Morgunblaðið - 10.04.1997, Blaðsíða 32

32 FIMMTUDAGUR 10. APRÍL 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Höfum við efni á hentistefnu?
HVALFJARÐAR-
ÁLVERSDEILAN er
nú að snúast upp í
sorglegan en hefð-
bundinn íslenskan feril.
En ef til vill væri það
þó ekki of mikill fórn-
arkostnaður, ef unnt
væri að draga nokkurn
lærdóm af málinu öllu
og varast að endurtaka
þetta í framtíðinni. í
þeirri von eru hér sett-
ar nokkrar línur á blað:
Fyrst skal nefnt að
báðir deiluaðilar hafa
nokkuð til síns máls en
munurinn er sá að já-
hópurinn hefur rétt
Einar
Þorsteinn
fyrir sér hvað varðar skammtíma-
sjónarmið en nei-hópurinn hefur
rétt fyrir sér hvað varðar langtíma-
sjónarmið. Samræming er að því
virðist útilokuð.
Síðasta ríkisstjórn lýsti yfir því
stefnumótandi markmiði að á alda-
mótaárinu yrði ísland sjálfbært
land. Við það voru bundnar nokkrar
vonir í fyrstu. Ekki veit ég hvort
að menn sáu sitt óvænna er í ljós
kom að slík ákvörðun kostar mikla
peninga í fyrstu enda þótt það skili
sér margfaldlega síðar? En ljóst er
nú að því markmiði verður engan
veginn náð á næstu þrem árum,
nema menn skilji orðið „sjálfbært"
á mismu.nandi hátt.
Og þarna virðist einmitt hundur-
inn liggja grafinn: íslensk stefnu-
mótun er ekki til í öðru formi en
óljós orð. Allur krafturinn fer í það
að redda málunum. Annaðhvort
fortíðarvanda eða dagsdaglegum
uppákomum. Ætli þetta sé ekki
bara þjóðareinkenni okkar, segja
menn og yppa öxlum. Og strax
skal viðurkennt hér að meðal ann-
ars sá sem skifar þessar línur, finn-
ur stundum hjá sjálfum sér þetta
verklag. ..
En þá er næsta spurning: Höfum
við efni á því sem þjóð að búa stöð-
ugt við hentistefnur? 0g ef svarið
er nei hvað er unnt að gera í mál-
inu? Bráðnauðsynlegt er að fá um-
ræðu um þessa spurningu í því
skyni að þjóðarhagur batni með
nýjum vinnubrögðum.
Það má hugsa sér t.d. að stofnað
verði nýtt ráðuneyti, eða ný opinber
stofnun (sem er þó lakari kostur)
sem vinni eingöngu að stefnumótun
þjóðarinnar. Og dragi í því skyni
stöðugt að sér allar
þær erlendu upplýs-
ingar um ný viðhorf
og væntanlega tækni
sem ekki eru leynileg.
Sumar þeirra þarf
vissulega að kaupa.
Hafi sem sé fingurinn
á heimspúlsinum bæði
til að vara okkur við
vitlausum fjárfesting-
um og sjá til þess að
sérhver fjárútlát þjóð-
ar okkar verði bestu-
kostir frá langtíma-
sjónarmiði séð.
Núverandi skipting
ráðuneyta er út frá
þessu sjónarmiði eitt
fortíðarvandamálið í viðbót. Því þar
er byggt á fortíðarvinnubrögðum.
Við verðum þvert á móti að skipu-
leggja okkur inn í alheimsviðhorfin,
að „taka þátt“ í heiminum eða verða
undir í baráttunni. Þátttaka í ráð-
stefnum nægir ein ekki lengur.
Heimurinn hefur breyst það mikið
og er enn að breytast daglega hröð-
um skrefum að enginn einkaðili
getur fylgst með því öllu. Nema
e.t.v. gegnum dýra áskrift að
stefnumótnarfyrirtækjum. Og nýj-
ungarnar, sem áður fyrr komu sjálf-
krafa til okkar í formi tilbúinnar
vöru vegna áhuga innflutingsaðila
á því að selja þá nýju vöru, eru
ekki lengur aðalatriðið heldur eru
það t.d. nýju framkvæmdaferlarnir
og viðhorfin, sem ekki koma til
okkar sjálfkrafa en skipta þó öllu
máli. En ekki síst nýjar alþjóða-
stefnur, sem geta gert okkur að
öryrkjum á morgun ef við erum
ekki á undan þeim í viðbrögðum
okkar.
Tökum dæmi af einhverju hlut-
lausu álveri sem menn vildu reisa
hér einhvemtíma.
1. Með því erum við eingöngu
að selja orku. Og öll sala á orku
hefur í för með sér atvinnufæri. í
samræmi við stefnu sjálfbærrar
þróunar gætum við einnig selt þessa
orku á annan hátt og skapað með
því mun fleiri störf og það sem
ekki er síðra; enn meiri virðisauka
í þjóðfélaginu. Vatnsefnisútflutn-
ingur hefur verið nefndur þó að
hagkvæmni hans hafi aldrei verið
rétt reiknuð út, þ.e. tekinn inn í
hann sá þjóðarhagnaður sem verður
til vegna tilkomu nýrra atvinnufæra
samhliða framleiðslunni.
Húsbréf
Utdráttur
húsbréfa
Nú hefur farið fram útdráttur húsbréfa
í eftirtöldum flokkum:
4. flokki 1992 - 14. útdráttur
4. flokki 1994 - 7. útdráttur
2. flokki 1995 - 5. útdráttur
Koma þessi bréf til innlausnar 15. júní 1997.
Öll númerin verða birt í næsta Lögbirtingablaði.
Auk þess liggja uþþlýsingar frammi í Húsnæðis-
stofnun ríkisins, á Húsnæðisskrifstofunni á
Akureyri, í bönkum, sparisjóðum og verðbréfa-
fyrirtækjum.
C&] HÚSNÆÐISSTOFNUN RÍKISINS
HÚSBRfFADEILO • SUÐURLANDSBRAUT 24 • 108 REYKJAVÍK • SÍMI 569 6900
Rök í deilumáli um
Hvalfjarðarálver eru
byggð á misgóðum upp-
lýsingum. Einar
Þorsteinn varar fólk
við því að láta henti-
stefnu ráða ferðinni.
2. Tilkoma nýrra plastefna sem
eru bæði léttari og sterkari en ál
gera framtíð álvera mjög vafasama.
Fyrsti bíllinn úr því efni kemur á
götuna á næsta ári að sögn orkusér-
fræðinga Rocky-Mountain Institute
í Colorado.
3. Ný viðhorf til lífríkis jarðar-
innar hafa væntanlega í för með
sér nýja skattlagningu mengandi
fýrirtækja sem gera þau óhag-
kvæm. Bent skal auk þess á það
að svokölluð umhverfismál eru nú
að verða að trúarbrögðum og þá
skipta röksemdir ekki lengur neinu
máli. Alþjóðlega kirkjusambandið í
Chicago ætla sér t.d. að eigna sér
sjálfbæra þróun og gera það að
trúaratriði (þetta skyldu hvalveiði-
menn einnig athuga). Það eru sem
sé ekki bara stjórnmálamenn sem
sjá sér hag í áhuga fólks á umhverf-
ismálum heldur og trúarbrögðin.
4. Hin sjálfvirka íslenska álvers-
lausn, þar sem viðkomandi stjórn-
málamaður stimplar 400 störf inn
í þjóðarbúið og fær þá íjöður í hatt-
inn sinn til frambúðar er orðin bros-
leg. í stað þess ætti að einkavæða
söluna á orkunni á forsendum sjálf-
bærni. Til dæmis má gefa öllum
íslenskum orkufyrirtækjum (álíta
ekki olíufélögin sig vera orkusölu-
fyrirtæki?) fjárhagslegt tækifæri til
að reyna sig við útflutning á ís-
lenskri orku, en jafnframt með skil-
yrðum um myndun innlends há-
marksvirðisauka samhliða því.
Þegar allt er skoðað er vonandi
að menn sjái í hendi sér að henti-
stefna er fáránlegt stjórntæki. Og
um leið það að ekki þýðir að beija
hausnum við steininn, vegna þess
sem við viljum að sé endilega rétt
og allt annað sé því vitlaust. Þær
stefnur og straumar sem almenn-
ingur allra landa tekur inn á sig
er mál málanna og þá skiptir fjöld-
inn máli en ekki smáir jaðarhópar,
sem við verðum víst illu heilli að
sætta okkur við, að við séum. En
það er meginatriði að taka þátt í
heiminum sem er stærri en Island
eitt eða hætta þessu þjóðardæmi
ella. Og það er vel hægt á þess að
fara á spenann í Brussel.
Ýmsar þær röksemdir sem menn
henda á milli sín í þessu deilumáli
um Hvalfjarðarálver eru byggðar á
misgóðum upplýsingum. En í dag
verður einmitt að gera þá lágmarks-
kröfu að menn afli sér vitneskju
um þróun mála í heimsbyggðinni
en láti ekki tilfinningasemi eða ótta
við framtíðina hlaupa með sig í
gönur. Og það á við jafnt ráðherra
sem aðra.
Hentistefna er auðvitað ekki
nógu góð fyrir heilt þjóðfélag. Og
raunar óafsakanleg hjá þjóð sem
hefur allar forsendur til þess að
geta stutt sérhvern einstaklinga
sinna til milljónamærings á heims-
mælikvarða. Aðeins ef menn bæru
gæfu til þess að láta af fortíðar-
hyggjunni og temdu sér ný viðhorf.
Legðu til hliðar séríslenska þrá-
hyggju um leið og pólitískar sértrú-
arstefnur. Hefðu víðsýnina í fyrir-
rúmi. Er þar farið fram á of mikið?
Höfundur er hönnuður.
Kyrrsetufólk ... ykkur er ekki
lengur til setunnar boðið!
OF HAR blóðþrýst-
ingur, of hátt kólesteról
í blóði, reykingar, of-
fita, erfðir og þjálfun
eru nokkur lykilatriði
hvað varðar heilbrigði
og lífslíkur. í heilbrigð-
iskerfínu er öllum þess-
um þáttum oftast veitt
athygli, að frátalinni
líkamsþjálfun. Nýjar
rannsóknir hafa leitt í
ljós að regluleg þjálfun
eykur gæði lífsins og
er undirstöðuatriði
hvað varðar heilsufar
og lífslikur.
Undirritaðri bárust
fregnir af niðurstöðum
Ágústa
Johnson
þessara stórmerkilegu nýju rann-
sókna og vil ég hér koma þeim á
framfæri til íslendinga.
Rannsóknin var gerð af Steven
Blair PED, formanni rannsóknar-
deildar Cooper-stofnunarinnar
(Cooper Institute for Aerobic Rese-
arch). Blair var einnig aðal-ritstjóri
skýrslu landlæknisembættis Banda-
ríkjanna frá árinu 1996 um líkam-
lega þjálfun og heilsu. Sex aðrir
virtir læknar og vísindamenn í
tengslum við bandarísku heilbrigð-
isþjónustuna unnu þessa rannsókn
með Blair og voru niðurstöður henn-
ar birtar í
Joumal of the American Medical
Association (Vol 276, No. 3. bls.
205-210).
Könnunin náði til 25.341 karl-
manns og 7.080 kvenna á aldrinum
20-88 ára. Þáttakendur í könnun-
inni vom þolprófaðir og flokkaðir í
þtjá flokka. 20% þátttakenda sem
vom verst á sig komnir líkamlega
í hveijum aldurshópi vom flokkaðir
„í slæmu formi“ næstu 40% voru
flokkaðir „í meðallagi góðu formi“
og hin 40% sem eftir voru „í góðu
formi“.
Niðurstöður könnunarinnar era
merkilegar. Það sem vakti hvað
mesta athygli var að fólk sem er í
góðu formi og hefur þijá áhættu-
þætti hvað varðar hjarta og æða-
kerfi, þ.e. reykir, hefur háan blóð-
þrýsting og hátt kólésteról í blóði,
þetta fólk hefur lægri dánartíðni
en fólk sem var í slæmu formi en
hafði enga ofangreinda áhættu-
þætti.
Önnur atriði sem komu í ljós úr
þessari könnun:
1. Karlmenn sem eru í meðallagi
góðu formi hafa mun lægri dánar-
tíðni en karlmenn í slæmu formi,
hvort sem um er að
ræða aðra áhættu-
þætti eða ekki.
2. Karlmenn í mjög
góðu formi hafa nokk-
uð lægri dánartíðni en
karlmenn sem eru í
góðu formi, hvort sem
um er að ræða aðra
áhættuþætti eða ekki.
3. Karlmenn með
of háan blóðþrýsting
hafa 32% lægri dánar-
tíðni ef þeir eru í mjög
góðu formi í stað lé-
legs forms.
4. Karlmenn með
of hátt kólesteról í
blóði og almennt
slæma heilsu hafa 50% lægri dánar-
tíðni ef þeir em í mjög góðu líkam-
legu formi í stað lélegs forms.
5. Niðurstöður meðal kvenna
voru þær sömu og hjá karlmönnum.
Líkamsþjálfun er veiga-
mesta atriðið, segir
Ágústa Johnson, hvað
varðar lífslíkur.
6. Dánartíðni kvenna í slæmu
líkamlegu formi og með tvo til þijá
aðra áhættuþætti er rúmlega þrisv-
ar sinnum hærri en karlmanna í
mjög góðu líkamlegu formi með
enga áhættuþætti. Dánartíðni
kvenna með marga áhættuþætti er
rúmlega fjórum sinnum hærri en
þeirra sem hafa fáa áhættuþætti.
7. Karlmenn í mjög góðu formi
en með tvo til þijá áhættuþætti
(reykingar, of háan blóðþrýsting,
of hátt kólesteról) hafa 15% lægri
dánartíðni en karlmenn sem eru í
slæmu formi með enga áhættu-
þætti.
8. Konur í mjög góðu formi en
með tvo til þijá áhættuþætti hafa
49% lægri dánartíðni en þær sem
eru í slæmu formi en hafa enga
áhættuþætti.
9. Karlmenn sem reykja ekki og
eru í meðallagi góðu formi hafa
41% lægri dánartíðni en karlmenn
sem reykja ekki og eru í slæmu
formi. Konur í meðallagi góðu
formi sem reykja ekki hafa 55%
lægri dánartíðni en stallsystur
þeirra sem eru í slæmu formi og
reykja ekki.
10. Karlmenn í meðallagi góðu
formi með eðlilegan blóðþrýsting
hafa 39% lægri dánartíðni en karl-
ar í slæmu formi með eðlilegan
blóðþrýsting. Hjá konum var mun-
urinn 54%.
11. Karlmenn í meðallagi góðu
formi með eðlilegt kólesterólmagn
í blóði hafa 27% lægri dánartíðni
en karlar í slæmu formi með eðli-
legt kólesterólmagn. Hjá konum
er munurinn 56%.
12. í flestum tilfellum var jafnvel
lægri áhætta hjá þeim þátttakend-
um sem voru í mjög góðu formi
en þeim sem voru í meðallagi góðu
formi.
13. Rannsóknin sýnir greinilega
að kyrrsetulíf minnkar lífslíkur til
jafns við reykingar.
14. Hjá karlmönnum sem lifa
kyrrsetulífi minnka lífslíkur til
jafns við það að hafa of hátt kó-
lesteról í blóði.
15. Þolþjálfun (í meðallagi erfið
og erfið) virðist veita vörn gegn
ýmsum öðrum áhættuþáttum.
Niðurstaða
Samkvæmt dr. Blair og kollegum
hans bætir regluleg þolþjálfun
ástand hjarta og æðakerfis og hef-
ur jákvæð áhrif á blóðþrýsting,
kólesteról magn í blóði og sykurþol
og ætti því að líta á þjálfun sem
leið til lækninga fyrir fólk með
ofangreinda áhættuþætti. Blair
segir jafnframt að hvort sem þátt-
takendur voru heilbrigðir eða óheil-
brigðir, höfðu marga áhættuþætti
eða enga áhættuþætti, voru of feit-
ir eða í kjörþyngd, allir höfðu ávinn-
ing af því að vera í meðallagi góðu
formi eða í mjög góðu formi í stað
lélegs forms.
Blair endaði skýrslu sína á því
að segja: „Skoðun okkar er sú að
læknar ættu að hvetja alla kyrrsetu
sjúklinga til að stunda þolþjálfun
og bæta hjarta og æðakerfi líkam-
ans.
Ofangreindar niðurstöður sýna
að líkamsþjálfun er veigamesta
atriðið hvað varðar lífslíkur fólks.
Þetta segir þér einnig að nú er
engin afsökun lengur. Rístu upp
úr sófanum og hreyfðu þig. Byijaðu
rólega en markvisst. Hugsunin um
að þú sért að bæta og lengja líf
þitt er hvetjandi og áður en þú
veist af er regluleg þjálfun orðin
fastur þáttur í þínu lífi. Þú hefur
allt til að vinna!
Höfundur erACE ráðgjnfi í
þyngdnrstjómun.