Morgunblaðið - 16.07.1997, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 16. JÚLÍ1997
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 16. JÚLÍ 1997 25

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ÞÖRF Á STRÖNGU
EFTIRLITI
SAMSKIPTI íslendinga við umheiminn verða sífellt víð-
tækari og enginn vafi er á því, að þátttaka í alþjóð-
legu samstarfi og ferðalög landsmanna erlendis hafa haft
jákvæð áhrif á þróun íslenzks samfélags. Hins vegar er
hætta á því, að með hollum straumum erlendra áhrifa
berist einnig miður heppileg áhrif eða jafnvel sori. Því
er full ástæða fyrir íslendinga til að vera vel á verði og
varpa því fyrir róða, sem almennt er ekki talið æskilegt
í okkar þjóðfélagi.
Einhver mesta ógnin, sem að íslenzkum ungmennum
stafar um þessar mundir, er vaxandi fíkniefnavandi. Fíkni-
efni sem slík eru ekki eini skaðvaldurinn heldur hvers
konar vandamál, sem neyzlunni fylgja, svo sem þjófnaðir
og innbrot til að kosta hana, líkamsárásir, vændi og hvers
kyns spilling önnur.
Sl. sunnudag birtist hér í blaðinu úttekt á atvinnustarf-
semi, sem tengist svonefndri „erótískri" afþreyingu, sem
virðist vera í hröðum vexti hér á landi og veltir hundruð-
um milljóna króna árlega. Samkvæmt þessari frásögn eru
á boðstólum myndbönd með klámefni, nokkur fyrirtæki
eru í hröðum vexti, sem bjóða upp á kynlífsfrásagnir sím-
leiðis og svokallaðar stefnumótalínur. Loks eru þrír veit-
ingastaðir í Reykjavík, sem hafa fastráðnar nektardans-
meyjar. Fatafellurnar eru flestar erlendar.
I samtölum þeim, sem Morgunblaðið birti við forráða-
menn skemmtistaðanna leituðust þeir við að sýna fram
á, að hér væri um sárasaklausa atvinnustarfsemi að ræða.
Reynslan er önnur alls staðar í heiminum. Hún er sú, að
starfsemi af þessu tagi fylgir að lokum neyzla og sala
fíkniefna og vændi. Það er barnaskapur að ætla, að þróun-
in verði önnur hér. ísland verður engin undantekning í
heimsbyggðinni allri að þessu leyti.
Þess vegna er nauðsynlegt, að lögregluyfirvöld fylgist
rækilega með þessari starfsemi. Hér hafa komið fram
opinberlega upplýsingar um, að fyrirtæki tengd alþjóðleg-
um glæpahringum hafi a.m.k. komizt í ákveðna snertingu
við sum ofangreindra fyrirtækja. Það eitt út af fyrir sig
er nægileg röksemd fyrir því, að strangt eftirlit verði með
þessari starfsemi. Önnur hlið þessa máls er svo sú, í hvers
konar samfélagi við viljum búa og að hverju við viljum
stefna í þeim efnum á næstu árum og áratugum. Það er
áreiðanlega vilji mikils meirihluta landsmanna, að samfé-
lag okkar verði laust við slíka atvinnustarfsemi.
BÓKSALA Á ALNETINU
EINN helzti vaxtarbroddurinn í bóksölu á Vesturlöndum
er sala bóka í gegnum alnetið, eins og rakið er í
fréttaskýringu í Morgunblaðinu í gær. Enn sem komið
er fer aðeins um hundraðshluti sölu á bókum fram á net-
inu, en spáð er fimm- eða sexföldun sölunnar fram til
aldamóta.
Bókaverzlanir og útgefendur hér á landi hafa enn sem
komið er ekki tekið netið í þjónustu sína svo neinu nemi,
nema ef vera kynni Bóksala stúdenta. Það blasir hins
vegar við, að slík starfsemi hefur marga kosti.
Frá sjónarmiði neytandans væri ómetanlegt að geta
haft aðgang að upplýsingum um tugi þúsunda bóka, sem
ekki eru lengur fáanlegar í bókaverzlunum og liggja „á
200 til 300 stöðum og mörgum hverjum mjög óaðgengileg-
um fyrir hugsanlega kaupendur,“ eins og framkvæmda-
stjóri eins bókaforlagsins orðar það í áðurnefndri grein.
Til þessa hafa bókamarkaðir einkum þjónað því hlut-
verki að gera eldri bækur aðgengilegar almenningi. Þeir
standa hins vegar stutt í senn og eru dýrir í framkvæmd.
Ætla má, að með netsölu væri hægt að tryggja stöðugt
framboð allra bóka, sem til eru hjá bóksölum og útgefend-
um.
Gera má ráð fyrir að frá sjónarmiði seljendanna væri
einkum um viðbót við hefðbundna bóksölu að ræða, enda
koma netviðskipti ekki í staðinn fyrir að geta skoðað og
flett bók í bókabúð. Jafnframt væri um frábært tækifæri
að ræða til að auka útbreiðslu bókarinnar og koma henni
á framfæri við unga tölvunotendur. Með þessu móti geta
bókin og netið, hinn hefðbundni prentmiðill og rafrænn
miðill framtíðarinnar, styrkt hvor annan.
Úrlausn Hæstaréttar um beiðni Sævars Ciesielskis um endurupptöku Guðmundar- og Geirfinnsmála varkynntígær
Skilyrðum til endur-
upptöku ekki fullnægt
Hæstiréttur hefur komist að þeirri niðurstöðu
að lagaskilyrðum til endurupptöku Guðmund-
ar- og Geirfínnsmála sé ekki fullnægt. Gréta
Ingþórsdóttir kynnti sér röksemdir þær sem
sjö dómarar færðu fyrir niðurstöðu sinni í 250
blaðsíðna greinargerð.
GÆSLU V ARÐH ALDSF AN GELSIÐ við Síðumúla í Reykjavík.
Það hefur nú verið rifið.
BJÖRN Sveinbjörnsson forseti Hæstaréttar les upp dómsorðin í Guðmundar- og Geirfinnsmálum í febr-
úar 1980. Aðrir á myndinni eru hæstaréttardómararnir Logi Einarsson og Benedikt Siguijónsson.
URLAUSN Hæstaréttar um
beiðni Sævars Marinós
Ciesielskis um endurupp-
töku Guðmundar- og
Geirfinnsmála var lögð fram í gær.
Úrlausnin er 250 blaðsíður í tveimur
heftum og í henni komast sjö dómar-
ar að þeirri niðurstöðu að skilyrðum
laga um meðferð opinberra mála um
endurupptöku sé ekki fullnægt.
Sævar var auk fimm annarra
ákærður í desember 1976 og var
m.a. gefið að sök að hafa orðið Guð-
mundi Einarssyni og Geirfinni Ein-
arssyni að bana. Sakadómur Reykja-
víkur dæmdi hann i desember 1977
í ævilangt fangelsi. Dóminum var
áfrýjað til Hæstaréttar sem kvað upp
dóm í febrúar 1980. Þá var dómurinn
yfir Sævari mildaður í 17 ára fang-
elsi.
Sævar leitaði eftir endurupptöku
málsins fyrir Hæstarétti í nóvember
1994. í desember sama ár var Ragn-
ar H. Hall hæstaréttarlögmaður sett-
ur til að gegna störfum ríkissaksókn-
ara við meðferð þess, eftir að Hall-
varður Einvarðsson hafði vikið sæti.
Ári síðar lagði Ragnar til að beiðni
Sævars yrði hafnað. Að ósk Sævars
og ákvörðun Hæstaréttar var Ragnar
Aðalsteinsson hæstaréttarlögmaður
skipaður talsmaður Sævars vegna
beiðninnar 30. janúar 1996. Rúmu
ári síðar, eða í febrúar sl., lagði Ragn-
ar Aðalsteinsson fram greinargerð
fyrir Hæstarétt þar sem þess er kraf-
ist að málið verði tekið upp á ný.
Úrlausninni er skipt í sjö kafla. í
fyrsta kaflanum er gerð grein fyrir
ákærum í málinu og leið þess í dóms-
kerfinu. Þá er í öðrum kafla lýst í
stórum dráttum atvikum málsins,
skýrslum ákærðu og sönnunargögn-
um.
í þriðja kaflanum eru birtar skrif-
legar yfirlýsingar, sem Ragnar Aðal-
steinsson aflaði frá níu mönnum í
tengslum við endurupptöku málsins,
og er á þeim byggt við færslu rök-
semda fyrir beiðninni. I fjórða kafla
er gerð grein fyrir meginefni þeirra
röksemda sem Ragnar Aðalsteinsson
færði fram fyrir beiðni um endurupp-
töku í greinargerð sinni og tilsvara
af hálfu ákæruvalds, eins og þau
komu fram í umsögn setts ríkissak-
sóknara Ragnars H. Hall um beiðn-
ina. í fimmta kafla er gerð grein
fyrir skýrslum sem teknar voru af
fjórum vitnum fyrir Héraðsdómi
Reykjavíkur í tengslum við beiðnina
um endurupptöku. Þessi vitni voru
Elínborg Jóna Rafnsdóttir, Sigríður
Magnúsdóttir, sr. Jón Bjarman, fyrr-
verandi fangelsisprestur, og Hlynur
Þór Magnússon, fyrrverandi fanga-
vörður. Þá er í kaflanum vottorð
Fangelsismálastofnunar um gæslu-
varðhald Sævars Ciesielskis og ann-
arra ákærðu í málinu og um afplánun
refsingar þeirra.
Vitnisburður í Guðmundarmáli
Fyrir dóminum staðfesti Elínborg
Jóna Rafnsdóttir yfirlýsingu sem hún
gaf Ragnari Aðalsteinssyni. Hún
kvaðst hafa verið á ferð í Hafnar-
firði í bifreið með Sigríði Magnús-
dóttur aðfaranótt 27. janúar 1974. Á
Strandgötu hafi þær séð Guðmund
Einarsson, sem þær þekktu, og í
humátt á eftir honum mann á svipuð-
um aldri. Þessi maður hafi verið mjög
grannur með frekar sítt, liðað hár
og áberandi ölvaður. Hann hafi kom-
ið hálfpartinn hlaupandi á eftir Guð-
mundi og hent sér upp á bílinn að
framanverðu og síðan lent í götunni.
Elínborg sagði að maðurinn hefði
getað verið svipaður á hæð og Guð-
mundur eða aðeins lægri. Hún sagð-
ist fljótlega eftir sakbendingu 1977
og skýrslur fyrir dómi um tveimur
mánuðum síðar hafa fengið efasemd-
ir um réttmæti þess, sem hún hafði
fært fram þar og hjá lögreglu. Vegna
frásagna í fjölmiðlum hafi þær Sig-
ríður vitað hver Kristján Viðar Við-
arsson var þegar þær fóru í sakbend-
inguna og því bent á hann. Hún
hafi hins vegar strax eftir sakbend-
inguna gert um það athugasemd við
Gísla Guðmundsson lögreglumann
að Kristján væri mikið stærri, þrekn-
ari og feitari en maðurinn sem hún
hefði séð með Guðmundi Einarssyni
umrædda nótt. Aðspurð sagði hún
jafnframt að það væri algjörlega úti-
lokað að hann hefði verið um 10 cm
hærri en Guðmundur. Elínborg sagði
að á þessum tíma hefðu þær Sigríður
verið ungar og óþroskaðar og hálf
smeykar við þetta allt saman og því
ekki fyrr komið leiðréttingum á fram-
færi. Þegar þær hafi nú fengið að
sjá gögn málsins hjá manni að nafni
Sigursteinn Másson hafi þetta hins
vegar farið að rifjast upp fyrir þeim.
Fyrir dóminum áréttaði Sigríður
Magnúsdóttir fyrri frásagnir sínar
við rannsókn málsins um akstur með
Elínborgu Jónu Rafnsdóttur um
Strandgötu í Hafnarfirði aðfaranótt
27. janúar 1974. Hún sagðist hafa
kannast við Guðmund Einarsson. Á
eftir honum á Strandgötu hefði kom-
ið ölvaður maður, sem hafi verið
lægri og með styttra hár en Guð-
mundur, og hélt hún að hann hefði
verið grannur. Þessi maður hefði
reynt að kasta sér á bílinn og hafi
þær orðið hræddar og ekið á brott.
Sigríður sagði að við sakbendinguna
1977 hefði hún þekkt Kristján Viðar
af myndum í blöðum.
Hún sagði ef hún myndi rétt hefði
hún strax haft efasemdir
um að Kristján hefði verið
sá maður, sem hefði verið
með Guðmundi umrætt
sinn. Hún hefði hins vegar
lokað þetta frá sér því að
hún hefði verið mjög hrædd þegar
sakbendingin fór fram. Þegar hún
hefði frétt af því í tengslum við gerð
sjónvarpsmyndar eftir Sigurstein
Másson að Kristján hefði verið hærri
en Guðmundur hefði þetta engan
veginn getað staðist, því að maður-
inn, sem var með Guðmundi, hefði
verið lægri og grennri en hann.
Ragnar Aðalsteinsson spurði Sigríði
fyrir dóminum að því hvort rannsókn-
armenn hefðu haft tilhneigingu til
að beita hana þrýstingi til að taka
afdráttarlausa afstöðu. Hún sagði að
ef hún myndi rétt hefði verið eins
og þeir vildu að þær segðu manninn
hafa verið Kristján.
Séra Jón Bjarman staðfesti fyrir
dóminum yfirlýsingu sem hann gaf
Ragnari Áðalsteinssyni. Hann var
spurður um það hvort sjónarmið hans
um aðbúnað og meðferð Sævars Ci-
esielskis og annarra ákærðu í málinu
hefðu öll komist á framfæri við rann-
sókn, sem fór fram hjá lögreglunni
1979 vegna kæru dómfellda um harð-
ræði i gæsluvarðhaldsvist. Hann
kvaðst ekki minnast annars en að
svo hefði verið.
Aðgangur fangelsisprests
takmarkaður
I yfirlýsingunni sem sr. Jón gaf
Ragnari Aðalsteinssyni sagði hann
m.a. að fljótlega eftir að Sævar Ciesi-
elski og Erla Bolladóttir hefðu verið
sett í gæsluvarðhald í Síðumúlafang-
elsinu hafi aðgangur hans að fangels-
inu verið takmarkaður og aðgangur
hans að dagbók útilokaður. Honum
var sagt að þetta hefði verið sam-
kvæmt fyrirmælum frá Erni Hö-
skuldssyni, fulltrúa í Sakadómi
Reykjavíkur, sem fór með rannsókn
málsins. Hann sagðist auk þess hafa
orðið þess var að ástandið í fangels-
inu hefði verið alvarlegt og hann
skrifaði dómsmálaráðuneytinu bréf
vegna harðræðis sem fangar þar
sættu. Eftir það hefðu sakadómur
Reykjavíkur og rannsóknarlögregla
Reykjavíkur snúist gegn sér og hann
hafi nánast engar upplýsingar fengið
um fanga og mál þeirra. Þá sagði
hann að í heimsóknum hans hjá
Sævari Ciesielski hafi iðulega komið
fram að hann hefði verið þvingaður
til að undirrita játningar hjá rann-
sóknarmönnum, en að hann hefði
alltaf afturkallað þær næsta dag.
Hlynur Þór Magnússon staðfesti
fyrir Héraðsdómi yfirlýsingu þá er
hann gaf Ragnari Aðalsteinssyni í
ágúst 1996. Hlynur hóf störf sem
fangavörður í Síðumúlafangelsi
snemma í febrúar 1976. Hann hafði
áður starfað í Hegningarhúsinu við
Skólavörðustíg og kvað hann and-
rúmsloftið á þessum tveim-
ur stöðum hafa verið geró-
líkt. Viðhorf til fanga í Síð-
umúlafangelsi hafi verið
allt annað og strangara en
í Hegningarhúsinu.
Hlynur lýsti því að hann hefði far-
ið allmargar ferðir með sakborning-
um í málinu til að leita að líkum og
að minnsta kosti í eitt skipti hefðu
hann og Sævar verið hlekkjaðir sam-
an. Hann sagði að einstökum fanga-
vörðum hefði verið fengið það verk-
efni að vingast við tiltekna fanga í
því skyni að fá þá til að tjá sig, en
ekki hefði verið um yfirheyrslur að
ræða. í hans hlut kom að vingast
við Erlu Bolladóttur. Hann hefði far-
ið með skriflegar frásagnir frá henni,
en ekki muni hann hvort þeirra skrif-
aði niður. Hann sagði að Sævari
hefði á stundum verið meinað að fá
bækur, ritföng og tóbak og hafi hann
litið svo á að það hafi verið gert til
þess að beygja hann. Hlynur sagðist
hafa heyrt um það talað í fangelsinu
að aðgerðir hefðu verið hafðar í
frammi til að svipta Sævar svefni en
engin dæmi nefndi hann af eigin
raun utan þess að vaktarfélagi hans
hefði einu sinni farið út að næturlagi
og barið gijóti eða einhveiju í útvegg
til þess að vekja Sævar og hræða
hann. Hlynur kvaðst ekki sjálfur
hafa orðið var við að ljós væri látið
loga í klefa Sævars að næturlagi en
sagt hefði verið að það hefði gerst
áður en hann kom til starfa.
Hlynur staðfesti það sem kom
fram í yfirlýsingu hans frá í ágúst
1996 að hann hefði ekki sjálfur orðið
vitni að því að Sævar var kaffærður
í fangelsinu en hann hefði hins vegar
heyrt umræður um það hvernig unnt
væri að nota sér meinta vatns-
hræðslu hans. Hann lýsti því að
Sævar hefði verið hafður í fótajárn-
um sólarhringum saman til að kvelja
hann, en hann hefði ekki orðið var
við að sakborningar í þessu máli
hefðu verið strekktir í jámum. Þá
sagði hann að sér hefðu þótt með
ólíkindum þær lyfjagjafir sem fang-
arnir fengu og hefðu þeir ekki verið
spurðir um þær. Hann mundi ekki
eftir dæmum um að beinlínis hafí
þurft að þvinga fanga til að taka inn
lyf. Hins vegar kvaðst hann geta
fullyrt að lyfjagjöf hefði ekki miðast
við það hvort yfirheyra átti fanga
eða ekki.
Röksemdir með og á móti
beiðni um endurupptöku
í VI. kafla úrlausnarinnar er tekin
afstaða til röksemda með og á móti
beiðni Sævars um endurupptöku
málsins. I sex undirköflum er fjallað
um hátt á fjórða tug atriða. Lang-
flestum röksemdum fyrir endurupp-
töku er hafnað en fjallað er sérstak-
lega um nokkrar þeirra en komist
að því að „þótt framangreind atriði,
sem nú er kunnugt um, hefðu þessu
til viðbótar legið fyrir við úrlausn
málsins, verður ekki talið líklegt að
þau hefðu skipt máli fyrir niðurstöðu
um sök dómfellda".
Fyrst er ijallað um heimildir laga
um meðferð opinberra mála til að
verða við beiðni dómfellds manns um
endurupptöku opinbers máls. Fyrsta
málsgrein 184. greinar laga um með-
ferð opinberra mála úahar um skil-
yrði þess.
Þar segir: „Eftir kröfu dómfellds
manns, sem telur sig sýknan sak-
felldan eða sakfelldan fyrir mun
meira brot en það sem hann hefur
framið, skal taka mál upp á ný: a.
ef fram eru komin ný gögn sem
ætla má að hefðu skipt verulegu
máli fyrir niðurstöðu málsins ef þau
hefðu komið fyrir dómara áður en
dómur gekk, b. ef ætla má að dóm-
ari, ákærandi, rannsóknari eða aðrir
hafi haft í frammi refsiverða hegðun
í því skyni að fá fram þau málalok
sem orðin eru, svo sem ef falsvitna
hafi verið aflað, fösluð skjöl látin
koma fram, vitni eða aðrir hafi gefið
vísvitandi rangar skýrslur og þetta
hafí valdið rangri dómsúrlausn." Þá
segir segir að greinina verði að skýra
til samræmis við eldri lagaákvæði
sama efnis, að því leyti sem slík skýr-
ing geti orðið dómfelldum manni í
dag.
„Samkvæmt þessu verður þvi að
telja ákvæði a. liðar 1. mgr. 184. gr.
laga nr. 19/1991 fela í sér heimild
til að taka opinbert mál upp á ný
eftir kröfu dómfellds manns ef fram
koma nýjar upplýsingar, sem unnt
sé að staðfesta með sönnunargögn-
um eftir því sem nauðsyn krefur, og
líklegt er að þær hefðu skipt máli
fyrir niðurstöðu um sök hans ef þær
hefðu komið fyrir dómara áður en
dómur gekk.“
í undirkafla 2.2 segir að í a. lið
1. mgr. 184. gr. laga um meðferð
opinberra mála sé við það miðað að
nýjar upplýsingar geti því aðeins leitt
til endurupptöku máls að þær hefðu
líklega orðið dómfellda í hag með
þargreindum hætti ef þær hefðu
komið fyrir dómara áður en dómur
gekk. Þannig felist í orðalagi ákvæð-
isins að nýjar upplýsingar geti ekki
orðið til endurupptöku nema þær
hefðu skipt máli á þeim tíma, sem
dómur gekk, ef þær hefðu þá verið
kunnar. Af þessu leiði m.a. að upplýs-
ingar um breytingar á réttarheimild-
um eða beitingu þeirra, sem hafi
ekki komið til fyrr en eftir að dómur
gekk, skipti ekki máli við mat á beiðni
um endurupptöku nema breytingarn-
ar geti einhverra hluta vegna talist
gilda aftur til þess tíma. Af þessum
sökum geti ákvæði laga um meðferð
opinberra mála, Mannréttindasátt-
máli Evrópu og stjórnarskipunarlög
nr. 97/1995 [um breytingu á stjórn-
arskránni] ekki komið til álita sem
grundvöllur til að meta á nýjan leik
rannsókn málsins og meðferð þess
fyrir dómi, sem hafi verið
um garð gengin löngu fyr-
ir gildistöku þessara laga.
Eftir að dómur hafi
gengið í málinu 22. febrúar
1980 hafi verið áréttuð í
dómum Hæstaréttar sú afstaða, sem
byggt hafði verið á í dómum fyrir
þann tíma, að ekki væri unnt að
beita ákvæðum Mannréttindasátt-
mála Evrópu eins og þau væru hluti
af íslenskum landsrétti. Dómar, sem
Ragnar Aðalsteinsson vitni til og
gengið hafi á árunum 1990 og 1992
hafi falið í sér breytta afstöðu til
áhrifa mannréttindasáttmálans við
skýringu landsréttar. Þeirri stefnu-
breytingu um meðferð réttarheimilda
verði þó ekki gefið gildi aftur til þess
tíma, þegar þeim hafi verið beitt á
annan hátt við úrlausn mála. Hins
vegar megi fallast á með talsmanni
dómfellda að með setningu laga um
meðferð opinberra mála nr. 19/1991
hafi í ýmsum atriðum verið lögfestar
áður óskráðar meginreglur íslensks
réttar. Megi því leggja til grundvallar
að dómstólar hafi tekið mið af slíkum
reglum við úrlausn málsins eftir því,
sem þær þóttu gilda á þeim tíma.
Gildi það sama við beitingu reglna í
öðrum alþjóðasamningum, sem
Ragnar Aðalsteinsson vitni til.
I síðasta undirkafla VI. kafla er
fjallað um þau atriði sem fullnægja
skilyrðum til þess að koma til álita
sem forsenda fyrir endurupptöku og
tekin er afstaða til þess hvort málið
verði tekið upp á ný.
Þar segir að endurrit úr dagbók
Síðumúlafangelsis, sem forstöðu-
maður þess hafi látið í té til afnota
í málinu, hafi meðal annars verið
haldið þeim annmörkun að ekki hafi
verið greint frá færslum í dagbókina
um átta atriði varðandi aðbúnað
Sævars og agaviðurlög gagnvart
honum.
Ljóst að Sævar sætti
ólögmætri meðferð
Um þessi atriði segir að að nokkru
leyti hafi legið fyrir upplýsingar í
gögnum sem aflað hafi verið við lög-
reglurannsókn árið 1979, m.a. úr
bréfum Sævars. Þá segir einnig að
þegar atriði, sem færð voru í fangels-
isdagbók en ekki getið í endurriti úr
henni, séu virt með tilliti til þeirra
ákvæða í reglugerð um fangavist sé
ljóst að engin heimild hafi verið til
viðurlaga í garð Sævars af því til-
efni, sem greint var frá í fangelsis-
dagbók í nokkur skipti sem rakin
eru. Þá segir að þegar þessi atriði
séu virt í heiid sinni sé ljóst að Sæv-
ar hafi sætt ólögmætri meðferð í
gæsluvarðhaldsvist í Síðumúlafang-
elsinu, einkum í apríl og maí 1976,
í nokkuð meiri mæli en kunnugt
hafi verið um við úrlausn málsins. I
samhengi verði einnig að líta til þess
að í færslum í dagbók fangelsisins,
sem ekki hafi verið greint frá í endur-
riti úr henni 13. júní 1977,
séu viðhöfð ýmis ótilhlýði-
leg ummæli um Sævar.
Þau beri vitni um afstöðu
fangavarða til hans, sem
með engu móti fái sam-
rýmst stöðu þeirra. Þetta séu hins
vegar einu airiðin, sem færð hafi
verið fram og koinið geti til álita sem
tilefni til endurupptöku málsins.
í lokakaflanum segir orðrétt: „Hér
að framan hefur verið tekin afstaða
til þeirra gagna og röksemda, sem
talsmaður dómfellda [Sævars] færir
fram fyrir endurupptöku hæstarétt-
armálsins nr. 214/1978. Komist er
að þeirri niðurstöðu að fæst þessara
atriða fullnægi skilyrðum 184. gr.
laga nr. 19/1991 um meðferð opin-
berra mála til þess að koma til álita
sem forsenda fyrir endurupptöku
málsins. Byggist það aðallega á því
að þau lágu fyrir Hæstarétti við upp-
kvaðningu dóms í málinu 22. febr-
úar 1980 og var þá tekin afstaða
til þeirra. Nokkur atriði varða
breytta réttarfarslöggjöf, sem öðlast
hefur gildi eftir að dómur Hæsta-
réttar var kveðinn upp, en að sjálf-
sögðu var farið með málið eftir þeirri
réttarfarslöggjöf, sem þá var í gildi.
Um meðferð málsins ber að hafa í
huga að Hæstiréttur taldi á sínum
tíma alvarlega galla vera á rannsókn
þess, þótt ekki væri talið að þeir
ættu að valda því að málið ónýttist
eða ekki yrði af sakfellingu. Þessir
gallar hafa þó að líkindum einhveiju
ráðið um það að niðurstaða Hæsta-.
réttar varð nokkur önnur en héraðs-
dóms.
Hluti harðræðis var ætlaður
sem agaviðurlög
Því næst er komist að þeirri niður-
stöðu að dómfelldi hafí sætt ólög-
mætu harðræði í gæsluvarðhaldsvist
í Síðumúlafangelsi, einkum í apríl og
maí 1976. Samkvæmt dómi Hæsta-
réttar 22. febrúar 1980 var það að
nokkru kunnugt en frekari gögn
hafa komið fram um þetta. Hins veg-
ar þykja þetta vera einu atriðin sem
færð hafa verið fram og til álita
geta komið sem grundvöllur að end-
urupptöku málsins [...]. Þau varða
tímabil í gæsluvarðhaldsvist dóm-
fellda, sem var annars vegar nokkr-
um mánuðum eftir að hann gaf
skýrslur, þar sem hann játaði að eiga
þátt í hvarfi Guðmundar Einarssonar
og bar einnig sakir á fjóra nafn-
greinda menn um aðild þeirra að
hvarfi Geirfinns Einarssonar, og hins
vegar mörgum mánuðum áður en
hann gekkst við aðild sinni að hvarfi
hins síðarnefnda. Fyrir liggur að hluti
þess harðræðis sem dómfelldi varð
fyrir var ætlaður sem agaviðurlög
við brotum hans á reglum sem um
gæsluvarðhaldsvistina giltu. Þótt atr-
iði þau, sem nú hafa verið leidd í ljós,
styrki nokkuð fyrri ásakanir dóm-
fellda um harðræði í gæsluvarðhalds-
vistinni, er það mat réttarins, að
ekki hafi komið fram nýjar upplýs-
ingar, sem líklegar væru til þess að
hafa breytt niðurstöðu Hæstaréttar
22. febrúar 1980.
Samkvæmt framansögðu er ekki
fullnægt skilyrðum 1. mgr. 184. gr.
laga nr. 190/1991 til að verða við
beiðni dómfellda, Sævars Marinós
Ciesielskis, um endurupptöku hæst-
arréttarmálsins nr. 214/1978.
Um beiðnina fjölluðu hæstarrétt-
ardómararnir Pétur Kr. Hafstein,
Arnljótur Björnsson, Garðar Gísla-
son, Hjörtur Torfason, Hrafn Braga-
son og Markús Sigurbjörnsson,
ásamt Allan V. Magnússyni héraðs-
dómara. Hæstaréttardómararnir
Haraldur Henrysson, Guðrún Er-
lendsdóttir og Gunnlaugur Claessen
tóku ekki þátt í meðferð málsins
vegna afskipta af því eða tengsla á
fyrri stigum þess.
Ragnar Aðalsteinsson
Varnarskrif
fyrir dóm-
ara o g emb-
ættismenn
RAGNAR Aðalsteinsson, skipaður
talsmaður Sævars M. Ciesielskis,
fer hörðum orðum um úrlausn
Hæstaréttar, sem hann segir varn-
arskrif fyrir aðgerðir embættis-
manna og dómara fyrr í málinu.
„Þar af leiðandi skortir úrlausnina
þá hlutlægni sem gera verður kröfu
um í svona máli.“
Ragnar segir úrlausnina bera \
með sér að dómararnir trúi goð-
sögninni um hið óskeikula dóms-
vald. Hann vitnaði í að þar segi að
það kunni að rekast á einstaklings-
hagsmunir og þeir hagsmunir dóm-
stólanna að dómar séu endanlegir
og leiði til lykta ágreiningsefni í
eitt skipti fyrir öll. „Það er talið
svo mikilvægt að viðhaida [goð-
sögninni] að það er gengið mjög
langt í að túlka lög andstætt ein-
staklingnum og í hag þeim sem
fara með dómsvaldið."
Meðal annarra efnisatriða sagði
Ragnar að fram kæmi að Hæstirétt-
ur liti svo á Sævar þurfi að sanna
að dómurinn sem krafist er endur-
upptöku á hefði verið rangur. „Lög- *
in byggja ekki á því. Þetta er krafa
sem Hæstiréttur gerir nú án laga-
heimildar," sagði hann.
Ragnar kvaðst telja að með lög-
um um meðferð opinberra mála frá
1991 hafi verið rýmkaður verulega
frá fyrri Iögum réttur manna til
að óska eftir endurupptöku en í
úrlausninni væru nýju Iögin hvað
eftir annað skýrð til samræmis við
hin gömlu og þannig gerðar aðrar
og meiri kröfur en iögin gera.
Refsiverðar blekkingar jp
Þá sagðist hann te[ja að að rétt-
um lögum hefði á þessu stigi máls-
ins átt að láta nægja að sýna fram
á að til séu ný gögu sem gætu hafa
haft áhrif á dómara í málinu á sín-
um tíma. „Ef það er uppfyllt þá er
málið endurupptekið og síðan er
það sótt og varið að nýju. Það er
búið að þrengja heimildina þannig
að það er ekki vinnandi vegur að
fá endurupptöku."
Þá sagðist Ragnar hafa sýnt fram
á að dagbækur fangelsisins í Síðu-
múla hefðu verið falsaðar. „Þetta
var tvímælalaust refsiverður verkn-
aður, gerður í því skyni að blekkja
Hæstarétt, undirritaður af opinber-
um starfsmönnum sem rétt endur- ^ -
rit. Það skiptir allt í einu engu
máli, ekki einu sinni í sakamáli þar
sem frelsi manns liggur við. Á
blaðsíðunni á undan segir: „allnokk-
uð vantaði á að í endurritinu væri
greint efnislega frá öllum færslum,
sem vörðuðu dómfellda." Þetta kall-
ar maður varnarskrif."
♦ ♦ ♦----
Ragnar H. Hall
Itarlega og
vel rökstudd
úrlausn
„ÞETTA er að mínu áliti rnjög ítar-
lega og vel rökstudd úrlausn um
þessa endurupptökukröfu," sagði
Ragnar H. Hall, sem skipaður var
sérstakur ríkissaksóknari til þess
að fjalla um kröfu Sævars M. Ciesi-
elskis um endurupptöku Guðmund-
ar- og Geirfinnsmála.
„Ég tel að það hafi í öllum megin-
atriðum verið fallist á þann rök-
stuðning sem fram kom í minni
greinargerð,“ segir Ragnar. '
Um það hvort hann teldi málinu
nú lokið sagðist Ragnar ekki vita.
„En meðferð á þessari endurupp-
tökukröfu er lokið. Hvort Sævar
eða einhverjir aðrir lialda áfram
baráttu fyrir þvi að fá þetta mál
endurupptekið veit ég ekki. En
minum afskiptum af því er lokið,
svo mikið er víst.“
Sævar sætti
ólögmætu
harðræði
Vitni voru
yfirheyrð
fyrir dómi