Morgunblaðið - 28.12.1995, Síða 48
48 FIMMTUDAGUR 28. DESEMBER 1995
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
HARALDUR
SIGURÐSSON
+ Haraldur Sig-
urðsson bóka-
vörður fæddist á
Krossi í Lundar-
reylyadal 4. maí
1908. Hann lést í
Reykjavík 20. des-
ember síðastliðinn.
Foreldrar hans
voru Sigurður
Jónsson, bóndi á
Krossi, og Halldóra
Jóelsdóttir.
Hinn 9. ágúst
1954 kvæntist Har-
aldur Sigrúnu Ast-
rósu Sigurðardótt-
ur kjólahönnuði, f. 18.10. 1913.
Foreldrar hennar voru Sigurð-
ur Bjarnason, bóndi í Riftúni í
Ölfusi, og Pálína Guðmunds-
dóttir.
Eftir nám í Menntaskólanum
á Akureyri og Reykjavík gerð-
ist hann blaðamaður á Þjóðvilj-
anum 1936-1940. Var síðan
starfsmaður hjá bókaútgáfunni
Helgafelli 1941-1946 og eftir
það var hann bókavörður á
HARALDUR Sigurðsson, fyrrver-
andi bókavörður, er látinn. Við
áttum því láni að fagna að fá hann
í fjölskylduna er hann giftist Sigr-
únu fyrir 41 ári. Haraldur varð
einlægur vinur okkar. Það eru
mikil forréttindi að eiga sér eldri,
fróðari og reyndari mann fyrjr vin.
Það er líka mikill missir og eftirsjá
við lát slíks vinar.
Haraldur var bókavörður á
Landsbókasafninu í 30 ár, þar sem
•margir landsmenn kynntust hon-
um. Áhugamál hans, að lesa og
fræðast, sameinuðust í vinnu hans
og aðstoð við landsmenn að finna
þann fróðleik, sem þeir leituðu eft-
ir.
Það var alltaf gott að koma til
Haralds og Sigrúnar, þau höfðu
sameiginlega búið sér fallegt heim-
ili sem jafnframt var undraheimur
bókasafnarans. Þar sat Haraldur
gjaman yfír bók þegar okkur bar
að garði, en aldrei virtist maður
vera að ónáða hann. Þar vann
hann meðal annars að hinu mikla
riti sínu „Kortasögu íslands“ sem
Landsbókasafni út
lögboðna starfsævi.
Haraldur starfaði í
stjórn Bókavarða-
félagsins frá 1960
og formaður 1965-
1969. Og hann var
lengi í ritstjórn
Ferðafélags ís-
lands og skrifaði
Árbók þess um
Borgarfj arðarsýslu
sunnan Skarðsheið-
ar. Hann var kjör-
inn heiðursdoktor
við Háskóla íslands
1980.
Haraldur var þekktur fyrir
rit- og útgáfustörf. Viðamesta
verk hans var Kortasaga ís-
lands frá öndverðu til loka 16.
aldar, sem út kom 1971. Og
Kortasaga íslands frá lokum
16. aldar til 1848, sem kom út
sex árum síðar. Og er það ómet-
anlegt verk.
Útför Haralds fer fram frá
Dómkirkjunni í dag og hefst
athöfnin klukkan 13.30.
að réttu hefur verið gefin af ís-
lenska ríkinu þegar þjóðhöfðingjar
hafa sótt landið heim. Háskóli ís-
lands veitti Haraldi viðurkenningu
fyrir störf sín með því að gera
hann að heiðursdoktor, „doktor
honoris causa“. Haraldur var vel
að þessum sóma kominn. Auk
Kortasögu íslands liggja eftir hann
fjölmörg ritverk um sagnfræði og
ferðamál. Nú í haust var Haraldur
gerður að heiðursfélaga Sagnfræð-
ingafélags íslands. Þegar Lands-
bókasafnið og Bókasafn Háskóla
íslands sameinuðust í Þjóðarbók-
hlöðu, gáfu þau hjón, Haraldur og
Sigrún, Þjóðarbókhlöðunni allt
korta- og kortabókasafn sitt, sem
Haraldur hafði safnað í tugi ára,
farið vítt um heim til að leita fanga
og síðan notað við verk sitt „Korta-
saga íslands". Hjá Haraldi og Sig-
rúnu var allt í röð og reglu, verk-
inu var lokið. Það var rétt að velja
bami þeirra, hinu merka og per-
sónulega safni Haralds, góðan
samastað þar sem það yrði öðrum
aðgengilegt til fróðleiks. Sá hluti
Daglegt líf/ferbalög er
upplýsandi og skemmtilegt
blaö sem fjallar um
allar hliöar mannlífsins.
Einnig er skrifaö um
feröalög og fylgst
með feröamálum
hér á landi og
erlendis
ItrjgttttMttMfr
- kjarni málsins
safns Haralds, sem ekki tengist
kortabókiUm eða kortum um ís-
land, er nú sérstök deild, „Harald-
arsafn“, í Bókasafni Akraness. Það
safn er mikið að vöxtum og gætir
þar margra fágætra bóka.
Margur háskólaborgarinn leitaði
til Haralds þegar mikið lá við að
rétt væri haldið á íslensku máli eða
efni svo að vel færi og mörgum
varð lokaáfanginn greiðfærari
vegna leiðsagnar Haralds.
Þeim Haraldi og Sigrúnu varð
ekki bama auðið, en gott þótti
okkar börnum að koma til þeirra
og oft var farin sérstök ferð til
Haralds þegar ræða þurfti efnistök
í verkefni skólaritgerðar eða fá
leiðbeiningu um hvar leita skyldi
fanga. Alltaf var þeim vel tekið
og veitt ekki síðri athygli en þeim
sem lengra voru komnir á mennta-
brautinni og fengu svona í kaup-
bæti eina eða tvær sögur af
skondnum atvikum eða fólki, en
af slíkum sögum var Haraldur
hafsjór.
Skemmtilegar sögur eða skond-
in atvik í sögum Haralds tengdust
gjarnan ferðalögum eða dvöl á
öræfum íslands. Haraldur unni
hinni stórbrotnu íslensku náttúru,
ferðaðist mikið innanlands og var
virkur þátttakandi í Ferðafélagi
íslands, gjarnan sem leiðsögumað-
ur. Oft höfum við heyrt lýsingar á
því hvemig hann gekk við staf út
í straumharðar óbrúaðar ár til að
kanna hvar helst væri fært fyrir
fjallabílinn að aka yfir. Á þeim
ámm, sem Haraldur ferðaðist
mest, voru öræfaferðir erfiðar, því
vegleysur og óbrúaðar ár var það
sem beið ferðamannsins. Á efri
árum varð Haraldur slæmur í
hnjám og dró það nokkuð úr ferða-
getu hans, en þegar hann átti þess
kost að fá gerviliði í hnéri þótti
honum það góður kostur. „Ég verð
víst stálsleginn i hnjánum,“ sagði
Haraldur og hló sínum hljóðláta
hlátri, ;,og þá kemst ég ef til vill
inn að Oskju,“ en þar og við Veiði-
vötn taldi Haraldur að mest væri
fegurð íslenskrar náttúru. Harald-
ur komst að Öskju, þótt hann legði
ekki í að ganga síðasta spölinn.
Haraldur hafði nokkru áður þýtt
á íslensku bókina „ísafold -
Ferðamyndir frá íslandi“ eftir Inu
von Grumbkow um atburði við
Öskjuvatn 1907. Bækur og nátt-
úra íslands áttu hug og hjarta
hans.
Haraldi skrikaði ekki fótur i
straumhörðum íslenskum ám, en
þó fór svo að honum skrikaði fótur
heima í Drápuhlíð og hlaut af lær-
leggsbrot. Eftir margar skurðað-
gerðir gat Haraldur farið ferða
sinna í göngugrind og allar líkur
á því að hann mundi geta útskrif-
ast heim til þess að njóta með Sig-
rúnu konu sinni nýs heimilis sem
hún af fyrirhyggju hafði fest kaup
á þegar ljóst var að stigarnir í
Drápuhlíðinni gætu orðið Haraldi
erfiðir. Örlögin höguðu þessu á
annan veg. Þegar hringt var í okk-
ur og sagt að Haraldur hefði verið
fluttur á Hjartadeild Borgarspítal-
ans fór ég til hans og við töluðum
lítillega saman. Honum leið ekki
illa. „Gerðu nú tvennt fyrir mig,
Sigurður minn, útvegaðu mér létta
yfir rúmið mitt og hringdu í hana
Sigrúnu.“ Haraldur lést skyndilega
skömmu síðar. Það hvíldi friður
yfir gráhærðu, gráskeggjuðu and-
liti hans næst þegar ég sá hann.
Hann hafði fengið sinn létta.
Minningin um einstakan mann
og góðan vin mun lifa og er okkur
kær. Eitt slíkt minningarbrot eig-
um við af Haraldi á veröndinni við
sumarbústað okkar með fagra
fjallaumgjörð Þingvallavatns í bak-
grunni og bók í hendi. Bók fór
Haraldi vel í hendi.
Jóna Þorleifsdóttir,
Sigurður E. Þorvaldsson.
Það mun hafa verið um miðja
þessa öld að fundum okkar Har-
alds Sigurðssonar bar fyrst saman.
Eg var þá að viða að mér efni í
ritgerð til lokaprófs í íslenskum
fræðum og fór að leita heimilda í
handritasafni og bókakosti Lands-
bókasafns íslands. Þar hitti eg
fyrir mann mikinn að vallarsýn,
en jafnframt góðmannlegan á svip
og alúðlegan í viðmóti. Þegar eg
hafði sagt honum erindi mitt, veitti
hann mér margvíslega aðstoð,
kenndi mér að lesa gamla skrift
og vísaði mér á heimildir. Með ljúf-
mennsku og hjálpfýsi lagði hann
grunn að ævilangri vináttu. Eg á
honum þakkir að gjalda fyrir ótal
margt. Til að mynda las hann yfír
handrit mín og lagfærði þau og
leiðrétti. Eg var tíður gestur á
heimili hans og Sigrúnar konu
hans um langa hríð, en nú sakna
eg vinar í stað.
Háraldur Sigurðsson var Borg-
fírðingur, fæddur að Krossi í Lund-
arreykjadal árið 1908. Snemma
bar á fýsn hans til fróðleiks og
skrifta svo að vitnað sé til þess sem
skáldin kveða. Hann hóf snemma
að safna bókum eftir efnum og
ástæðum og átti frábært bókasafn
þá yfír lauk. Hugurinn stefndi til
mennta og skólagöngu og tvítugur
að aldri varð hann gagnfræðingur
frá Menntaskólanum á Akureyri.
Erfiður efnahagur batt enda á
skólagöngu áður en stúdentsprófi
var náð. Við tóku ýmisleg störf,
t.a.m. var Haraldur blaðamður við
Þjóðviljann um nokkurt skeið. Árið
1946 varð hann bókavörður við
Landsbókasafn íslands og 1954
gekk hann að eiga Sigrúnu Ástrós
Sigurðardóttur, kjólameistara.
Heimili þeirra var lengst af í
Drápuhlíð 48 í Reykjavík.
Sem bókavörður við Landsbóka-
safnið var Haraldur réttur maður
á réttum stað. Þar var yndi hans
sem bækurnar voru. Víðtæk þekk-
ing á bókum nýttist hér í starfi.
Um það get eg borið þar sem eg
naut handleiðslu hans þegar eg hóf
þar störf. Auk daglegra starfa við
Landsbókasafnið vann Haraldur
að þýðingum og útgáfum bóka um
margvísleg efni. Hæst ber Korta-
sögu Islands en fyrir hana sæmdi
Háskóli íslands hann heiðursdokt-
orsnafnbót.
Ferðir og ferðabækur voru sér-
grein hans. Hann þýddi nokkrar
þeirra og vann mikið í þágu Ferða-
félags Islands við árbækur þess.
Haraldur var mikill unnandi ís-
lenskrar náttúru. Á sólbjörtum
sumardögum seiddu öræfin hann
til sín með fegurð sinni og töfrum.
Hann fór í öræfaferðir eins lengi
og honum var auðið og naut þeirra
alla tíð. Fyrir tilstilli hans og leið-
sögn á eg margar góðar endur-
minningar frá slíkum ferðum. Nú
er sköpum skipt því að aldrei kem-
ur hann oftar „upp í fjallhagann
sinn“.
Eiginkonu, vinum og vanda-
mönnum flyt eg hugheilar sam-
úðarkveðjur.
Aðalgeir Kristjánsson.
Mig langar að minnast Harálds
móðurbróður míns nokkrum orð-
um. Þegar litið er til baka er minn-
ingin kærust er ég var lítill dreng-
ur og átti ófáar ferðir í heimsókn
til Halla frænda í Kleppsholtið og
á vinnustað hans sem var Lands-
bókasafn íslands. Þó frændi minn
virtist við fyrstu sýn hijúfur, jafn
stór og þrekinn og hann var, var
stutt í kímni og barngæsku sem
ég fékk að kynnast ómælt. Ávallt
var ég leystur út með gjöfum eins
og ævintýrabókum, frímerkjum og
smápeningi þrýst í lítinn lófa að
lokum sem ég átti að setja í spari-
baukinn. Halli var mikill unnandi
íslenskrar náttúru og ferðaðist
mikið fótgangandi og var til fjölda
ára virkur í Ferðafélagi íslands.
Þessu áhugamáli hans átti ég, lít-
ill frændi, eftir að kynnast með
eftirminnilegum hætti er hann
bauð mér með sér í veiðiferð upp
í Reyðarvatn í Borgarfirði sem er
upp af æskuslóðum hans í Lundar-
reykjadal.
Dvalið var í bragga á Kaldadal
og labbað þaðan. Þetta þótti stutt-
stígum drengnum langur spotti en
gekk þó vel fyrsta daginn en á
öðrum degi, þegar við vorum hálfn-
aðir til vatnsins, þá megnuðu litlir
fætur ekki lengur að fylgja þessum
stóra og sterka manni eftir á
göngunni og ég bað hann að skilja
mig eftir, þá braust fram bros og
litlum hnoðra lyft upp á axlir og
bar hann mig alla leið að vatninu
og til baka í náttstað. Þegar heim
var komið sagði ég öllum vinum
mínum frá því að ég ætti bæði
besta og sterkasta frænda í heimi.
Þessi hugskot úr minningunni
líða hjá eitt af öðru nú að leiðarlok-
um, Halli minn. Eins eru margar
minningar eftir að ég varð fullorð-
inn maður, kvæntur og farinn að
búa svo Ijarri ykkur.
En Haraldur og Sigrún hafa
reynst okkur Björgu og börnum
okkar eins og bestu foreldrar.
Ávallt var haft samband símleiðis
og komið í heimsóknir þegar við
komum í bæinn. Dvöl með ykkur
í Drápuhlíðinni verður ávallt kær
í minningunni.
Sigrún mín, ég veit að þú berð
sorg þína í hljóði og af æðruleysi
eins og þér er tamt. En minning
um góðan, traustan frænda og eig-
inmann mun ávallt lifa.
Við biðjum góðan Guð að vera
með þér um ókomin ár og veita
þér styrk í sorg þinni.
Björg og Orn.
Við fráfall Haralds Sigurðsson-
ar, gamals vinar og löngum sam-
starfsmanns, er margs að minn-
ast. Haraldur var Borgfirðingur
að ætt, fæddur að Krossi í Lundar-
reykjadal, og þar sem ég er því
miður ekki fróður um ættir hans,
get ég snúið upp á hann því, er
segir frá Borgfírðingum almennt í
Ferðabók Eggerts Olafssonar og
Bjarna Pálssonar: „Borgfirðingar
eru yfirleitt skynsamir menn. Þeir
eru iðjusamir og rækja störf sín
af kostgæfni... Þeir eru einnig
fjörmeiri og glaðari en Sunnlend-
ingar.“ En þetta á allt einkar vel
við Harald Sigurðsson.
Haraldur stundaði nám við
Menntaskólann á Akureyri og síðar
Menntaskólann í Reykjavík, en
lauk þar ekki námi, heldur hvarf
að ýmsum störfum, og þá einkum
þýðingum merkra rita, er náðu
miklum vinsældum. Ritin voru
þessi: Axel Munthe: Sagan um San
Michele, Reykjavík 1933 (ásamt
Karli ísfeld). Frá Michele til París-
ar, verk sama höfundar, kom út
1936, en árinu áður Silja eftir F.E.
Sillanpáá, og 1939 annað verk
þess höfundar: Skapadægur.
Þótt Haraldur væri blaðamaður
við íjóðviljann 1936-1940, vann
hann öðrum þræði áfram að þýð-
ingum, og þannig komu 1940 út
tvö verk í þýðingu hans: Selma
Lagerlöf: Gösta Berlings saga, og
Aage Krarup Nielsen: Marco Polo.
Á því ári færði Haraldur sig um
set og tók að vinna hjá bókaútgáf-
unni Helgafelli, þar sem hann starf-
aði til ársins 1946, þegar hann var
skipaður bókavörður í Landsbóka-
safni íslands. Safnið var aðalstarfs-
vettvangur hans allt til 1978, er
hann lét af því starfi fyrir aldurs
sakir og hafði þá tvö seinustu árin
verið deildarstjóri í Þjóðdeild þess.
Ég kynntist Haraldi fyrst á
sjötta tugrtum, þegar ég sat löng-
um í lestrarsal Landsbókasafns við
rannsókn á verkum Sveinbjarnar
Egilssonar, og var þá gott að eiga
Harald að, svo bókfróður og hjálp-
fús sem hann var.
Enn nánari kynni tókust með
okkur Haraldi 1964, þegar ég réðst
að Landsbókasafni. Þá fann ég
gjörla, hve hollur hann var þessari
gömlu stofnun og ótrauður til
hvers konar starfa í hennar þágu.
Þótt hann ynni enn að ýmsum
verkum heima fyrir, bitnaði það
ekki á starfí hans í safninu, því
að þessu tvennu hélt hann alltaf
vel aðskildu. Hann gaf t.a.m. út'
Sjálfsævisögu síra Þorsteins Pét-
urssonar á Staðarbakka 1947 og
Skólaræður Sveinbjarnar Egilsson-
ar 1968.