Morgunblaðið - 06.11.1996, Side 27

26 MIÐVIKUDAGUR 6. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 6. NÓVEMBER 1996 27

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Byggjum fljótt
- byggjum betur
HLAUP er hafið úr Grímsvötnum. Vatnsflaumurinn, eðja,
aur, jökuldrangar og hnullungar, ryðjast fram Skeiðar-
ársand af ofurafli og rífa með sér nýleg og glæsileg brúar-
mannvirki og vegi.
Brýrnar á Skeiðarársandi voru upphaflega hannaðar til
þess að geta staðið af sér 10 þúsund rúmmetra vatns á sek-
úndu, en vísindamenn áætluðu í gærkveldi að vatnsmagnið
í hámarki hlaups gæti numið á milli 20 þúsund og 30 þús-
und rúmmetrum vatns á sekúndu. Af þessu er augljóst að
sú ákvörðun var tekin við hönnun brúarmannvirkjanna á
Skeiðarársandi, að þau þyrftu ekki að standast hlaup af
þessari stærðargráðu.
Auðvitað má spyrja nú, þegar mörg hundruð milljóna
króna og jafnvel milljarða tjón er orðið á samgöngumann-
virkjum, hvort gætt hafi skammsýni við ákvarðanatöku um
hönnun mannvirkjanna fyrir um aldarfjórðungi. En það
breytir í engu þeirri staðreynd, að þessi samgönguæð, vegur-
inn og brýrnar yfir Skeiðarársand, hefur ekki síst gert það
að verkum að við höfum um 22 ára skeið verið ein þjóð í
einu landi. Samgöngubótin með tilkomu vegarins og brúnna
yfir sandinn var slík, að við byltingu má líkja.
Á því má engin breyting verða - alls engin. Davíð Odds-
son, forsætisráðherra, sagði réttilega í gær að nú yrði að
byggja upp á Skeiðarársandi eins hratt og kostur væri. Nú
ríður á, að landsmenn sameinist um endurbyggingu þessara
samgöngumannvirkja, skjóta endurbyggingu, þar sem metn-
aðarfyllri markmið verða höfð að leiðarljósi en fyrir 25 árum,
þegar mannvirkin á Skeiðarársandi voru hönnuð.
Taka ber ákvörðun um að endurbyggja brýr og vegi á
Skeiðarársandi þegar í stað. Taka ber ákvörðun um að byggja
fljótt, byggja vel og byggja betur en gert var. Við verðum
að læra af þessari dýrkeyptu reynslu.
UMSKIPTI í AUSTUR-
EVRÓPU
SÓSÍALISTAR, arftakar fyrrverandi stjórnarflokka
kommúnista, töpuðu kosningum bæði í Rúmeníu og
Búlgaríu um seinustu helgi. Það sama átti sér stað í þing-
kosningum í Litháen fyrir skömmu. Víðar í fyrrverandi
kommúnistaríkjum Austur-Evrópu bendir margt til að
vinstrisveifla sú, sem átt hefur sér stað undanfarin ár, fari
rénandi.
í mörgum Austur-Evrópuríkjum, t.d. í Litháen, Búlgaríu,
Póllandi og Ungverjalandi, þróuðust mál þannig fyrst eftir
fall kommúnismans, að almenningur fól völdin í hendur frels-
ishreyfingum, sem aðhylltust markaðsbúskap, en varð fyrir
vonbrigðum með það að lífskjörin bötnuðu ekki, heldur versn-
uðu, auk þess sem nýju stjórnendurnir voru reynslulitlir.
Víða batt fólk vonir við að arftakar gömlu kommúnistaflokk-
anna hefðu bæði meiri reynslu af því að stjórna og að þeir
myndu fara sér hægar í umbótum og standa vörð um lífs-
kjörin.
Oftast hafa tilraunir sósíalista til að hægja á markaðsum-
bótum hins vegar leitt hið gagnstæða af sér; lífskjörin hafa
haldið áfram að versna. Auk þess að græða á vonbrigðum
almennings með efnahagsstjórn vinstrimanna hafa frjáls-
lyndir hægri- og miðjuflokkar eflst að skipulagi og reynslu
á undanförnum árum. Þeir eru af þeim sökum einnig fýsi-
legri valkostur en áður.
í Júgóslavíu unnu vinstrimenn hins vegar sigur í þing-
og sveitarstjórnarkosningum um helgina undir forystu Slob-
odans Milosevic forseta. Líklegt er að þar hafi frammistaða
Milosevic í friðarviðræðum í Bosníu ráðið meiru en árangur
í efnahagsmálum, enda er efnahagur Serbíu og Svartfjalla-
lands rjúkandi rúst.
í mörgum öðrum Austur-Evrópuríkjum sitja sósíalistar
enn á valdastólum. Sums staðar, til dæmis í Póllandi og
Ungverjalandi, hafa þeir þó neyðst til að hraða markaðsvæð-
ingu vegna þrýstings frá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum og frá
Evrópusambandinu, sem setur róttækar umbætur í efnahags-
málum að skilyrði fyrir aðild fyrrverandi kommúnistaríkja.
Gömul sannindi eru hugsanlega að renna upp fyrir kjósend-
um í Austur-Evrópu: Frjálst framtak og einstaklingsfrelsi
er forsenda verðmætasköpunar og velmegunar. Gamli áætl-
unarbúskapurinn og ríkisreksturinn hefur aldrei átt sér við-
reisnar von. I þeim ríkjum, sem hafa hraðað markaðsumbót-
um mest, til dæmis í Tékklandi og Eistlandi, hafa kjörin
jafnframt batnað hraðast.

SjilllSiSliSs-

a
BRÚIN yfir Sæluhúsavatn stóð enn þegar síðast sást til hennar fyrir myrkur í gærkvöldi, en hún var skekkt og skemmd og heldur veigalítil í svörtum ógnarflauminum allt í kring.
Morgunblaðið/Golli
Hlaupið úr Grímsvötnum einstakt á þessari öld
ÁÆTLAÐ er að fram til klukkan 14 í gær
hafi vatnsmagn í Grímsvötnum og ísgjánni
við eldstöðvarnar í jöklinum samtals minnk-
að um 0,7-0,9 rúmkílómetra. Að sögn Magn-
úsar Tuma Guðmundssonar jarðeðlisfræð-
ings má ætla að um helmingur þess hafi
þá þegar verið kominn undan Skeiðarár-
jökli, en afgangurinn enn verið á leiðinni
niður.
„Samtals eru um 3,2 rúmkílómetrar af
vatni í Grímsvötnum og ísgjánni og búast
má við því að mestur hluti þess komi niður
á sand. Við þetta bætist ís sem bráðnar á
leið vatnsins undir jöklinum, en það er þó
ekki mikið magn í þessu samhengi," segir
Magnús.
Vatnamælingamenn töldu í gær að um
Yatnið rann á röskum
gönguhraða þegar það
fór í gegnum jökulinn eft-
ir að hlaupið hófst
þijátíu þúsund rúmmetrar af vatni rynnu
niður eftir sandinum á sekúndu. Að sögn
Magnúsar Tuma samsvarar það vel áætlun-
um um hversu mikið hafi runnið í heild
fram að þeim tíma. „Miðað við vatnsmagn-
ið sem farið hefur úr Grímsvötnum hefur
meðalrennslið verið nálægt 15 þúsund rúm-
metrum á sekúndu að meðaltali á sextán
fyrstu klukkustundunum. Minna rann í
bytjun, svo þijátíu þúsund rúmmetrar á
sekúndu nú er sennilega ekki fjarri lagi.“
Samkvæmt skjálftamælinum á Gríms-
fjalli brast ísstíflan um klukkan tíu í fyrra-
kvöld en vatnið náði jaðri tíu tímum síðar.
Það fór því með um 5 kílómetra hraða á
klukkustund, eða röskum gönguhraða.
Eftir að hlaupið hófst má búast við að
hraði rennslis undir jöklinum hafi aukist.
Grímsvötn lækkað um 20-25 metra
Grímsvötn voru orðin um 20-25 metrum
lægri klukkan 14 í gær en á mánudag og
sprungukerfi hafði myndast meðfram jöðr-
um íshellunnar vegna sigsins. Þessar
sprungur eru mun utar en þær sem mynd-
ast í venjulegu Skeiðarárhlaupi, enda voru
Grímsvötn miklu stærri fyrir þetta hlaup.
Einnig sást móta fyrir sprungum beggja
vegna við rásina þar sem vatnið streymir
úr Grímsvötnunum. Þessi ummerki eru
svipuð þeim sem sjást á ísnum þar sem
vatn rennur úr ísgjánni ofan í Grímsvötn.
Rásin úr Grímsvötnum er mun ógreini-
legri, en þó sjáanleg 3-4 kílómetra niður
eftir jökli. Engin ummerki um vatnsflaum-
inn sjást neðar, fyrr en kemur fáeina kíló-
metra ofan við jökulsporðinn. Þar hefur
vatnið víða þrýst sér upp í gegnum ísinn
og rennur ofan á honum niður að jökulrönd-
inni og litar hann svartan. Mestur hluti
vatnsins fer þó undir jöklinum alla leið að
sporðinum þar sem það brýst fram með
miklum látum.
Þrýsti sér eins og fleygur
í gegnum ísinn
Magnús segir að Skeiðarárhlaup hafi í
þetta sinn hafist með allt öðrum hætti en
önnur hlaup á þessari öld. I stað þess að
bræða sér göng í gegnum ísinn þrýsti það
sér eins og fleygur undir hann, lyfti upp
ísstíflunni við Grímsvötn og hélt þannig
áfram allt að sporði Skeiðaráijökuls. Af
þessum sökum var vatnið mun fljótara á
leiðinni og vatnsmagnið óx hraðar.
Allt gengið mun
hraðar en 1938
„Rennslið og hraðinn í þessu hlaupi er mun
meiri en menn bjuggust við. Við höfðum
reiknað með einhveiju svipuðu og gerðist
1938, en nú gerist allt mun hraðar. Reynd-
ar eru litlar líkur til þess að ísstíflan hafi
lyfst 1938 eins og nú virðist hafa gerst.“
Magnús segir að heildarvatnsmagn í hlaup-
unum á fjórum fyrstu áratugum aldarinnar
hafi verið meira en búast má við í þessu
lilaupi, þó vöxturinn hafi verið hægari þá.