Morgunblaðið - 16.07.1997, Blaðsíða 18

18 MIÐVIKUDAGUR 16. JÚLÍ 1997
VIÐHORF
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
SANDY Berger, öryggisráðgjafi Bandaríkjaforseta, hvíslar í eyra Bills Clintons þar sem hann
hlýðir á umræður á leiðtogafundi NATO í Madrid í síðustu viku, ásamt Madeleine Albright,
utanríkisráðherra Bandaríkjanna. Á fundinum var ákveðið að veita Póllandi, Ungveijalandi og
Tékklandi aðild að bandalaginu.
"y ^<ER breytingar sem á und-
1 W anfömum mánuðum hafa
JL verið samþykktar á vett-
vangi Atlantshafsbandalagsins
(NATO) og staðfestar voru á leið-
togafundi þess í Madrid á dögunum
eru svo róttækar og svo djúpstæð-
ar að halda má því fram að nýtt
bandalag um frið og stöðugleika
hafí litið dagsins ljós. Bandalagið
sem tryggði friðinn í Evrópu í tæp
50 ár í krafti kjarnorkuógnunar
og vann að lokum fullnaðarsigur á
einræði og mannhatri kommúnism-
ans er að breytast í evrópskt ör-
yggiskerfi, sem mun, með stuðn-
ingi Bandaríkjanna og Kanada,
vinna að því að tryggja stöðugleika
í álfunni langt handan þess land-
svæðis sem forðum var skilgreint
sem vamarsvæði þess. Ný viðmið
blasa við í evrópskum utanríkis-
og öryggismálum og áhrifa þessara
sögulegu umskipta mun vitanlega
einnig gæta á íslandi.
Á leiðtogafundinum í Madrid
voru staðfestar ákvarðanir, sem
þegar höfðu verið teknar varðandi
stækkun NATO og samstarf
bandalagsins við ríki utan þess.
Þessar ákvarðanir, einkum og sér
í lagi sáttmáli sá sem NATO og
Rússland gerðu með sér í París í
lok maímánaðar, má með réttu
kalla sögulegar. Með stækkun
NATO til austurs, sem felast mun
í fullri aðild Ungveijalands, Pól-
lands og Tékkneska lýðveldisins
árið 1999, hefur verið hafíð ferli
sem ekki verður stöðvað. Þetta ferli
og aðild fyrrum óvinaríkja sem
heyrðu Varsjárbandalaginu til, hef-
ur hins vegar i för með sér svo djúp-
stæðar breytingar, bæði á skipulagi
bandalagsins og hugmyndafræði
þess, að óhætt er að fullyrða að
„nýtt Atlantshafsbandalag" hafí
verið myndað, vitanlega á þeim
trausta grunni lýðræðishefðar,
samvinnu og virðingar fyrir mann-
réttindum sem lágu því gamla til
grundvallar. Þessu til frekari rökst-
uðnings skal bent á að fulltrúar
44 ríkja tóku þátt í fundinum í
Madrid ogþessi 44 ríki munu fram-
vegis eiga með sér formlegt sam-
starf á vettvangi hins svonefnda
Ráðs Evrópu- og Atlantshafsríkja.
BREYTINGARNAR sem nú
hafa verið ákveðnar innan
vébanda NATO verða ein-
ungis bornar saman við tilraunir
leiðtoga Vesturveldanna til að
tryggja friðinn í Evrópu eftir
heimsstyijaldirnar tvær. Eftir fyrri
heimsstyijöldina fæddist andvana
HIÐ
NÝJA
NATO
Með fjölgun aðildar-
ríkja er Atlantshafs-
bandalagið að breytast
í evrópskt öryggiskerfí.
Ásgeir Sverrisson
segir í fyrri grein sinni
um stækkun NATO að
þetta kalli á ný viðhorf
og breyttar aðferðir
í öryggismálum.
Þjóðabandalag, eftir þá síðari
bandalag sem tryggði friðinn í
krafti kjarnorkufælingar þangað
til að óvinurinn bugaðist og brotn-
aði saman vegna þeirra innri efna-
hagslegu og pólitísku mótsagna
sem valdakerfí sósíalismans
byggðist á. Saga Atlantshafs-
bandalagsins er glæsileg saga um
samvinnu og varðstöðu gagnvart
óvini sem byggði upp heimsveldi
ógnunar og kúgunar, heimsveldi
mannfyrirlitningar kommúnis-
mans. Islendingar voru svo gæfus-
amir að taka þátt í þessu sam-
starfí og framsýni þeirra manna
sem þá ákvörðun tóku og gerðu
þessa fámennu þjóð að fullgildum
meðlimi i þessu bandalagi friðarins
verður seint oflofuð.
Nú er óvinurinn horfinn. Fyrrum
leppríkjum Sovétkommúnismans í
Mið- og Austur-Evrópu hefur verið
boðin aðild að Atlantshafsbanda-
laginu. Þetta er djörf ákvörðun og
mjög umdeilanleg. Hún kann að
skapa ólgu og vafalaust verður
erfiðara en áður að tryggja sam-
stöðu og sameiginlegar áherslur í
einstökum málum. Ákvörðunin
kann að reynast beinlínis hættuleg.
En nú þegar hún hefur verið tekin
verður ekki aftur snúið.
"II m eÐ stækkun NATO til
Iwl austursogþeimsam-
■Á. * JL starfssamningum sem
gerðir hafa verið við íjölmörg ríki
utan hins skilgreinda varnarsvæðis
NATO, hefur verið lagður grunnur
að nýju öryggiskerfi. Að sumu leyti
minnir það á „hið nýja alþjóðlega
öryggiskerfi11 sem sósíalistar í
Vestur-Evrópu tóku að ræða um
eftir hrun Berlínarmúrsins og
endalok Sovétríkjanna. Þessar
hugmyndir, sem að sönnu voru
mjög óljósar og oft nánast örvænt-
ingarfullar, vöktu litla hrifningu í
röðum þeirra borgaralegu afla sem
staðið höfðu vörð um NATO í flest-
um aðildarríkjum bandalagsins
þ.á m. á íslandi. Talsmenn sósíalis-
mans horfðu hins vegar ýmist til
Sameinuðu þjóðanna í þessu tilliti
eða til þess sem þá nefndist Ráð-
stefnan um samvinnu og öryggi í
Evrópu (RÖSE/CSCE) sem nú hef-
ur verið breytt í sérstaka stofnun,
ÖSE. Nú liggur fyrir að þessi fram-
tíðarsýn þeirra mun ekki koma á
daginn. Hið „nýja evrópska öryggi-
skerfí“ er raunar að fæðast en það
starf mun fara fram á vettvangi
NATO.
Þessar sögulegu breytingar, sem
staðfestar hafa verið með boði um
aðild til þriggja fyrrum kommún-
istaríkja, kalla á pólitískt endur-
mat. Þær kalla einnig á nýjar að-
ferðir til að nálgast viðfangsefni á
sviði utanríkis- og öryggismála.
Hinar hefðbundnu deilur borgara-
legra stjórnmálaafla og flokka og
bandalaga vinstri manna heyra
augljóslega sögunni til. Kommún-
istar eru í stjórn í Frakklandi og
fyrrum skoðanabræður þeirra, sem
haft hafa þrek og þor til að ganga
í gegnum erfítt ferli endurnýjunar
og endurskoðunar, hafa verið áköf-
ustu talsmenn aðildarinnar að
NATO í Ungveijalandi og Pól-
landi. Vandséð er með hvaða rök-
um aðild að NATO verði nú mót-
mælt þegar bandalaginu hefur ver-
ið fengið það hlutverk að tryggja
frið, stöðugleika og samvinnu í
Evrópu. Andstæðingar NATO
hljóta nú að endurskoða afstöðu
sína, ekki verður því trúað að þeir
leggist gegn aðild Póllands, Ung-
veijalands og Tékkneska lýðveldis-
ins að þessum samtökum. Og ekki
verður því trúað að þeir leggist
gegn myndun hins nýja evrópska
öryggiskerfis, sem byggist á vilja
þjóðanna í álfunni til að starfa
saman til að tryggja friðinn.
Höfundur cr blaðamnður.
Spánskt-
mexíkanskt
sumarkvöld
TÓNLIST
Ilallgrímskirkja
ORGELTÓNLEIKAR
Gustavo Delgato Parra og Ofelia G.
Castellanos organistar frá Mexíkó
fluttu verk eftir Buxtehude, J.S.
Bach, Hemando Franco, Mauel de
Zumaya, Joseph de Torres,
Lopez Capillas, Nicholas Carleton
og eigin tónsmíðar.
Sunnudagurinn 13. júlí, 1997.
EINHVERN veginn liggnr það í
evrópskri þekkingu, að meira er vit-
að um menningu Asturlanda en t.d.
Suður-Ameríku, sem líklega á rætur
að rekja til margra alda tengsla og
einnig, að Austurlönd voru löngum
tengd við mikil ævintýri og
alls konar glæstan ótrú-
leika. Um síðustu helgi
námu hér land orgelleikarar
frá Mexíkó, Gustavo Del-
gato Parra og Ofelia G.
Castellanos. Þau hafa lagt
áherslu á að kynna mexík-
anska orgeltónlist og stofn-
að félagsskap er nefnist
„Academia Mexicana de
Musica Antigua para org-
ano“.
Parra hefur einnig feng-
ist við tónsmíðar og flutti
m.a. tvö verk eftir sig, það
fyrra var frumflutningur á
verki er hann nefnir Ad
Ortu solis usque ad ocass-
um, og það síðara var loka-
verk tónleikanna, Lauda,
fimm þátta verk, sem samið
er í minningu Olivers Messiaens.
Tónsmíðar þessar eru mjög eins og
leiknar af fingrum fram, þar sem
hver hugmyndin rekur aðra, er gerir
verkin mjög laus í formi. Hvað stíl
snertir, eru þau sambland hefðbund-
innar hljómskipunar og nútímalegr-
ar tónskipunar, þar sem oft og lengi
eru notaðir mjög þéttir hljómklasar,
en á milli má heyra ostinato tón-
ferli og improvískar hraðar tónhend-
ingar, er gera hinar afmörkuðu tón-
hugmyndir nokkuð „statískar“. Sem
tónsmíðar eru verkin ekki áhuga-
verð, ofhlaðin af orgeltilþrifum,
byija oft vel en þynnast út hvað
snertir múskiklega úrvinnslu tón-
hugmynda..
Tónleikarnir hófust á passacal-
íunni frægu í d-moll, eftir Buxtehude
og þar mátti heyra ofnotkun á hljóm-
styrk og var of lítið gert til að breyta
um hljómlit í einstaka tilbrigðum.
Sama má segja um G-dúr prelúd-
íuna, BWV 541, eftir J.S. Bach, sem
var nærri því göslulega leikin. Næstu
verkefnin voru frá Mexíkó og fyrst
verk sem nefnist Elevacion, eftir
Hernando Franco (1532-1585),
Franco var fæddur Spánveiji en
starfaði bæði í Guatemala og Mex-
íkó. 10 ára gamall varð hann kór-
drengur í dómkirkjunni í Segovia og
14 ára útnefndur fullgildur tónlistar-
maður á fullum launum. Meðal kenn-
ara hans var Gerónimo de Espinar,
sá sami og kenndi Victoria, sem
kórdreng í Ávila. Franco átti sér
merka sögu í Mexíkó og í ummælum
er hans getið, að vera „siðprúður
prestur" og sem tónskáld Jafnoki
þeirra bestu á Spáni“ og að hafa
„komið á góðri skikkan í starfi
kirkjukórsins". Eftir hann liggja fá
tónverk, aðallega mótettur, sem
nutu mjög mikilla vinsælda og þyka
enn góðar tónsmíðar
Manuel de Zumaya (Sumaya),
1678-1756, er fæddur í Mexíkó og
eftir hann var flutt smáverk sem
nefnist Si ya aquella nave. Zumaya
lærði hjá Ántonio Salazar og starf-
aði við dómkirkjuna í Guatemala.
Þar lifði hann þann dýrðardag, að
nýtt orgel, byggt af Nazarre, var
sett upp í kirkjunni en þetta orgel,
sem vígt var með miklu umstangi,
15. ágúst 1735, var þá talið eitt af
undrum Nýja heimsins. Zumaya er
einnig getið sem fyrsta óperutón-
skálds vestan hafs og fyrsta heils-
kvölds ópera hans, La partenope,
var uppfærð 1. maí 1711, í höll her-
togans af Linares, er þá var land-
stjóri Mexíkó.
Tiento de Lleno de 7 ‘/4 Toho, eft-
ir Joseph de Torres (1665-1738), var
næsta verk en Torres var spánskur,
starfaði í Madrid sem tónskáld, or-
gelleikari, tónfræðingur og útgef-
andi, Sem útgefandi markaði hann
tímamót fyrir spánska tónlist og inn-
leiddi ýmsar nýjungar, eins t.d tölu-
settan bassa (basso contiune) og í
riti sem nefnist Reglas, gefið út
1702, eru útskýringar á raddferli,
meðferð á ómstreytum og skipan
biðtóna. Til hans má rekja ítölsk og
frönsk áhrif á spánska tónlist. Nokk-
uð hafa tónvísindamenn velt vöngum
yfír öðru tónskáldi er hét José Torr-
es, er á að hafa starfað á Spáni og
jafnvel vestan hafs og telja margir
að José sé annað nafn á Joseph eða
jafnvel, að um sé að ræða son hans.
Tvö smáverk eftir López y Capill-
as (1615-1673), spánsk-mexíkansk-
an orgelleikara og tónskáld, voru
næst á efnisskránni. Lópes átti í
nokkrum brösum með að fá stöðu
við hæfi og það var ekki fyrr en
hann sendi heim til Spánar forkunn-
arfagra nótnabók með verkum eftir
sig, að hann var settur „á launaskrá"
hjá kirkjunni. Tilkynningin um þess
upphefð barst ekki til Mexíkó fyrr
en að López látnum. Verk hans þykja
sérlega vel gerð og má þar heyra lið-
lega kontrapunktíska raddfærslu,
kryddaða með margvíslegum canon
tæknibrellum og það sem sérlega er
eftirtektarverk, að mörg verka hans
eru gamansöm og leikræn.
Fram að þessu höfðu orgelleikar-
arnir á þessum tónleikum skipt með
sér verkum og var það heldur til
óþæginda, að ekki var tiltekið í efn-
isskrá, hver lék hveiju sinni en næsta
verkefni tónleikanna var tvíleiksverk
eftir Nicholas Carleton (1570-1630),
enskan tónsmið, sem var alinn upp
í skóla Pálskirkjunnar í London og
var í vinfengi við Thomas Tomkins,
sem tileinkaði honum einn af söngv-
um sínum. Eftir hanr. liggja örfá
verk, aðallega tvíleiksverk, m.a A
verse for two to play, sem hér var
flutt. Tónverk hans þykja áhugaverð
fyrir krómatík og sérstæð tónteg-
undaskipti. Síðasta spánska verkið
var Batalla Famosa eftir óþekktan
höfund, er var leikið á spönsku lúðr-
ana með miklum hvelli.
Parra og Castelanos eru ágætir
orgelleikarar og þó ekki væri neitt
sérstakt að heyra þau leika Buxte-
hude og Bach, var spánsk-mexík-
anska tónlistin vel flutt, sérstaklega
verkin eftir Franco, Zumaya, Torres
og svo hvell-stykkið Batalla Famosa.
Jón Ásgeirsson
PARRA og Castelanos eru ágætir org-
elleikarar segir m.a. í umsögninni.