Morgunblaðið - 10.04.1997, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 10. APRÍL 1997 41
AÐSENDAR GREINAR
Nýgræðingar
í flórunni
DAGANA 21. og
22. febrúar 1997 stóð
Félag garðyrkju-
manna fyrir ráðstefnu
um innflutning
plantna. Yfirskrift ráð-
stefnunnar var Ný-
græðingar í flórunni -
Innfluttar plöntur;
saga, áhrif, framtíð.
Ráðstefnan var haldin
í húsi Ferðafélags ís-
lands að Mörkinni 6 í
Reykjavík og hana
sóttu um 200 manns.
Fyrirlesarar á ráð-
stefnunni komu víða
að. Rúmlega 20 sér-
fræðingar af öllum
sviðum græna geirans fluttu erindi
um áhrif innflutnings plantna á
gróðurfar og náttúru íslands. Við-
horf fyrirlesaranna til ræktunar og
innflutnings á plöntum voru greini-
lega ólík og þeir virtust ekki sam-
mála um leiðir að sameiginlegu
markmiði allra þeirra sem vinna að
ræktun: Að klæða landið gróðri.
Menn eru ekki á einu máli um
það hvaða plöntur á að telja til ís-
lensku flórunnar. Á eingöngu að
horfa til þeirra plantna sem vaxa
hér villtar og hafa gert frá því síð-
ustu ísöld lauk? A að telja þær
plöntur íslenskar sem hafa þrifist
hér í nokkrar kynslóðir, þ.e. hafa
náð að fjölga sér með fræi hér á
landi og afkvæmin komist á legg?
Á kannski að telja til flórunnar all-
ar þær plöntur sem einhvern tímann
hafa þrifist hér á landi? Ljóst er
þó að flóra landsins hefur tekið
stakkaskiptum á síðustu öldum og
þær breytingar eiga
eftir að halda áfram.
Spurningin er því:
Hvaða sess viljum við
láta þessa nýgræðinga
fá í íslensku flórunni?
Innflutningur á
plöntum hófst að ein-
hverju marki fyrir um
100 árum. Fram að því
hafði eitthvað verið
flutt til landsins af
plöntum og fræjum en
sá innflutningur var
ómarkviss. Skipakom-
ur voru óreglulegar og
íbúar landsins höfðu
takmarkaða trú á því
að plöntur gætu þrifist
í þessu harðbýla landi. Almenningur
hafði nóg með það að hafa í sig og
á og því voru það frekar efnameiri
menn sem lögðu út í gróðurtilraun-
ir. Frá síðustu aldamótum hefur
innflutningur verið mikill og er nú
talið að um 10.000 plöntutegundir
og yrki séu til í landinu.
Plöntur hafa mismikla aðlögun-
arhæfileika. Það kemur í ljós þegar
þær eru fluttar úr sínu upprunalega
umhverfi og í rysjótt veðurfar eins
og á íslandi. Miklir aðlögunarhæfi-
leikar eru hins vegar ekki alltaf af
hinu góða. Misjafn er sauður í
mörgu fé og við íslendingar slepp-
um ekki við svörtu sauðina frekar
en aðrar þjóðir. Kynnt var þumal-
fingursregla sem segir að af 10.000
plöntutegundum og yrkjum í land-
inu geti 10 hugsanlega farið úr
böndunum og orðið að plágu. Við
ættum að læra af reynslu annarra
þjóða í þessum efnum en margar
Stjómvöld þurfa að setja
fram langtímastefnu,
segir Guðríður Helga-
dóttir, í svokölluðum
grænum málefnum.
þjóðir hafa komið sér upp listum
yfir hættulegar tegundir og tak-
marka dreifingu þeirra í löndum
sínum. í Danmörku er tröllahvönn
á bannlista en hún sáir sér gríðar-
lega og hefur auk þess eiturefni í
plöntusafa sínum. Á Bretlandseyj-
um hefur ákveðin lyngrósategund,
Rhododendron ponticum, náð svo
mikilli útbreiðslu að hætta er á að
hún færi náttúruleg gróðurlendi í
kaf. Hafa landsmenn þar orðið að
grípa til róttækra ráðstafana til að
uppræta hana en ekki^ sér fyrir
endann á þeirri vinnu. Á íslandi eru
nú þegar nokkrar tegundir sem
hugsanlega gætu orðið að vanda-
máli í framtíðinni. Okkur ber því
að sýna aðgát og fyrirhyggju við
innflutning og dreifingu nýrra
plantna.
Innflutningi geta fylgt meindýr
og sjúkdómar sem ekki eru fyrir í
landinu. Skaðvaldar í gróðri eru
sem betur fer af skornum skammti
á íslandi og viljum við gjarnan halda
því þannig. Innfluttir skaðvaldar
eiga sér sjaldnast náttúrulega óvini
hér á landi og valda því mun meira
tjóni en þeir gera í heimalandinu.
Við verðum því að hafa reglur um
innflutning á plöntuefni og gott
Guðríður
Helgadóttir
eftirlit með innflutningnum. Furu-
lúsin og sitkalúsin eru dæmi um
innflutta skaðvalda, þær komu
hingað til lands með innfluttum
plöntum og hafa valdið miklum
usla.
Kynnt voru ný lög um yrkisrétt
sem hafa það að markmiði að
vernda rétt þeirra sem búa til ný
yrki. Yrki eru plöntuklónar sem
ræktaðir eru vegna sérstakra eigin-
leika sinna, s.s. blómlitar eða hæð-
ar. íslenskir garðyrkjumenn hafa
fjölgað erlendum yrkjum án þess
að greiða fyrir það tilskilin gjöld
en vonandi dettur sú siðlausa starf-
semi upp fyrir með tilkomu þessara
laga.
Þegar plöntur koma til landsins
er það góð og gild regla að gefa
þeim íslenskt heiti. Vegna þess hve
innflutningurinn er ómarkviss eru
hugsanlega margir aðilar að fiytja
inn sömu plöntutegund og hver og
einn gefur henni íslenskt nafn.
Sama plantan gengur því undir
mörgum nöfnum og veldur það oft
á tíðum miklum ruglingi.
Hlutverk áhugamanna í ræktun
er stórt. Áhugi almennings á garð-
rækt fer vaxandi, æ fleiri eiga garða
og sumarbústaðir spretta upp eins
og gorkúlur um allar sveitir. Fólk
sem á sumarbústaði á rýru eða lítt
grónu landi vill gjarnan fá plöntur
sem geta sáð sér út og bætt þann-
ig landgæðin. Það skapar hættu á
útbreiðslu óæskilegra plantna.
Áhugamenn búa oft yfir gríðarlegri
þekkingu á því hvaða plöntur þríf-
ast á viðkomandi svæði og geta
miðlað þeim fróðleik til annarra
ræktenda. Áhugi almennings tak-
markast þó ekki eingöngu við garð-
rækt. í landinu eru starfandi áhuga-
mannahópar sem hafa iandvernd
að markmiði sínu og eru þessir
hópar í örum vexti.
Innflutningur á plöntuafurðum,
þ.e. grænmeti, ávöxtum og afskorn-
um blómum, er í beinni samkeppni
við innlenda framleiðslu. Fram-
leiðslukostnaður á innlendri vöru
er mun hærri en á sambærilegri
erlendri vöru, þrátt fyrir allan jarð-
Forsetasoimrinn
FYRIR jólin kom út
bókin „Berlínar-blús“
með undirtitlinum „Is-
lenskir meðreiðarsveinar
og fórnarlömb þýskra
nasista.“
Tilefni þessarar grein-
ar er ritdómur sem birt-
ist um hana í menn-
ingarpistli DV 11. des.
s. 1.
Að vonum fær Björn
Sv. Björnsson sinn skerf
í bókinni en hann gekk
til liðs við Þjóðveija í
styrjöldinni.
Höfundur bókarinnar
Ásgeir Guðmundsson
hefur víða leitað fanga og mun
gagnasöfnun hans í skjalasöfnum
vitt og breitt um heimsbyggðina
hafa staðið yfir í 5 ár eða næstum
eins lengi og heimsstyrjöldin síð-
ari. En hvort sem vegmóðum leitar-
manninum líkar betur eða verr
verður hann að játa að ekkert hafi
fundist sem bendli forsetasoninn
við óhæfuverk. Þetta eru gleðileg
tíðindi fyrir þjóðina en ég á bágt
með að trúa að þau komi nokkrum
þeim á óvart sem kynnst hafa Birni.
Ég átti því láni að fagna að vera
samstarfsmaður hans um nokkurt
skeið. Reyndar ekki í heimsstyij-
öldinni, enda var ég þá ekki fædd-
ur, heldur við Vélskóla íslands en
þar lauk Björn starfsævi sinni.
í bók Ásgeirs kemur fram að
Björn gekk aldrei í Nasistaflokkinn
en þeir Hrafn og Illugi gera því
skóna í bók sinni „íslenskir nas-
istar“ sem kom út fyrir nokkrum
árum. Þrátt fyrir að bókin kveði í
raun upp mjög jákvæðan dóm um
þátttöku Björns í styijöldinni þykir
bókmenntafræðingnum Ármanni
Daníel
Sigurðsson
Jakobssyni við hæfi
að láta eftirfarandi
orð falla í mennin-
garpistli DV:
„Saga Bjarnar Sv.
Björnssonar er sorg-
arsaga, ekki aðeins
hans heldur líka ís-
lensku þjóðarinnar.
Það er þjóðarskömm
að sonur forseta
þessa nýja lýðveldis
skyldi vinna ofbeld-
isverk í þágu nas-
ista. En með þessu
verður þjóðin að lifa
og draga þann lær-
dóm að við erum
ekki endilega heilagri en aðrir.“
Skrif þessi eru í senn ósanngjörn
og skammarleg. Þegar menningar-
skríbentinn vegur að nær níræðum
öldungnum með stílvopni úr laun-
sátri má hann vita að fátt muni
verða um varnir hjá fyrrum ungum
og hraustum hermanninum.
Björn hafði verið búsettur í
Þýsicalandi um árabil er hann bauð
sig fram til herþjónustu skömmu
eftir innrás Þjóðveija í Rússland
sumarið 1941. Ekkert staðfast
hafði þá komið fram er bendlaði
Þjóðveija við óhæfuverk. ísland var
þá hersetið af Bandamönnum.
Björn verður því ekki sakaður um
landráð nema síður sé. Hann gekk
ekki í rangan her hvað það varðar.
Hundruð þúsunda erlendra sjálf-
boðaliða gengu til liðs við her Hitl-
ers, þar af mikill fjöldi frá Norður-
löndunum. í þessu samhengi er
rétt að geta þess að það voru Rúss-
ar sem fyrstir stórveldanna réðust
inn í Skandinavíu er þeir réðust á
Finna 30. nóvember 1939. Það er
löngu upplýst að það voru ekki hin-
Saga Björns Sv. Björns-
sonar er engin sorgar-
saga, segir Daníel Sig-
urðsson, heldur einfald-
lega saga mannrauna.
ar eiginlegu hersveitir sem unnu
hin alræmdu óhæfuverk nasista
heldur hinar svonefndu sérsveitir
(Sondereinheiten) sem komu á eftir
þýsku heijunum og unnu óhæfu-
verkin í kyrrþey. Þrátt fyrir að
styijöldin þróaðist út í ótrúlega vil-
limennsku á báða bóga tekst for-
setasyninum að varðveita sinn betri
mann og haida haus í blóðbaðinu.
Hann gerir sig ekki sekan um
ódæði af neinu tagi. Upplýsingar
um feril hans í styijöldinni hníga
ótvírætt í þá átt að þrátt fyrir her-
mannsbúninginn hafi valmenni en
ekki varmenni verið á ferð.
Seinni hluta stríðsins starfaði
Björn sem yfirmaður stríðsfrétta-
ritaradeildar Þjóðveija í Danmörku.
í september 1944 er honum fyrir-
skipað af þýskum yfirboðurum sín-
um að skunda í danska ríkisútvarp-
ið og gerast yfirmaður þess um
tíma en Þjóðvetjar voru þá að herða
tökin á þjóðinni enda farnir að ótt-
ast innrás Vesturveldanna í Dan-
mörku. Björn á vitaskuld ekki ann-
arra kosta völ en að hlýða fyrir-
skipuninni enda eiðsvarinn. Þetta
vandasama verk tekst Birni að
leysa án þess að til átaka komi.
Saga Björns Sv. Björnssonar er
engin sorgarsaga eins og Ármann
heldur fram heldur einfaldlega
saga mannrauna. Það er fráleitt
að halda því fram að þjóðin þurfi
að skammast sín fyrir þátttöku
forsetasonarins í styijöldinni, miklu
fremur getur hún verið stolt yfir
hans óflekkaða hermannsferli. Það
þarf vonandi ekki að taka það fram
að Björn hefur mjög ósennilega
haft nokkra hugmynd um voðaverk
nasista, frekar en flestir aðrir, fyrr
en að styrjöldin var á enda. Aftur
á móti fékk hann á austurvígstöðv-
unum miklu meira en nasaþef af
voðaverkum Stalíns á eigin þegn-
um.
Ef það er eitthvað sem þjóðin
þarf að skammast sín fyrir frá
þessum tíma þá er það miklu frem-
ur fyrir þá staðreynd að hafa ekki
andæft betur en raun ber vitni
gegn hernáminu en í stað þess
grætt á tá og fíngri á mesta blóð-
baði sögunnar. Undanskilin
skömminni er þó íslensk sjómanna-
stétt sem vann undir skelfilegum
kringumstæðum og missti marga
sína.
Höfundur er kennari við Vélskóla
íslands.
ORIENT /emiingarúr
Fallegt tvílitt stálúr*
frá ORIENT
Hæfir vel í
leik og starfi
Vatnsvarið
allt að 30 m
Verð
fir. 11.975
‘Nikkelfrítt
G udurið
Álfabakka 16. s. 587 0706.
AxeC Eiríksson, úrsmiður,
Aðalstræti 22. ísafirði. s. 456 3023.
varmann og rafmagnið sem við
höfum nóg af. Smæð innlends
markaðar og íslenskt veðurfar setja
innlendri framleiðslu einnig skorð-
ur. Með raflýsingu hefur tekist að
lengja ræktunartímann í gróður-
húsum þannig að nú skapast störf
í ylrækt allt árið í stað árstíðabund-
inna starfa áður fyrr. Hljóta garð-
yrkjubændur að hafa áhyggjur af
væntanlegum stóriðjuframkvæmd-
um því ekki er útlit fyrir að raforku-
verð til garðyrkjubænda lækki með
aukinni stóriðju. Til fróðleiks má
geta þess að fyrir hvert starf í stór-
iðju þarf þrisvar sinnum meiri orku
en fyrir hvert starf í ylrækt.
Alþjóðasamningar þeir sem ís-
land er aðili að sýna að þjóðir heims
eru að vakna til vitundar um nauð-
syn þess að mynda heilsteypta
stefnu í verndun gróðurfars og nátt-
úru. Vaxandi fólksfjöldi á jörðinni
verður að haldast í hendur við
aukna ræktun á plöntum og betri
nýtingu á glöntuafurðunum og
verðum við íslendingar að bera
sömu byrðar og aðrir í þeim efnum.
Niðurstaða þessarar ráðstefnu
hlýtur því að vera sú, að nauðsyn-
legt er að samræma landnýtingar-
áætlanir hinna ýmsu aðila, s.s. land-
græðslu, skógræktar, landbúnaðar,
o.s.frv. Áður en lagt er af stað í
þessar framkvæmdir á skilyrðis-
laust að fara fram umhverfismat.
Verður það að teljast eðlileg krafa
þar sem aukin gróðursetning og
innflutningur plantna koma til með
að breyta umhverfi okkar og hafa
áhrif á það gróður- og dýralíf sem
fyrir er í landinu. Stjórnvöld þurfa
að setja fram langtímastefnu í
grænu málunum svokölluðu og þar
þurfa fagaðilar og áhugamenn að
geta komið sínum sjónarmiðum að.
Stjórn Félags garðyrkjumanna
vill þakka öllum þeim sem lögðu
hönd á plóginn og hjálpuðu til við
að gera þessa ráðstefnu eins glæsi-
lega og raun bar vitni. («
F.h. Félags garðyrkjumanna.
Höfundur er ritari í stjórn Félags
garðyrkjumanna ogkennir við
Garðyrkjuskóla ríkisins.
Hún valdi
skartgrípi
frá Silfurbúðinni
(Q) SILFURBÚÐIN
vXy Kringlunni 8-12 «Sími 568 9066
- Þarfœröu gjöfina -
Glœsileg hnífapör
(Q) SILFURBÚÐIN
Kringlunni 8-12 • Sími 568 9066
- Þarfœrðu gjöfina -