Jafnframt sökkti
sér niður í rannsóknir á gamalli tón-
list, og trúr sínu praktíska viðhorfi
til hlutanna kenndi hann sjálfum sér
og nemendum sínum að leika á forn
hljóðfæri, svo að ljóst yrði hvernig
þessi tónlist, sem hafði legið í þagn-
argildi um aldir, hafði raunverulega
látið í eyrum. - Þessu starfi hélt
hann enn áfram eftir að hann var
orðinn prófessor vestan hafs, og er
þátttaka í því mér ógleymanleg.
Allur sá mikli flutningur nýrra
tónverka sem Hindemith stóð að um
þessar mundir og viðbrögð almenn-
ings við honum vakti með honum
þá hugsun að tónskáld samtímans
væru stödd á blindgötu, þau skorti
hin mikilvægu tengsl við áheyrendur
sína. Iðkun hinnar nýju tónlistar
væri ekki á færi annarra en atvinnu-
manna, en aðrir, jafnvel hinir áhuga-
sömustu, hefðu ekki yfir að ráða
þeirri tækni sem þar til þyrfti. Þetta
varð til þess að hann samdi mikinn
fjölda tónverka fyrir áhugafólk og
fyrir börn og unglinga, verk sem
áttu að brúa þetta bil, - og gerðu
það. Sum þeirra náðu mikilli út-
breiðslu, teygðu sig jafnvel hingað
til íslands, svo sem barnaóperan
„Við byggjum borg“ (Wir bauen eine
Stadt, samin 1927) og Frau Musica,
kantata fyrir kór og hljómsveit, flutt
með þátttöku áheyrenda (samin
1928).
Jafnframt þessu mildaðist stíllinn,
einnig í öðrum verkum Hindemiths,
og varð aðgengilegri almenningi.
Aðdraganda þeirrar breytingar má
rekja allt til ársins 1925. Þó er eldri
stíllinn ráðandi í fyrstu stóru óperu
hans, Cardillac (1926, texti eftir
Ferdinand Lion). En í óratóríunni
Das Unaufhörliche (1931, texti eftir
Gottfried Benn) er breytingin greini-
leg, og í sinfóniunni og óperunni um
„Matthías málara“ (Mathis der Mal-
er, 1934-35, texti eftir tónskáldið)
er hún fullkomnuð. Á sama tíma
hafði hann byggt upp tónfræðikerfi
sem hann setti fram í ritinu Unterw-
eisungim Tonsatz (samið 1935-37),
og þá um leið tekið mjög eindregna
afstöðu gegn tólftónakerfi Arnolds
Schönbergs og sporgöngumanna
hans. Hvort tveggja, stílbreytingin
ög tónfræðikerfið, byggðist á margra
ára reynslu hans og rannsóknum.
Paul Hindemith hafði að sjálf-
sögðu alltaf verið umdeildur maður.
Margir áttu erfitt með að átta sig á
tónlist hans í fyrstu, og sættu sig
illa við uppreisn hans gegn rómantík-
inni. Nasistar höfðu snemma horn í
síðu hans, bæði vegna tónlistarinnar
sem ekki féll að forskriftum þeirra,
og ekki síður hins að hann átti að
vinum og nánum samstarfsmönnum
listamenn sem áttu til gyðinga að
telja, eins og fiðluleikarann Szymon
Goldberg og sellóleikarann Emanuel
Feuermann. Þá bætti það ekki úr
skák' að kona hans, Gertrud Hindem-
ith, var af mikilsmetnum gyðinga-
ættum. Faðir hennar, Ludwig Rott-
enberg, hafði verið tónlistarstjóri
óperunnar í Frankfurt, og afi hennar
í móðurætt borgarstjóri í sömu borg.
Sjálfur fór Hindemith ekki dult með
óbeit sína á nasistum, en annars
hafði hann ekki afskipti af stjórnmál-
um, helgaði sig alfarið list sinni, og
vonaðist til að skuggi nasismans
mundi ganga yfir eins og hvert ann-
að óveðursský. >
Þegar komið var fram undir miðj-
an fjórða áratuginn höfðu margir
Þjóðveijar áttað sig á því að Paul
Hindemith var merkasta tónskáld
þeirra á þessu tímaskeiði. Sinfónían
„Matthías málari“, sem byggð er á
atriðum úr samnefndri óperu, var
frumflutt af Fílharmoníuhljómsveit-
inni í Berlín í mars 1934 undir stjórn
Wilhelms Furtwánglers og fór sigur-
för um Þýskaland, þar til útvarps-
flutningur hennar, og annarra verka
Hindemiths, var skyndilega bannað-
ur af yfirvöldum, að því er talið var
vegna einhverra óvarlegra orða sem
tónskáldið átti að hafa látið falla um
Hitler og stjórn hans.
Þegar svo kom að fyrirhugaðri
frumsýningu á óperunni „Matthíasi
málara“ í Ríkisóperunni í Berlín voru
allar dyr luktar. Wilhelm Furtwáng-
ler, sem þá var forstjóri óperunnar,
gekk fram fyrir skjöldu, ritaði fræga
grein til varnar Hindemith og sýndi
fram á að hann væri beittur pólitísk-
um ofsóknum En þar tókst ekki bet-
ur til en svo, að greinin varð til þess
eins að öll málgögn nasista réðust
gegn Hindemith af meiri heift en
nokkru sinni fyrr, Furtwángler sjálf-
ur hraktist úr forstjórastöðunni við
óperuna og ýmsum öðrum trúnaðar-
og virðingarstöðum sem hann hafði
gegnt í þýsku tónlistarlífi, en Hind-
emith sá þann kost vænstan að flýja
land. Eflaust var grein Furtwánglers
ekki „diplómatísk" eins og á stóð,
en hitt mun þó hafa ráðið úrslitum
í þessu máli, að í óperutextanum
hafði Hindemith fjallað afdráttar-
laust um stöðu listamannsins og
frelsi í viðsjárverðum heimi, skyldur
hans gagnvart þjóðfélaginu annars
vegar og sjálfum sér og list sinni
hins vegar, með þeim hætti sem hin-
ir æðstu nasistaforingjar gátu með
engu móti sætt sig við. Svo voru að
sjálfsögðu rifjuð upp tengsl hans við
hinn fordæmda þjóðflokk gyðinga.
Furtwángler var tekinn aftur í sátt
að ári liðnu, en „Matthías málari"
var ekki settur á svið í Þýskalandi
fyrr en eftir stríðslok, 1946. Frum-
sýningin á „Matthíasi málara“ fór
fram í Zúrich í maí 1938. En vinátta
þessara miklu snillinga, Furtwáng-
lers og Hindemiths, svo ólíkir sem
HINDEMITH (t.h.) með Igor Stravinsky (1961).
þeir voru, var tekin upp aftur löngu
síðar og hélst allt til þess er
Furtwángler féll frá haustið 1954.
Hindemith settist fyrst að í Sviss,
vann nokkuð í Tyrklandi að endur-
skipulagningu tónlistarmenntunar
þar í landi, en fluttist loks til Banda-
ríkjanna. Honum var veitt prófess-
orsstaða við Yale-háskóla 1940, og
þar var það sem ég stundaði nám
hjá honum á árunum 1944-47.
Hér er ekki staður né stund til
að lýsa kennsluháttum Hindemiths,
sem út af fyrir sig væru ærið ritgerð-
arefni, eða persónulegum kynnum
mínum og fjölskyldu minnar af hon-
um og konu hans. Þó skal þess get-
ið, að þessa þijá vetur sótti ég
kennslu hjá honum allt upp í 12-15
klst. á viku. Auk þess umgengumst
við allmikið utan skólans, ég kom
oft á heimili þeirra hjóna á Alden
Avenue 137 í New Haven, Connectic-
ut, og lítill sonur okkar Eddu Kvaran
varð þeim mjög kær. Þau létu með
hann næstum eins og hann væri
barnabarn þeirra. En sjálf voru þau
barnlaus. Eflaust hef ég notið þess
á ýmsan hátt að ég var eini Evrópu-
maðurinn í nemendahópnum þessi
ár.
Meðal þeirra verka sem Hindemith
samdi á Ameríkuárunum eru selló-
konsert (1940, frumfluttur af Piatig-
orsky), og Ludus tonalis (1942), mjög
metnaðarfullt píanóverk sem teljast
má eins konar 20. aldar útgáfa af
stórvirki Bachs Das wohltemperierte
Klavier. Einnig „Symfónískar um-
breytingar" (Symphonic Metamorph-
osis) um stef eftir Carl Maria von
Weber (1943). Hindemith trúði mér
fyrir að gera af því verki þá útsetn-
ingu fyrir tvö píanó sem síðar var
gefin út hjá forlagi hans í Þýska-
landi. Þá er píanókonsert (1945), og
Requiem fyrir einsöngvara, kór og
hljómsveit: W/ien Lilacs Last in the
Door-yard Bloom‘d við ljóð eftir Walt
Whitman (1946). Á árinu 1947 kom
frá honum klarínettukonsert (saminn
fyrir Benny Goodman) og 1948 end-
urskoðuð útgáfa af Ijóðaflekknum
Das Marienleben, sem er 15 sönglög
við texta eftir Rainer Maria Rilke.
Lagaflokkur þessi þótti marka þátta-
skil á þroskaferli tónskáldsins þegar
hann kom fram 1923, en var nú
endurskipulagður í samræmi við
breytt viðhorf höfundarins. Frá árinu
1949 eru þrír konsertar: fyrir hom
og hljómsveit, tréblásara, hörpu og
hljómsveit og fyrir trompet, fagott
og strengjasveit. Er þá enn margt
ótalið frá þessu tímabili, þ. á m. tvær
sinfóníur, tveir ballettar, ýmisleg önn-
ur hljómsveitarverk, tveir strengja-
kvartettar, a.m.k. átta sónötur af
ýmsu tagi, nokkur kórverk og mörg
sönglög við enska, þýska, franska og
latneska texta. Á þessum ámm hugs-
aði hann einnig mikið um ópemna
um stjömufræðinginn Kepler sem þó
varð ekki fullgerð fyrr en 1957 og
kom þá fram með nafninu Die Harm-
onie der Welt.
Auk þess samdi Hindemith tvær
kennslubækur sem enn em í góðu
gildi: Traditional harmony (Hefð-
bundin hljómfræði, 1943) og Elem-
entary training for Musicians (Gmnn-
þjálfun fyrir tónlistarmenn,
1945-46). Þessar bækur reyndi hann
á nemendum sinum, meðan þær voru
í smíðum, og var ég í eins konar til-
raunahópi þegar sú síðari varð til.
Hann kom með kaflana fjölritaða og
við spreyttum okkur á æfingunum
og þótti sumar erfiðar. Þá var okkur
góðlátlega bent á undirtitil bókarinn-
ar: fyrir tónlistarmenn, ekki amatöra.
Veturinn 1949-50 þáði Hindemith
boð Harvard-háskóla um að flytja þar
fyrirlestraröð þá sem kennd er við
Charles Eliot Norton. Slíkt boð þykir
hin mesta sæmd. Tíu ámm áður hafði
Stravinsky setið á sama stóli, og þess
má geta hér að enn löngu fyrr,
1931-32, hafði Sigurður Nordal stað-
ið í þessum spomm. Hindemith setti
fyrirlestra sína siðan á bók, eitthvað
endurskoðaða, og kom hún út 1952
með titlinum A Composer's World
(„Heimur tónskálds"). Hér má lesa á
einum stað greinagóða lýsingu á við-
horfi höfundar til lífsins og þeirrar
listar sem var honum í raun lífið sjálft.
Hindemith var á styijaldarárunum
svartsýnn á framtíð Evrópu og Þýska-
lands sérstaklega. Hann gerði ekki
ráð fyrir að flytjast aftur austur um
haf, gerðist bandarískur ríkisborgari
1946, og ég hygg að segja megi að
hann hafí gert sér far um að verða
góður Bandaríkjamaður. En eftir
styijöldina tóku honum að berast
margvísleg boð frá Evrópu, m.a. um
háar virðingarstöður í þýsku tónlist-
ar- og menningarlífi, sem hann hafn-
aði öllum, svo og um tónleikahald í
mörgum löndum. Samtímis kom fram
óvæntur áhugi á verkum hans, svo
sem marka má af því að á fyrstu fimm
mánuðum ársins 1946 var sinfónían
„Matthías málari“ flutt í Þýskalandi
eigi sjaldnar en 50 sinnum, og ýmis
önnur verk litlu sjaldnar. Óperuhúsin
börðust um réttinn til frumsýningar
á óperunni „Matthíasi málara“. En
Hindemith hélt sig enn vestan hafsins
til vors 1947, fór þá tónleikaför til
Italíu, og kom við í Sviss og Þýska-
landi en hafði ekki langa viðdvöl. Á
næstu árum hafði hann heimili sitt
vestan hafs, en fór oft til Evrópu,
kenndi um skeið til skiptis við Yale-
háskóla í Bandaríkjunum og háskól-
ann í Zúrich í Sviss, en settist loks
að skammt frá Zúrich 1953.
Svo virðist sem velgengni Hindem-
iths í Evrópu um og eftir miðja öldina
hafi tekið mjög á lítinn en harðsnúinn
hóp ungra tónskálda, einkum þýskra,
sem eflaust hefur fundist þessi heim-
komni „glataði sonur“ skyggja nokk-
uð á sig og nýsköpun sína. Þessi
maður sem fyrr á tíð hafði setið und-
ir ámæli fyrir ofdirsku í nýjunga-
girni, mátti nú láta yfir sig ganga
skammir og brigsl, frá þeim mönnum
sem nú voru í sömu aðstöðu, fyrir
að vera afturhaldssamastur allra tón-
skálda, og var áróður gegn honum
rekinn af blygðunarlausu harðfylgi
og óhilgimi. Þetta sámaði Hindemith
að vonum, þótt ekki færi hann heldur
dult með mat sitt á þeirri kaldhömr-
uðu tónlist sem frá þessum hópi kom.
Ef til vill á hingað ætt sína að rekja
efni mjög sérkennilegrar nafnlausrar
greinar sem birtist í Morgunblaðinu
laugard. 2. des. sl. undir fyrirsögn-
inni Hindemith forðað frá gleymsku.
Þar segir frá því m.a., og er borinn
fyrir því Peter nokkur Sellars, sem
stýrði uppsetningu á ópemnni „Matt-
híasi málara“ í Lundúnum nú í haust,
að „hann [Hincjemith] gerði örvænt-
ingarfullar tilraunir til að þóknast
nasistum og samdi Mathis der Maler
sem nokkurs konar bréf til Hitlers.
Hann reri inn á önnur mið I tónsmíð-
um til að reyna að ná eyrum foringj
ans.“ Ekkert getur verið fjær sann
en þessi fullyrðing, eins og ég von:
að fram komi nægilega skýrt hér a
ofan, og er ekki eyðandi að því fleii
orðum. En snautlegt hefði verið, e
þetta hefði orðið eina kveðja Morgun
blaðsins til Hindemiths á aldaraf
mæli hans. Hvort sem fyrmefnduir
áróðri og óhróðri er um að kenna eða
ekki, dró allmjög úr flutningi á verk-
um Hindemiths þegar hallaði frá
miðri öldinni. Þetta sýnist nú aftur
vera að breytast, og ýmislegt bendir
til að þeir tímar séu í nánd að tón-
skáldið Paul Hindemith fái aftur not-
ið sannmælis.
Einnig má vera að þessi andbyr
hafi dregið úr afköstum Hindemiths
við tónsmíðar á síðasta æviskeiði
hans. Þó starfaði hann að þeim til
æviloka, einkum endurskoðaði hann
ýmis gömul verk sín en samdi ekki
mörg ný. Annars starfaði hann mest
að hljómsveitarstjórn á síðustu árun-
um. Hann kom fram á tónleikum
með flestum eða öllum frægustu.
hljómsveita Vestur-Evrópu, allt frá *
Ítalíu í suðri til Norðurlanda, svo og
á Wagner-hátíðinni í Bayreuth, og
fór síðar langar tónleikaferðir bæði
um Norður- og Suður-Ameríku og
allt til Japans. Þannig flutti hann
ekki aðeins eigin verk og fjöldann
allan af þeim verkum sem að jafnaði
fylla efnisskrár sinfóníutónleika,
heldur einnig verk eftir samtímahöf-
unda, m.a. Bartók, Alban Berg og
Stravinsky. Síðast stjórnaði hann
tvennum sinfóníutónleikum í Vín í
nóvember 1963. Eftir það tók hann
við æfingum með Kammerkór Vínar-
borgar á síðasta tónverki sínu, Messu
fyrir kór án undirleiks, sem þá var
nýsamin, og stjórnaði frumflutningn-
um við kvöldmessu í Piaristen-kirkj-
unni í Vín. Hér kom Paul Hindemith
fram opinberlega í síðasta sinn. Þetta
er sögð hafa verið mjög hátíðleg
stund, og hún hefur verið fagur end-
ir langrar og viðburðaríkrar starfs-
ævi.
Hindemith veiktist á heimili sínu í
Sviss skömmu síðar, leitaði til gam-
als læknis síns í Frankfurt, og þar
andaðist hann í sjúkrahúsi, eftir fimm
vikna þjáningalitla legu, 28. des.
1963. Gertrud Hindemith lifði mann
sinn rúmlega þijú ár, andaðist 16.
mars 1967. Hún hafði verið ritari
hans, ráðgjafi og gagnrýnandi nærri
40 ár og helgað honum líf sitt allt
og störf. Fáum mánuðum fyrir andlát
sitt hafði hún gert erfðaskrá og ráð-
stafað öllum eigum þeirra hjóna í sjóð
sem hefur það höfuðmarkmið að
„styðja og útbreiða tónlist í anda
Pauls Hindemiths, alveg sérstaklega
nýja tónlist."
Paul
Hindemith
ALDARMINNING
Á þessu árí er öld liðin frá fæðingri tónskálds-
ins Pauls Hindemiths, en í dag, 28. desember,
eru 32 ár frá andláti hans. Nemandi hans,
Jón Þórarinsson tónskáld, segir að Hindemith
hafí um miðja öldina verið talinn eitt af fjórum
Evróputónskáldum sem stóðu fremst þeirra,
sem fram komu á fyrrihluta aldarinnar.
UM MIÐJA þessa öld munu
flestir hafa verið á einu
máli um að fjögur Evróp-
utónskáld stæðu fremst
þeirra sem fram höfðu komið á fyrri
hluta aldarinnar: Austurríkismaður-
inn Arnold Schönberg (1874-1951),
Ungveijinn Béla Bartók (1881-
1945), Rússinn Igor Stravinsky
(1882-1971) og Þjóðveijinn Paul
Hindemith (1895-1963). Allir hrökt-
ust þeir vestur um haf undan ógnum
nasismans, og þrír hinir fyrst nefndu
enduðu ævi sína þar. Þeir urðu allir
miklir áhrifavaldar um þróun tónlist-
ar á tuttugustu öld, hver með sínum
hætti.
Á því ári sem nú er senn á enda
liðið átti hinn yngsti þeirra, Paul
Hindemith, aldarafmæli, og á þeim
degi sem þessi grein birtist, 28. des.
1995, eru rétt 32 ár liðin frá and-
láti hans. Þar sem ég átti því láni
að fagna að vera nemandi hans um
þriggja ára skeið, nú fyrir rétt hálfri
öld, og hafa af honum allnáin per-
sónuleg kynni, tel ég það ljúfa skyldu
mína að minnast hans stuttlega af
þessu tilefni.
Paul Hindemith fæddist 16. nóv-
ember 1895 í Hanau, lítilli iðnaðar-
borg skammt frá Frankfurt við fljót-
ið Main. Hann var af alþýðufólki
kominn. Sumir forfeður hans og
frændur í föðurætt höfðu leikið á
hljóðfæri, en enginn þeirra hafði
komist til neins frama í þeirri grein
eða vakið á sér sérstaka athygli með
öðrum hætti. Móðir hans var af
bændaættum, og var hið sama af
því fólki að segja. Hann var fyrsta
barn foreldra sinna, og honum mun
ekki hafa verið ætlað annað hlut-
skipti en að feta í fótspor feðranna.
Hann sýndi hins vegar snemma
óvenjulega hneigð til tónlistar, og
þegar foreldrar hans lögðust gegn
því að hann legði slíkt fyrir sig, fór
hann að heiman, aðeins 11 ára gam-
all, og var á sjálfs sín vegum eftir
það. Um árabil hafði hann ofan af
fyrir sér með því að spila á fiðlu í
danshúsum og hvar annars staðar
sem slík vinna bauðst. En jafnframt
stundaði hann nám í fiðluleik og
öðrum tónlistarfræðum við Hoch tón-
listarskólann í Frankfurt, og naut
meðal annars tilsagnar í tónsmíðum
hjá Arnold Mendelssohn og Bernhard
Sekles. Tvítugur var hann orðinn
konsertmeistari óperunnar í Frank-
furt, gegndi því starfi 1915-23, og
lék þá einnig aðra fiðlu í strengja-
kvartett undir forystu fiðlukennara
síns, Adolphs Rebners. Allt frá
bernsku fékkst hann líka við tón-
smíðar, og meðal fyrstu útgefinna
verka hans (1918—19) er strengja-
kvartett og fjórar sónötur fyrir strok-
hljóðfæri og píanó, ein fyrir hvern
hljóðfæraleikara kvartettsins. Þessi
verk eru í síðrómantískum stíl og
sýna áhrif frá Richard Strauss og
Max Reger. Verður ekki annað séð
en hið unga tónskáld hafi fullt vald
á þessari tónsmíðatækni.
Árið 1922 urðu þáttaskil í ævi
Hindemiths. Hann stofnaði strengja-
kvartett, ásamt fiðluleikaranum
Licco Amar sem lék fyrstu fiðlu, en
sjálfur gerðist hann lágfiðluleikari.
Varð þessi flokkur brátt þekktur
undir nafninu Amar-Hindemith
kvartettinn, og einbeitti sér að flutn-
ingi samtímatónlistar. Lágfiðlan var
eftir þetta aðalhljóðfæri Hindemiths,
en annars mátti heita að hann hefði
vald á hvaða hljóðfæri sem var, og
eru ýmsar sögur til um fjölhæfni
hans í því efni.
Á þessu ári komu einnig út verk
sem athygli vöktu hvarvetna í tón-
listarheiminum, m.a. píanósvítan
1922, sem þótti mjög nýstárleg ekki
síst vegna þeirra jazzáhrifa sem þar
gætir, og Kammermúsík nr. 1 fyrir
litla hljómsveit, sem aftur þótti bera
nýklassískan svip. Frá þessu ári er
einnig blásarakvintettinn sem enn
er á efnisskrá flestra slíkra hljóð-
færaflokka víða um lönd. Hér hefur
tónskáldið sagt skilið við rómantík-
ina, og einkenni þessara verka og
margra annarra frá næstu árum eru
þróttmikil raddfleygun, driffjöður
þeirra er sterk hrynjandi og hljóm-
arnir oft stríðir. Hindemith var mjög
afkastamikill á þessu tímabili, eink-
um á sviði kammertónlistar, og verk-
in sem frá honum komu skipuðu
honum í fremstu röð ungra tón-
skálda.
Um þetta leyti átti hann ríkan
þátt í að koma á fót árlegum hátíðum
sem helgaðar voru samtímatónlist
og haldnar fyrst í Donaueschingen,
frá 1922, en síðan (frá 1927) í Bad-
en-Baden. Einnig var Hindemith
meðal stofnenda Alþjóðasambands
samtímatónlistar (I.S.C.M.) sem hélt
fyrstu hátíð sína í Salzburg á sama
ári (1922). Vann hann ötullega að
þessum málum um árabil, bæði sem
tónskáld, skipuleggjandi og flytj-
andi, og ekki aðeins eigin verka,
heldur kom hann einnig á framfæri
verkum margra annarra höfunda
sem flestar aðrar dyr voru læstar.
Þarna voru m. a. flutt verk eftir
Bartók, Stravinsky og nemendur
Schönbergs, Alban Berg og Anton
•von Webern, en 1924 stóð Hindemith
að sérstakri hátíð í Frankfurt þar
sem flutt voru verk Schönbergs
sjálfs.
Á árinu 1927 hafði Hindemith
unnið sér slíkt álit að hann var kall-
aður til starfa sem prófessor í tón-
smíðum við Ríkistónlistarháskólann
í Berlín. Hann tók hikandi við þessu
embætti, þar sem hann taldi sig
skorta fræðilegan grunn til að
byggja á, en það mun hafa valdið
úrslitum að hann eygði þarna mögu-
leika til að afla sér slíkrar grunn-
menntunar. Það gerði hann líka
svikalaust. Á næstu árum lærði hann
m.a. latínu að því marki að hánn las