Morgunblaðið - 24.10.1996, Blaðsíða 28

28 FIMMTUDAGUR 24. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
4-
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 24. OKTÓBER 1996 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
FLOKKSFORMAÐUR
DREGUR SIG í HLÉ
*
AKVORÐUN Jóns Baldvins Hannibalssonar um að
hætta sem formaður Alþýðuflokksins markar ákveð-
in þáttaskil í sögu flokksins og íslenzkum stjórnmálum.
Hver áhrif hennar verða á þróun stjórnmálanna er enn
of snemmt að spá um, en hún er til marks um þá gerj-
un, sem er í hópi stjórnarandstæðinga þar sem hugsan-
legt er, að skriður komist á aukið samstarf á milli flokka.
Þessi ákvörðun Jóns Baldvins um að láta af for-
mennsku flokks síns á þeim tíma, sem staða hans er sterk
samkvæmt skoðanakönnunum, er óvenjuleg, en hún er
skiljanleg. Jón Baldvin Hannibalsson hefur verið formað-
ur Alþýðuflokksins í tólf ár, sem er langur tími í því fjöl-
miðlanávígi, sem stjórnmálamenn búa við nú til dags.
Flokksformenn sátu iðulega lengur á fyrri tíð, en þegar
horft er til síðasta aldarfjórðungs er þetta langur tími.
Sá erill og það álag, sem fylgir því að vera formaður
stjórnmálaflokks nú um stundir er með þeim hætti, að
það getur tæplega talizt eftirsóknarvert.
Þá er það vafalaust rétt hjá Jóni Baldvin, að heppilegt
sé, að nýr formaður Alþýðuflokksins fái tíma til að treysta
sig í sessi fyrir þau pólitísku átök, sem fylgja sveitar-
stjórnarkosningunum vorið 1998 og þingkosningunum ári
síðar.
Veruleg umskipti hafa orðið í sögu Alþýðuflokksins frá
því Jón Baldvin tók við formennsku árið 1984. Flokkur-
inn hafði lengi verið utan ríkisstjórnar eftir að samstarf-
inu við Sjálfstæðisflokkinn í Viðreisnarstjórninni 1959-
1971 lauk. Alþýðuflokkurinn lét tækifæri til að end-
urnýja það samstarf fram hjá sér fara sumarið 1978.
Aðild að vinstri stjórn Ólafs Jóhannessonar 1978-1979
og minnihlutastjórn Benedikts Gröndals 1979-1980
reyndist flokknum ekki til farsældar. Jón Baldvin leiddi
Alþýðuflokkinn hins vegar til valda á ný og í þau tólf
ár, sem hann hefur verið leiðtogi Alþýðuflokksins, sat
flokkurinn í ríkisstjórn í átta ár.
Á þessum árum átti Alþýðuflokkurinn hlut að ákvörðun-
um í mörgum mikilvægum_ málum, en þar ber þó lang-
hæst ákvörðunina um aðild íslands að Evrópska efnahags-
svæðinu, sem hvíldi mest á herðum Jóns Baldvins Hanni-
balssonar, sem utanríkisráðherra. Um aðildina að EES
urðu hatrammari pólitísk átök en landsmenn hafa séð
um langt skeið, þótt nú sé viðurkennt, að aðildin hafi
reynzt stórfellt framfaraspor fyrir íslenzkt efnahags- og
atvinnulíf. Með framgöngu sinni til stuðnings Eystrasalts-
ríkjunum í frelsisbaráttu þeirra hefur Jón Baldvin áunnið
sér sérstakan sess í hugum og hjörtum Eystrasaltsþjóð-
anna, eins og glögglega hefur komið í ljós í heimsóknum
hans þangað.
Jón Baldvin Hannibalsson hefur verið sterkur en jafn-
framt umdeildur foringi Alþýðuflokksins. Hann á sér djúp-
ar rætur í hreyfingu íslenzkra jafnaðarmanna og býr
yfir sögulegri yfirsýn, sem fáum er gefin nú orðið. Það
verður sjónarsviptir að honum, þegar hann hverfur úr
forystusveit íslenzkra stjórnmála.
ÍSLAND OG
MYNTBANDALAGIÐ
HALLDÓR Ásgrímsson, utanríkisráðherra, flutti afar
athyglisverða ræðu á aðalfundi Sambands ísl. spari-
sjóða fyrir nokkrum dögum. í ræðu þessari fjallaði utan-
ríkisráðherra um evrópska myntbandalagið, sem verður
að veruleika eftir rúmlega tvö ár og sagði m.a.:
„Enda þótt ísland sé ekki aðili að Evrópusambandinu
og taki þar af leiðandi ekki beinan þátt í umræddri þróun
er ljóst, að hún mun hafa veruleg áhrif á það umhverfi,
sem við hrærumst í á sviði efnahags- og peningamála.
Það er því nauðsynlegt fyrir okkur Islendinga að kynna
okkur í tíma áformin um myntsamrunann í Evrópu og
búa okkur af kostgæfni undir þau áform.“
Utanríkisráðherra sagði ennfremur: „Ekki er ljóst,
hvort eða á hvern hátt EFTA-ríkjunum býðst að tengjast
þessari myntþróun, en ef slík ákvörðun verður tekin verð-
ur það væntanlega að gerast með sérstökum tvíhliða
samningum eða með breytingum á EES-samningnum.“
Það er fagnaðarefni að íslenzkur ráðamaður skuli tala
af slíku raunsæi um þetta mikilsverða mál.
Gro Harlem Brundtland víkur úr embætti forsætisráðherra
Vinsælasti stjórnmála-
maður Noregs fer frá
Reuter
GRO Harlem Brundtland, fráfarandi forsætisráðherra Noregs, og Thorbjorn Jagland, formaður Verka-
mannaflokksins og eftirmaður hennar, ræðast við kát í bragði.
Fj ármálaráðherra boðar frumvarp
um ftjálsan innflutning tóbaks
Tóbak veld-
urtitringi
Reglur um innkaup og sölu tóbaks sem hafa
nýverið tekið gildi hafa vakið deilur um hvort
ekki hafí verið staðið rétt að setningu þeirra
og hvort einstök ákvæði þeirra brjóti í bága
við lög. Guðrún Hálfdánardóttir kynnti sér
sjónarmið deiluaðila.
GRO HARLEM Brundtland
kom mörgum að óvörum
þegar hún lýsti yfir því í
Stórþinginu í gær að hún
mundi láta af embætti forsætisráð-
herra Noregs á morgun. Thorbjorn
Jagland, formaður norska Verka-
mannaflokksins, verður næsti for-
sætisráðherra landsins.
Tæp 15 ár eru liðin frá því að
Brundtland myndaði sína fyrstu
stjóm og hún er nú vinsælasti
stjómmálamaður Noregs. Hún er
sjötti forsætisráðherra Verka-
mannaflokksins í Noregi frá því
heimsstyrjöldinni síðari lauk og var
fyrsta konan til að gegna því emb-
ætti þar í landi.
Brundtland greindi frá ákvörðun
sinni í norska Stórþinginu og sagði
að ástæðan fyrir því að hún hygð-
ist hætta nú væri sú, að hún vildi
að flokkurinn hefði tíma til aðlögun-
ar.
„Ég er þeirrar hyggju að rétt sé
að forusta stjórnarinnar og sam-
setning sé ljós nokkru fyrir kosn-
ingar,“ sagði Brundtland og bætti
því við að þessi ákvörðun myndi
ekki marka neina breytingu í efna-
hagsmálum.
Stjórn Brundtland fer frá á
morgun og ný stjórn undir forustu
Jaglands tekur við.
Þegar er farið að velta vöngum
yfir því hvort Brundtland muni
sækjast eftir ábyrgðarstöðu hjá
Sameinuðu þjóðunum og jafnvel
framkvæmdastjórastarfínu. Banda-
ríkjamenn eru andvígir því að Bout-
ros Boutros-Ghali gegni starfinu
áfram og hafí þeir sitt fram þarf
að finna eftirmann Egyptans.
Brundtland skrifar í bréfí, sem
hún sendi Davíð Oddssyni forsætis-
ráðherra til að greina honum „per-
sónulega" frá ákvörðun sinni, að
hún hafí í huga að halda áfram að
vinna og láta til sín taka.
„Ekkert er mér
framandi"
Hún sagði á blaðamannafundi í
Osló í gær að hún mundi áfram
starfa á þingi, en um það hvort hún
ætlaði að sækjast eftir hárri stöðu
hjá Sameinuðu þjóðunum sagði hún
að ekkert væri henni „framandi".
Var þá hlegið á fundinum.
Fréttaskýrendur hafa haldið því
fram að það hafí fengið mjög á
Brundtland að Norðmenn skyldu
öðru sinni hafna aðild að Evrópu-
sambandinu (ESB) í þjóðarat-
kvæðagreiðslu árið 1994. Brundt-
land var hlynnt aðild og rak mikla
herferð til að sannfæra Norðmenn
um að rétt væri að ganga í ESB.
Niðurstaða þeirrar atkvæðagreiðslu
hefur verið kölluð mesti ósigur
hennar.
Davíð Oddsson
forsætisráðherra
Kraftmikil
og með góða
yfirsýn
„KYNNI mín af Gro Harlem
Brundtland voru allnáin og við
áttum mikil og góð samskipti,
fyrst gagnvart Evrópska efna-
hagssvæðinu, EES, og samninga-
ferlinu þar en er ég kom að þeim
málum var dálítil uppstytta í sam-
skiptum ríkjanna á þeim vett-
vangi. Okkur tókst hins vegar að
laga það fljótlega. Síðan hafa sam-
skipti okkar verið mjög ánægju-
leg. Hún bauð mér í opinbera
heimsókn til Noregs, sem ég síðan
endurgalt með því að bjóða henni
hingað," sagði Davíð Oddsson for-
sætisráðherra um kynni sín af Gro
Harlem Brundtland, fráfarandi
forsætisráðherra Noregs.
Davíð sagði, að þau Gro Harlem
hefðu oftHiist, ýmistþegar Norð-
menn og íslendingar komu saman
til að ræða sín mál eða á fjölmörg-
Gro Harlem Brundtland
lætur af embætti for-
sætisráðherra Noregs
á morgun. Hún hefur
sett mikinn svip á norsk
stjórnmál og látið að sér
kveða á erlendum
vettvangi, en óvíst er
hvað hún ætlar nú að
taka sér fyrir hendur.
Karl Blöndal leit yfir
feril Brundtland.
Brundtland hefur verið áberandi
á aiþjóðavettvangi allt frá því hún
settist í formannsstól alþjóðaráðs
Sameinuðu þjóðanna um umhverf-
is- og þróunarmál árið 1982 og hún
er einnig þekkt fyrir skelegga fram-
göngu í málefnum kvenna.
Þegar ráðstefna Sameinuðu þjóð-
anna um fólksfjölgun í heiminum
var haldin í Kaíró í Egyptalandi
árið 1994 reitti hún bæði múslima
og kaþólikka til reiði með því að
segja að fóstureyðingar ættu ekki
að teljast glæpsamlegar og saka
þá, sem eru andstæðingar fóstur-
eyðinga af trúarástæðum, um
hræsni.
Byrjaði sem
umhverfismálaráðherra
Brundtland fæddist í Osló 20.
apríl árið 1939 og er nú 57 ára.
Hún lærði læknisfræði og útskrif-
aðist síðan með master-gráðu frá
heilsugæsludeild Harvard-háskóla
1965. Hún starfaði sem læknir í
Noregi til 1974 þegar Trygve Bratt-
eli, þáverandi forsætisráðherra,
gerði hana að umhverfísmálaráð-
herra.
Fram að þeim tíma hafði Brundt-
um fundum með forsætisráðherr-
um Norðurlanda. Hefði hún verið
orðin hagvön á slíkum samkomum
vegna síns langa starfsaldurs en
þau hefðu verið kollegar í hálft
sjötta ár.
„Gro Harlem er mjög áhuga-
samur stjórnmálamaður, virk,
kraftmikil, vinnusöm og með góða
yfirsýn og þekkingu. Það var því
mjög gaman að ræða við hana um
ýmis mál. Hún hefur enda gegnt
þessu starfi lengi við mjög sérstak-
ar aðstæður, stýrt minnihluta-
stjórn, en skiptingin er svo undar-
leg í Noregi, að þar er unnt að
vera við stjórnvölinn lengi með um
30% atkvæða á bak við sig.
Blokkamyndunin í Noregi er
líka þannig, að stjórnarandstaðan
hefur málað sig út í horn, ýmist
til hægri eða vinstri, en Gro Har-
lem hefur verið með sinn flokk
inni á miðju stjórnmálanna. Stóra
málið hjá henni var þó án efa
hugsanleg aðild Noregs að Evr-
ópusambandinu þótt hún hefði þar
ekki erindi sem erfiði. Eftir þá
útkomu töldu margir, að hún
myndi standa höllum fæti í stjórn-
málunum en hún var aldrei vin-
sælli og áhrifameiri en eftir þá
atburði alla,“ sagði Davíð að lok-
um.
land verið óþekkt nema í þröngum
hópi innan Verkamannaflokksins.
Árið 1977 var hún kosin á þing.
Hún tók fyrst við starfi forsætis-
ráðherra árið 1981 af Odvar Nordli,
sem settist í helgan stein vegna
veikinda. Innan Verkamanna-
flokksins var talið að Rolf Hansen
væri nærtækasti eftirmaður Nordl-
is. Hansen kom Nordli og Bratteli
hins vegar í opna skjöldu þegar
hann lagði til að Brundtland yrði
forsætisráðherra. Hún tók embætt-
inu og varð síðar sama ár flokks-
formaður að auki.
Brundtland tapaði hins vegar í
þingkosningum átta mánuðum síð-
ar fyrir Káre Willoch, leiðtoga
hægri manna.
Jón Baldvin
Hannlbalsson
Stefnuföst,
fylgin sér og
einarðleg
„ÞESSI ákvörðun kemur ekki á
óvart. Það hefur komið æ oftar
til tals að undanförnu í norskum
fjölmiðlum, þar á meðal í Arbeid-
erbladet, blaði Verkamanna-
flokksins, að eitthvað slíkt væri í
vændum. Hún sagði af sér for-
mennsku flokksins fyrir nokkru
síðan og hluti af þessum sögusögn-
um er, að hún hefur verið orðuð
við embætti á alþjóðavettvangi,
bæði framkvæmdastjóra Samein-
uðu þjóðanna og ýmis önnur,“
sagði Jón Baldvin Hannibalsson,
formaður Alþýðuflokksins.
„Eg hitti Gro Harlem Brundt-
land fyrst í janúar 1985 þegar ég
sótti í fyrsta sinn formannafund
jafnaðarmannaflokka á Norður-
löndum. Mér hefur frá fyrstu
stundu fundist hún vera stjórn-
málamaður að mínu skapi. Hún
Willoch sagði af sér árið 1986
vegna umdeilds skattafrumvarps
og Brundtland tók forustu í minni-
hlutastjórn Verkamannaflokksins,
sem tók við völdum í maí það ár.
Sú stjórn sat til 1989. Þegar hún
tók við fór verð á Norðursjávarolíu,
helstu útflutningsvöru Norðmanna,
hríðlækkandi.
Beitti hrossalækningum
Oft neyddist hún til að beita
hrossalækningum til að ráða fram
úr aðsteðjandi vanda í efnahags-
málum og hefur aðgerðum hennar
verið fagnað meira af frammá-
mönnum í atvinnulífinu, en stuðn-
ingsmönnum Verkamannaflokks-
ins.
er nyög stefnuföst og fylgin sér
og einarðleg í málflutningi, sann-
færingarstjórnmálamaður en ekki
fylgjandi neinu miðjumoði. Hún
hefur borið höfuð og herðar yfir
aðra stjórnmálamenn í Noregi
seinni árin, haft mjög mótandi
áhrif á flokk sinn og látið að sér
kveða af myndugleika á alþjóða-
vettvangi, fyrst svo eftir var tekið
með Brundtland-skýrslunni um
umhverfismál og einnig annars
stapar.
Ég hitti hana seinast á form-
annafundi jafnaðarmannaflokka á
Norðurlöndum í Helsinki fyrir
rúmri viku. Þá var augljóslega
mjög létt yfir henni svo mig hefði
kannski átt að gruna af framgöngu
hennar, að þetta væri í vændum
en ég var nú ekki svo skynugur,"
sagði Jón Baldvin.
Um þær vangaveltur, að Gro
Harlem hygðist sækjast eftir emb-
ætti framkvæmdastjóra SÞ sagði
Jón, að hún væri prýðilega til þess
fallin, bæði vegna eigin verðleika
og vegna þess, að Noregur væri
það ríki, sem lagt hefði mest allra
ríkja til þróunarhjálpar ef miðað
væri við þjóðarframleiðslu. Norð-
menn hefðu hins vegar áður átt
framkvæmdastjóra SÞ og jafnvel
þótt Bandaríkjamcnn beittu neit-
í stjórnartíð hennar hefur at-
vinnuleysi oft verið mikið. Engu að
síður hefur henni tekist að fá stétt-
arfélögin til að standa með séf og
gera kleift að skera niður.
Brundtland hefur verið forsætis-
ráðherra frá árinu 1990 þegar hún
myndaði þriðju stjórn sína eftir að
hægri og miðjustjórn Jans P. Syses
forsætisráðherra féll.
Brundtland lét af formennsku í
Verkamannaflokknum árið 1992
þegar Jorgen sonur hennar framdi
sjálfsmorð.
Brundtland hélt völdum í minni-
hlutastjórn Verkamannaflokksins
eftir þingkosningarnar árið 1993.
Afstaða almennings til Brundt-
land er skýr ef marka má skoðana-
unarvaldi gegn Boutros Boutros-
Ghali þá væri ólíklegt, að þeir
fengju ráðið eftirmanni hans,
þ.e.a.s., að hann yrði frá Vestur-
löndum, gegn vilja meirihlutans í
Asíu, Afríku og Suður-Ameríku.
Það væri því pólitískt séð heldur
óliklegt.
Halldór
Ásgrímsson
Nýtur virð-
ingar og
trausts
HALLDÓR Ásgrímsson utanríkis-
ráðherra, sem staddur var í Kaup-
mannahöfn á fundi norrænna sam-
starfsráðherra, sagði í gær að
ákvörðun Gro Harlem Brundtland
um að láta af embætti forsætisráð-
herra kæmi sér ekki í opna skjöldu
og bætti við að hann gæti vel hugs-
að sér hana sem framkvæmda-
stjóra Sameinuðu þjóðanna sæktist
hún eftir því embætti.
„Þetta kemur ekki á óvart,“
sagði Halldór. „Það má segja að
þetta hafi legið í loftinu alllengi."
Hann sagði að Brundtland hefði
könnun, sem gerð var í ágúst. Norð-
menn kváðust þá andvígir því að
skipt yrði um forsætisráðherra, en
þá þegar var farið að tala um að
Brundtland myndi brátt segja af sér
embætti.
Vinsæl meðal
almennings
í könnuninni sögðu 66% að hún
stæði sig vel í embætti, en aðeins
9% að hún stæði sig illa. 91% stuðn-
ingsmanna Verkamannaflokksins
lýsti yfir velþóknun á frammistöðu
forsætisráðherrans.
Norskir fjölmiðlar hafa reglulega
spáð því að Brundtland myndi láta
af embætti eftir að hún sagði af
sér flokksformennsku 1992.
Ákvörðun hennar nú kom mörg-
um engu að síður á óvart. Fundi
þingsins var slitið eftir að hún til-
kynnti ákvörðun sína. Kjell Magne
Bondevik, formaður Kristilega
þjóðarflokksins, kvaðst vera steini
lostinn og sagði að hann hefði ekki
búist við að hún greindi frá því
hvort hún hygðist sitja áfram fyrr
en á flokksþinginu eftir tvær vikur.
Jagland sagði að hann hefði ekk-
ert vitað um fyrirhugaða ákvörðun
Brundtland fyrr en tíu mínútum
áður en hún sté í ræðustól á þingi.
Ákvað sig fyrir ári
„Við áttum í vandræðum með að
finna Jagland,“ sagði Brundtland.
„Hann var hjá rakara.“
Brundtland sagði að enginn nema
hún hefði vitað af því að hún hygð-
ist láta af embætti fyrr en rétt áður
en hún greindi frá því. Sjálf hefði
hún hins vegar tekið þessa ákvörðun
fyrir ári.
Jagland tók við formennsku í
Verkamannaflokknum af Brundt-
land og honum hefur verið ætlað
að vera eftirmaður hennar. Hann
er sagður vera lengra til vinstri og
hafa nánari tengsl við verkamanna-
hreyfinguna en Brundtland. Stjórn-
málaskýrendur vænta þess þó fæst-
ir að hann breyti stefnu stjómarinn-
ar þegar hann tekur við, þótt búast
megi við miklum breytingum á
stjórninni sjálfri. Sagði einn frétta-
skýrandi að tala mætti um kyn-
slóðaskipti í norskri pólitík.
Fyrsta prófraun
Jaglands
Fyrsta prófraun Jaglands verður
að knýja fram fjárlög næsta árs.
Hann hefur sagt að hann muni ekki
koma til móts við kröfur stjórnar-
andstöðunnar, sem er í meirihluta
á þingi, um aukinn niðurskurð. Sagt
er að það yrði veikleikamerki gæfi
hann eftir, en tækist honum að
standa fastur á sínu yrði litið á
hann sem hinn sterka leiðtoga.
sett svip sinn á stjórnmál á Norð-
urlöndum um mjög langt skeið.
„Hún er eina konan í embætti
forsætisráðherra á Norðurlöndun-
um þannig að það verður allmikil
breyting í landslaginu við brottför
hennar," sagði Halldór. „Hún hef-
ur staðið sig mjög vel sem stjórn-
málamaður. Hún er virt af löndum
sínum og jafnframt nýtur hún
mikils trausts utan Noregs."
Halldór var spurður hvort hann
teldi að skarðið eftir Brundtland
yrði vandfyllt.
„Það er eins og gengur í stjórn-
málum að það kemur maður í
manns stað,“ sagði utanrikisráð-
herra. „En umskiptin hafa verið
undirbúin lengi, bæði af henni og
Verkamannaflokknum. Ég á von á
allmiklum breytingum á norsku
ríkisstjórninni við þessi skipti."
Brundtland hafði vart greint frá
ákvörðun sinni um að láta af emb-
ætti þegar farið var að leiða getum
að því að hún hygðist sækjast eft-
ir embætti framkvæmdastjóra
Sameinuðu þjóðanna.
„Við getum vel hugsað okkur
hana sem framkvæmdastjóra
þar,“ sagði Halldór. „En vitum
jafnframt að Afríkumenn munu
leggja mikla áherslu á að það
embætti komi í þeirra hlut.“
REGLUR um innkaup og sölu
tóbaks sem tóku gildi þann
15. október sl. og koma til
framkvæmda 1. febrúar nk.
hafa valdið töluverðum titringi á Al-
þingi og hjá hagsmunasamtökum inn-
lendra birgja.
Bæði Verslunarráð íslands og Félag
íslenskra stórkaupmanna hafa mót-
mælt harðlega 7. og 9. gr. reglnanna
auk þess að gera athugasemdir við
fleiri greinar.
I 7. gr. er kveðið á um að þeir sem
bjóða vöru til sölu í kjarna skuldbindi
sig til að lána ÁTVR hana á fob-
verði. í 9. gr. er kveðið á um að ef
sannað þyki að framleiðandi tóbaks-
vöru eða umboðsmaður hans hafi brot-
ið gegn ákvæði 7. gr. tóbaksvarnalaga
geti ÁTVR án sérstaks fyrirvara hætt
kaupum á vörum þess framleiðenda
er hlut á að máli.
Á Alþingi kom til snarpra orða-
skipta á milli fjármálaráðherra og
þingmanna sem mótmæltu rýmkun á
innkaupareglum tóbaks hjá ÁTVR. í
máli Sivjar Friðleifsdóttur, þingmanns
Framsóknarflokks og varaformanns
heilbrigðis- og trygginganefndar Al-
þingis, kom m.a. fram að fjármála-
ráðuneytið skal samkvæmt lögum um
tóbaksvamir hafa samráð við tóbak-
svarnanefnd um stefnumörkun varð-
andi innflutning og verðlagningu á
tóbaki.
Að sögn Friðriks Sophussonar, fjár-
málaráðherra, má rekja ástæðuna fyr-
ir setningu reglnanna til bréfs sem
barst til fjármálaráðuneytis og ÁTVR
fyrir ári síðan. Þar bendir lögfræðing-
ur umboðsaðila tóbaksframleiðandans
Philip Morris á íslandi á að innkaupa-
reglur ÁTVR brjóti í bága við íslenska
löggjöf hvað varðar samkeppni- og
jafnræðissjónarmið. „Hjá fjármála-
ráðuneytinu var komist að þeirri lög-
fræðilegu niðurstöðu að setja þyrfti
reglur um innkaup á tóbaki en þær
hafa ekki verið hingað til ekki verið
til og þess vegna gat forstjóri ÁTVR
ákveðið upp á sitt einsdæmi hvaða
tegundir _ tóbaks væru seldar á Is-
landi. Á grundvelli grunnreglna
stjórnsýsluréttarins var því nauðsyn-
legt að setja reglur og óskaði fjármála-
ráðuneytið eftir því að stjórn ÁTVR
semdi innkaupareglur fyrir tóbak og
þar með að gæta lögbundinna form-
reglna svo sem að hafa samráð við
tóbaksvamanefnd. Við samningu
reglnanna leitaði stjórn ÁTVR, eftir
áliti tóbaksvamanefndar og heilbrigð-
isráðuneytisins. Með samráðsskyld-
unni felst fyrst og fremst skylda til
að tilkynna tóbaksvarnanefnd um
breytingar á reglum um innflutning
og verðlagningu á tóbaks, svo og
skylda til að hafa hliðsjón af athuga-
semdum nefndarinnar við ákvarðana-
töku. Þrátt fyrir þessa samráðsskyldu
er ótvírætt að ákvörðunarvald um inn-
kaup og verðlagningu tóbaks er hjá
fjármálaráðherra."
Ekki góð vinnubrögð
Friðrik segir að í áliti tóbaksvarna-
nefndar komi m.a. fram beiðni um
aðgerðir af hálfu ÁTVR, ef framleið-
andi tóbaksvöru eða umboðsmaður
hans brýtur gegn ákvæðum 7. gr. tób-
aksvamalaga um bann við tóbaksaug-
lýsingum. „Með 9. gr. tóbaksreglnanna
er reynt að fylgja þessari ósk eftir.
Hvað varðar 7. greinina þá tel ég það
sjálfsagt að umboðsaðilarnir beri
ábyrgð á kostnaði vegna þeirrar vöru
sem þeir em að selja en ekki ÁTVR.“
Að sögn Sivjar er í umsögn tóbaks-
nefndar mælt gegn reynslusölu tóbaks
og tók heilbrigðisráðuneytið undir það
álit tóbaksvamanefndar í sinni um-
sögn. „Reglumar ganga þvert á skila-
boð Alþingis í vor en þá voram við að
herða á tóbaksvamalögum með m.a.
hækkuðu framlagi í forvarnarsjóð. I
máli fjánnálaráðherra á Alþingi kom
í ljós að ráðherra studdist ekki við
skriflegt lögfræðiálit heldur var það,.
einungis munnlegt. Ég tel að heilbrigð-
isnefnd þingsins eigi að fá þetta mál
til nánari skoðunar og er Ingibjörg
Pálmadóttir, heilbrigðisráðherra, sam-
mála því. Ég álít það ekki góð vinnu-
brögð í svona mikilvægu máli að ein-
ungis er stuðst við munnlegt álit.“
Nýtt frumvarp
í burðarliðnum
Félag íslenskra stórkaupmanna
hefur sent stjórn ÁTVR bréf þar sem
því er mótmælt að ekki var leitað
umsagnar félagsins áður en reglurnar
vora samþykktar líkt og félagið ósk-
aði formlega eftir við fjármálaráðu-
neytið og stjórn ÁTVR. í bréfínu kem-
ur fram sú skoðun félagsins að við-
skiptum með hvort sem er áfengi eða
tóbak sé best fyrir komið með þeim
hætti að einokun og einkaréttur ríkis-
ins til innflutnings eða dreifingar þess-
ara vara verði afnumin.
Að sögn fjármálaráðherra er unnið
að samningu framvarps hjá fjármála-
ráðuneytinu um breyttar reglur hvað
varðar dreifíngu og innflutning á tób-
aki. Friðrik segist vonast til þess að
breið samstaða geti náðst á þingi um
frumvarpið. „Stjórn ÁTVR tók fram
í bréfí sem fylgdi með reglunum að
þær væru til bráðabirgða og þess var^_
óskað að ráðuneytið beitti sér fyrir
því að sala tóbaks færi frá ÁTVR.
Ég tel að ríkið eigi gefa innflutninginn
fijálsan og ríkið eigi frekar að taka
tóbaksgjald í tolli. Með því getur ríkið
eftir sem áður stjórnað verðlagningu
tóbaks með innflutningsgjöldum og
stuðlað að því að draga úr notkun
tóbaks. Ég sé heldur enga ástæðu til
þess að ríkið annist dreifingu á tóbaki
til söluaðila heldur ætti dreifíngin að
vera í höndum íslensku birgjanna
sjálfra.“
Ósætti í stjórn ÁTVR
Ekki náðist samkomulag í stjórn
ÁTVR um reglurnar og skrifar Hildur
Petersen formaður stjómar ÁTVR
ekki undir þær. Að hennar sögn er
ástæðan sú að hún hafi viljað ganga
lengra í fijálsræðisátt heldur en regl-
urnar gera „Mitt álit er það að aliir
þeir sem vilja bjóða fram tóbak til
sölu geti komið vöranni að á markaðn-
um til reynslu. Síðan sé það söluárang-
ur sem sker úr um hveijir fá að selja
sína vöru áfram í stað þess að reglurn-
ar kveða á um að einungis 30% af
þeim tegundum sem eru til sölu í
dag, sem þýðir í raun 10 tegundir, fái
að komast að í reynslusölu í byijun.
Komi fleiri umsóknir en rúmast í
reynsluflokki þann 1. febrúar verður
dregið úr hveijir fá aðgang að mark-
aðnurn."
Friðrik Sophusson segir að vegna
umræðna á Alþingi og í fjölmiðlum
um málið muni fjármálaráðuneytið
fljótlega senda efnahags- og við-
skiptanefnd og heilbrigðisnefnd Al-
þingis upplýsingar um málsframvindu
reglanna.