Morgunblaðið - 28.12.1995, Qupperneq 46

46 FIMMTUDAGUR 28. DESEMBER 1995
GREINARGERÐ
MORGUNBLAÐIÐ
GREINARGERÐ UM GREIÐSLU
SKAÐABÓTA FYRIR LÍKAMSTJÓN
Hér fer á eftir greinargerð sem Morgunblað-
inu hefur borízt frá Bjama Guðmundssyni
tryggingastærðfræðingi um greiðslu skaða-
bóta fyrir líkamstjón:
Morgunblaðið/Eyjólfur Guðmundsson
VEGNA umsagnar Sambands is-
lenskra tryggingafélaga (SÍT) til
allsherjarnefndar Alþingis um til-
lögur Gests Jónssonar hæstaréttar-
lögmanns og Gunnlaugs Claessen
hæstaréttardómara um breytingar
á skaðabótalögum nr. 50/1993 fór
stjóm SÍT þess á leit við mig að
ég hefði umsjón með athugun á
áhrifum tillagna þeirra á bótafjár-
hæðir. Skilaði ég stjórn SÍT skrif-
lega stuttri samantekt um helstu
niðurstöður hinn 8. desember auk
þess að kynna niðurstöður á fundi.
Beiðni allsherjarnefndar um um-
sögn mun hafa borist SÍT með bréfí
dagsettu hinn 15. nóvember, og var
fyrst áskilið að umsögn yrði skilað
ekki síðar en 1. desember en sá
'• frestur var svo framlengdur um fáa
daga. Skammur tími gafst því til
útreikninga og skoðunar þegar
þess er gætt að eftir var að safna
saman gögnum. Sú vinna hófst
nánast strax í kjölfar bréfs allsherj-
arnefndar. Stærstur hluti skaða-
bóta vegna líkamstjóns hérlendis
er greiddur af bifreiðatryggingum,
og var ákveðið að takmarka athug-
unina þar við, einnig í ljósi hins
skamma tíma sem til stefnu var.
Af blaðaskrifi lögmanns sem
birtist í vikunni fyrir jól þykir mér
ljóst að samantekt mín hafi farið
víðar en ég átti von á og fæ ég
ekki betur séð en að nokkurs mis-
skilnings gæti í meðferð lögmanns-
ins á niðurstöðum mínum og reynd-
ar öðrum atriðum. Þykir mér því
óhjákvæmilegt að fá birtar nokkrar
athugasemdir til skýringar.
Samanburður bótareglna
Fyrst vil ég nefna að megin
markmið athugunarinnar var að
bera saman annars vegar bótaregl-
ur skaðabótalaga 50/1993 og hins
vegar bótareglur samkvæmt breyt-
ingartillögum Gests Jónssonar og
Gunnlaugs Claessen. Var enda yfir-
skrift samantektar um niðurstöður:
„Athugun á áhrifum tillögu Gests
Jónssonar og Gunnlaugs Claessen
til breytinga á skaðabótalögum á
bótafjárhæðir vegna líkamstjóna í
lögboðnum bifreiðatryggingum.“
Ekki var ætlunin að leggja mat á
hvort iðgjöld bifreiðatrygginga
væru nægjanleg til að standa und-
ir tjónum greinarinnar og kostnaði
eða hvort eitthvað væri þar um-
fram, enda gáfu þau gögn sem
aflað var ekki forsendur til þess.
Úrvinnsla sem fram fór var í
raun mjög einföld og ætti varla að
gefa tilefni til deilna. Safnað var
upplýsingum varðandi líkamstjón
- sem orðið hafa frá gildistöku
skaðabótalaga 50/1993. Fyrir þau
tjón þar sem nægar upplýsingar
lágu fyrir voru reiknaðar bætur
eftir þeim reglum sem fram koma
í hinum umræddu tillögum og nið-
urstaðan borin saman við bætur
samkvæmt gildandi skaðabótalög-
um.
Svo greint sé í stuttu máli frá
niðurstöðum athugunarinnar má
skipta þeim tjónum sem athugunin
náði til í þrjá flokka. í fyrsta flokk
falla þau líkamstjón sem bætt hafa
verið í iögboðnum bifreiðatrygging-
um eftir reglum gildandi skaða-
bótalaga þar sem uppgjöri er lokið.
Um þessi tjón lágu fyrir sundurlið-
aðar upplýsingar um greiðslur
þeirra bótaflokka sem til álita
koma, samkvæmt reglum skaða-
bótalaga um líkamstjón, auk nægra
upplýsinga um tjónþola til að unnt
væri að reikna út bótagreiðslu sam-
kvæmt tillögum Gests Jónssonar
og Gunnlaugs Claessens. Upplýs-
ingar bárust um 244 tjón, og hækk-
un frá reglu skaðabótalaga var 46%
fyrir flokkinn í heild, tjón frá síð-
ara árshelmingi 1993 voru 119 og
hækkun þeirra tæp 50%. Meðaltjón
í flokknum öllum var um ein millj-
ón króna.
í öðrum flokki eru þau líkams-
tjón sem urðu á síðari hluta árs
1993, en ekki eru að fullu upp-
gerð, þar sem starfsmenn tjóna-
deilda vátryggingafélaganna
treystu sér til að sundurliða áætlun
og þær greiðslur sem búið er að
inna af hendi með sama hætti og
gert var fyrir uppgerð tjón. í þess-
um flokki voru 215 tjón, og fékkst
hér hækkun sem var 50%. Meðal-
tjón vár hér um 1,7 milljónir króna.
I þriðja flokknum eru svo loks þau
tjón frá síðari árshelmingi 1993 þar
sem starfsmenn tjónadeilda töldu
sig ekki geta skipt áætlun og þeg-
ar framkomnum greiðslum niður á
einstaka flokka eða veitt upplýs-
ingar sem nægðu til að reikna
bætur samkvæmt hinum fyrirliggj-
andi tillögum, og féllu í þennan
flokk 587 tjón, sem að meðaltali
voru um ein milljón króna. Fyrir
þessi tjón var að sjálfsögðu ekki
unnt að reikna hlutfallslega hækk-
' un. Ekki sýnist hins vegar ástæða
til að ætla að hækkun þessara tjóna
myndi verða lægri en í hinum flokk-
unum. Hækkun verður á þeim tjón-
um þar sem varanleg örorka eða
varanlegur miski er reiknaður, slík
tjón eru almennt lengi í uppgjöri,
og mætti því fremur geta sér þess
til að hækkun verði hér heldur
meiri en minni. Hér var þó valið
að nota sama hlutfall og fyrir upp-
gerð tjón sem heild, þ.e. 46%.
Um skiptingu tjónanna milli
þessara þriggja flokka og önnur
atriði réði mat starfsmanna tjóna-
deilda viðkomandi vátryggingafé-
lags, og var af minni hálfu ekki
farið yfir gögn sem vörðuðu einstök
mál, til þess gafst enginn tími og
enda vandséð að aðrir séu betur
til þess fallnir að meta hin einstöku
mál en það fólk sem unnið hefur
að þeim.
Hækkun slysatjóna í lögboðn-
um bifreiðatryggingum vegna
breytinga sem lagðar eru til
Til að fá mat á heildarhækkun
var valið að miða aðeins við þau
tjón sem urðu á árinu 1993, enda
má ætla að það gefi heildstæðustu
mynd af áhrifum breytinganna.
Samkvæmt því sem að ofan var
rakið fæst það mat að hækkun
verði að meðaltali nálægt 50%. Má
segja það megin niðurstöðu athug-
unarinnar, og hefur mér vitanlega
ekki verið um hana deilt. Það skal
áréttað að hér er átt við líkamstjón
sem heild, en ekki bætur vegna
varanlegrar örorku og varanlegs
miska eingöngu. Ef eingöngu væri
miðað við þau slys sem af hlýst
varanleg örorka eða varanlegur
miski fengist meiri hækkun, en
slíkt væri að sjálfsögðu ekki raun-
hæft mat á heildaráhrifum. Sam-
kvæmt þessum niðurstöðum myndu
tillögur Gests Jónssonar og Gunn-
laugs Claessens því leiða til stór-
felldrar breytingar á núverandi
skaðabótarétti varðandi bætur fyrir
líkamstjón.
Um áhrif.breytinga á iðgjald
Slysatjón í lögboðnum ökutækja-
tryggingum hafa verið um 60% af
heildartjónum. Má því samkvæmt
framangreindu mati um hækkun
líkamstjóna meta hækkun heildar-
tjóna í lögboðnum bifreiðatrygg-
ingum nærri 30%. í vátrygginga-
starfsemi er það svo að iðgjöld
hljóta að ráðast af tjónabótum sem
greiddar eru, og verður því al-
mennt að álykta að svo mikil hækk-
un tjónabóta hljóti að kalla á veru-
lega hækkun iðgjalda.
Hversu* mikla hækkun iðgjalda
þarf til að vega upp tiltekna hækk-
un tjóna ræðst einnig af því hvert
er hlutfall kostnaðar, og hvert tjón-
hlutfali var fyrir hækkun. Til þess
að blanda ekki slíkum hugleiðing-
um, sem eru í raun óviðkomandi
því sem hér er til athugunar, í
umræðuna var valið að reikna hér
hækkunarþörf miðað við að afkoma
tryggingafélaganna versnaði ekki,
eins og segir í þeirri samantekt sem
ég skilaði til SÍT. Notaði ég tjón
síðari árshelmings 1993 til að
reikna út mat á líkamstjónum í
lögboðnum bifreiðatryggingum á
ársgrundvelli ef farið hefði verið
eftir tillögum Gests Jónssonar og
Gunnlaugs Claessens. Hér var mið-
að við greidd og áætluð tjón sem
upplýsingar bárust um í fyrr-
greindri athugun, þá meðaltals-
hækkun sem getið var um, ásamt
hlutfalli tryggingastofns sem at-
hugunin tók til og einnig tekið til-
lit til upplýsinga um fjölda umferð-
arslysa á fyrra og síðara árshelm-
ingi. Sú hækkun líkamstjóna sem
þannig reiknaðist á ársgrundvelli
var svo mæld sem hlutfall af ið-
gjöldum ársins 1993 til að fá út
mat á hækkunarþörf, miðað við
fyrrgreinda viðmiðun.
Fullyrðingar um stórfellt
, ofmat líkamsljóna
Niðurstaða um hækkun tjóna
sem hlutfall af iðgjöldum var í fyrr-
nefndu blaðaskrifi dregin í efa á
þeirri forsendu að þær upplýsingar
um tjón sem athugunin byggist á
feli í sér stórfellt ofmat og er þar
haldið fram að rétt mat á tjónum
sé aðeins um helmingur þess sem
mér reiknaðist tiL
Sú skoðun byggist á-þyf að hald-
ið er fram að fjðldi líkamstjóna sé
stórum ofmetinn, og einnig að þær
meðaltjónsupphæðir sem tilgreind-
ar eru hljóti að vera of háar.
Því er í fyrsta lagi haldið fram
af lögmanninum að auk þess að
íslensku vátryggingafélögin skrái
öll tjón sem upplýsingar fást um
með lögregluskýrslum, tjónaskýrsl-
um einkaaðila og öðrum leiðum,
áætli þau einnig „fjölda“ ótil-
kynntra slysa í árslok, og þannig
séu fengnar þær tölur um fjölda
sem vátryggingafélögin gefa upp í
umræðum um fjölda tilkynntra
bótaskyldra umferðarslysa.
Hér er á ferðinni nokkur mis-
skilningur um notkun hugtaksins
ótilkynnt tjón í vátryggingarekstri.
Reynsla sýnir að í árslok þegar
loka þarf reikningum tryggingafé-
laga eru ekki fram komnar allar
tilkynningar um tjón sem orðin eru
og valda munu bótaskyldu í fram-
tíðinni. Fyrir skuldbindingum sem
af þeim tjónum hljótast þarf að
sjálfsögðu að ætla, og er það gert
með því að leggja til hliðar tiltekna
fjárhæð. Er þá miðað við reynslu
fyrri ára. Eftir því sem lengra líður
frá tjónstímabili fjölgar hinum til-
kynntu tjónum, og samhliða er
áætlun fyrir hin ótilkynntu lækkuð.
Aldrei eru hins vegar skráðar tjóna-
færslur með ímynduðum tjónþola,
og þær síðan taldar með tilkynntum
tjónum. Þannig eru í þeim tjónum
sem upplýsingar fengust um í þeirri
könnun sem hér er til umræðu
engin tjón að finna sem teljast til
ótilkynntra tjóna. Hér er líka rétt
að geta þess að áætlanir fyrir ótil-
kynnt tjón eru engan veginn sér
íslenskt fyrirbæri, heldur eru þær
viðhafðar i öllum löndum í vátrygg-
ingarekstri. Eftirlitsaðilar vátrygg-
ingafélaga gera oftar en ekki kröfu
til þess að gert sé sérstaklega ráð
fyrir slíkum skuldbindingum.
Einnig er fullyrt að aðeins 40%
skráðra slysa leiði til bóta fyrir
örorku, og að í þeim 60% tilvika
sem eftir eru verði annaðhvort eng-
ar eða svo smávægilegar kröfur
um að ræða að engu máli skipti
fyrir tjónkostnað í heild. Við þessa
fullyrðingu sýnist mér sitthvað að
athuga. Ekki er óumdeilt að hlut-
fall skráðra slysa þar sem um er
að ræða varanlega örorku sé ekki
hærra en 40%, eða að unnt sé að
segja að svo hafi verið gegnum
árin eins.og haldið er fram í grein
lögmannsins. Hið rétta er að til eru
upplýsingar frá einu vátrygginga-
félagi um stighækkandi hlutfall
slíkra tjóna á liðnum árum. Síðustu
upplýsingar þar sem mikill hluti.
tjóna er kominn fram eru fyrir tjón-
árið 1990, og var þá hlutfallið orð-
ið nærri 40%. Er það mat starfs-
manna tjónadeilda annarra félaga
að þetta hlutfall muni í þeirra félög-
um reynast hærra. Einnig gleymast
kröfur vegna missis framfærenda,
sem geta orðið háar og þess ber
líka að geta að ekki er unnt að
segja að allar kröfur aðrar séu
smávægilegar. Tjón þar sem
greiddar eru þjáningabætur fyrir
langan tíma, tímabundið vinnu-
tekjutap, kostnaður vegna læknis-
meðferðar og annars geta hæglega
numið nokkrum hundruðum þús-
unda króna og jafnvel milljónum.
Slík mál eru því miður nokkuð
mörg.
Mestur misskilningur kemur þó
fram í því að halda fram að í flokki
1 og 2 hljóti að vera að finna vel-
flest þau tjón sem urðu á síðari
hluta árs 1993 og leiða muni til
bóta vegna varanlegrar örorku og
því megi álykta að vegna tjóna sem
talin eru í flokki þrjú verði engar
eða litlar bætur greiddar.
Þessi niðurstaða sýnist fengin
með því annars vegar að reikna sér
til að tjón í flokki 1 og 2 séu um
37% af heildarfjölda tjóna ársins
1993 í athuguninni, og hins vegar
með þeirri fullyrðingu um að nú
hljóti verulega miklar upplýsingar
að vera komnar fram um flest mál
frá síðari hluta 1993 þar sem
greiddar verði kröfur vegna varan-
legrar örorku eða^miska.
Fyrst er að nefna að lögmönnum
ætti að vera vel kunnugt um að
það algengt er að örorkumálum
ljúki fyrr en liðin eru a.m.k. þijú
ár frá slysdegi og á það ekki síst
við um hin stærri mál. Líklega
hefur sá tími sem bíða þarf þar til
unnt er að meta örorku endanlega
fremur lengst en styst við að taka
upp fjárhagslegt örorkumat. Hafi
ekki legið fyrir mat á miska- og
örorkustigi og hafi starfsmenn
tjóndeilda ekki treyst sér til að
meta það sjálfir eftir fyrirliggjandi
gögnum hafa slík mál án efa hafn-
að í flokki þijú, þar eð án upplýs-
inga um miska- eða örorkustig er
ekki unnt að reikna bætur sam-
kvæmt gildandi skaðabótalögum
(eða samkvæmt tillögum Gests
Jónssonar og Gunnlaugs Claess-
ens).
Sú staðreynd að hlutfall mála í
flokki 1 og 2 af heildarfjölda til-
kynntra tjóna er svipað og það hlut-
fall sem lögmaðurinn gefur sér að
sé hlutfall örorkumála af heild er
óheppileg tilviljun, því hún leiðir
lögmanninn á villigötur. Ef fylla á
það hlutfall sem haldið er fram að
sé óumdeilt að gerist upp með var-
anlegri örorku er með því líka full-
yrt að í þessum hópum sé ekki
önnur mál að finna en þau sem
gerð eru upp með örorku. Enn verð-
ur að árétta að í athuguninni var
beðið um upplýsingar um öll mál
sem búið var að gera upp, og öll
mál sem tjónadeildir töldu sér fært
að gefa sundurliðaðar upplýsingar
um, ekki eingöngu mál þar sem
örorka kom við sögu. í flokki 1 og
2 eru því vissulega mörg mál án
varanlegrar örorku. Það er líka
þeim sem til þekkja ljóst að þar sem
meðaltjón er ekki nema um ein
milljón króna hljóta mörg mál að
vera meðal hinna uppgerðu tjóna
í flokki 1 sem gerð hafa verið upp
án örorku, og sömu ályktun má
reyndar draga af stærð meðaltjóns
í flokki tvö. Er því þegar af þessum
ástæðum engan veginn unnt að
álíta að í þessum tveimur flokkum
séu öll mál þar sem greiddar verða
bætur vegna varanlegrar örorku.
Einnig verður að minna á að
alls ekki er óumdeilt að af skráðum
tjónum félaganna endi aðeins 40%
með örorku, það hlutfall er væntan-
lega hærra.
Um gerð áætlana
fyrir tilkynnt tjón
Ef til vill er ekki úr vegi að fara
nokkrum orðum um vinnubrögð við
áætlanir fyrir þau tjón sem tilkynnt
eru til vátryggingafélaganna. Nú
er það svo að þegar tjón eru fyrst
skráð eru alla jafna ónógar upplýs-
ingar fyrirliggjandi til að ákvarða
með nokkurri vissu um endanlega
bótafjárhæð í hveiju einstöku tjóni.
Slíkir erfiðleikar eru ekkert eins-
dæmi, á það rekumst við víða að
ekki liggi allar staðreyndir fyrir í
upphafi og að afdrif einstakra
mála eða einstaklinga séu óviss.
Við slíkar aðstæður er nærtækt að
grípa til meðaltalsreikninga, en
meðaltalið hefur þann eiginleika