Morgunblaðið - 24.08.1997, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 24. ÁGÚST 1997
MORGUNBLAÐIÐ
Tiltrú Finna á framtíðina
hefur aukist með ESB-aðild
Gífurleg efnahagsumskipti hafa átt sér stað
í Finnlandi á síðustu þremur til fjórum árum.
Agúst Asgeirsson ræddi við Martti Ahtisa-
ari Finnlandsforseta í forsetabústaðnum á
Talludden í Helsinki um þessi umskipti og
hinn nýja alþjóðlega veruleika sem blasti við
Finnum með inngöngunni í Evrópusambandið.
Morgunblaðið/Skrifstofa Finnlandsforseta
MARTTI Ahtisaari Finnlandsforseti við mikilfenglegan embætt-
isbústað sinn á Talludden í Helsinki.
EFTIR áföll í kring-
um 1990 og hrun
sovétviðskiptanna
gekk mikil efna-
hagskreppa í
garð í Finnlandi.
Landsframleiðsla
dróst saman um
13% á árunum 1991-93. Umskipt-
in, sem síðan hafa átt sér stað,
vekja eftirtekt. Verg landsfram-
leiðsla hefur að meðaltali vaxið um
4% á ári undanfarin þrjú ár og út-
lit er fyrir 4,5% vöxt í ár. Með
ströngum aðhaldsaðgerðum í ríkis-
fjármálum hefur tekist að minnka
ijárlagahalla í um 3%. Endurreisnin
hefur orðið hraðari en flestir gerðu
ráð fyrir vegna hruns viðskiptanna
við Sovétríkin, hagvöxturinn er
meiri en í flestum Evrópuríkjum og
í síðustu viku veitti Efnahags- og
þróunarstofnun Evrópu (OECD)
Finnlandi afar jákvætt vottorð um
heilbrigði efnahagslífsins, ef svo
mætti segja. Finnlandsforseti var
spurður hvort ESB-aðildin ætti ekki
stærstan þátt í þessu.
„Aðildin er ekki eina ástæðan
fyrir uppganginum þó til bóta hafi
verið. Sú staðreynd að hér var
mynduð óvenjulega breið sam-
steypustjórn í mars 1995 hefur
gert það að verkum að við höfum
getað tekið á efnahagsvandanum
og útgjaldamálum ríkisins af festu.
Það hlýtur að teljast til undantekn-
inga að hafa ríkisstjórn sem nýtur
stuðnings 145 þingmanna af 200.
Stjómin tók við erfiðu búi og sér-
stakra aðgerða var þörf. Við mynd-
un hennar náðist samkomulag um
efnahagsaðgerðir og ríkisfjármál
sem borið hafa þennan árangur.
Auðvitað hefur ESB-aðildin
stuðlað að þessari jákvæðu þróun.
Margir höfðu efasemdir um aðildina
og fjörlegar umræður áttu sér stað
í þjóðfélaginu fyrir þjóðaratkvæðið.
En nú held ég menn hafi áttað sig
á því að okkur hefði aldrei orðið
eins ágengt, aldrei náð þessum ár-
angri, án aðildar að ESB. Mestar
áhyggjur hafði fólk í dreifbýlinu og
þar eru efasemdir að einhveiju leyti
enn fyrir hendi. En jafnvel þar hafa
fjárfestingar aukist. Og þær íviln-
anir sem við sömdum um fyrir sveit-
irnar hafa reynst fullnægjandi. Að
því leyti og vegna sérstakra
byggða- og umhverfisverkefna sem
við höfum notið góðs af hefur aðild-
in verið gagnleg. Maður verður þó
ætíð að ganga út frá því sem vísu
að einhveijir muni jagast út í aðild-
ina og af þráhyggju sinni halda
fast i þá skoðun sína um alla fram-
tíð að ákvörðunin um aðild hafi
verið röng. Og þeim verður ekki
haggað.
Eins og þú verður eflaust var við
í heimsókn þinni, ríkir tiltrú á fram-
tíðina í hugum þjóðarinnar. Það
skiptir miklu og segir til sín í því
hvernig hún ráðstafar fjármunum
sínum. Lántökur til kaupa á nýju
íbúðarhúsnæði hafa aukist og önnur
merki sjást um aukna virkni al-
mennings í hagkerfinu.“
- Er þessi aukna tiltrú þá ekki
ESB-aðildinni að þakka?
„Að vissu marki, jú, en þó frem-
ur þróuninni innanlands. Atvinnu-
leysi er að minnka, að vísu mismik-
ið eftir landshlutum. Það hefur jafn-
an verið mjög mikið í norður- og
austurhlutum landsins og er svo
enn. En á svæðum í suðurhluta
Finnlands er það komið langt niður
fyrir landsmeðaltalið. Augljóslega
hefur aðildin gagnast Suður-Finn-
landi, mest, í mesta þéttbýlinu, og
talsvert er í viðunandi ástand í at-
vinnumálum í austan- og norðan-
verðu landinu."
Aukið öryggi með EMU
- Ekki hefur dregið eins mikið
úr atvinnuleysinu og menn gerðu
sér vonir um. Veldur það ekki for-
setanum vonbrigðum?
„Auðvitað er það áhyggjuefni og
við höfum öll beðið óþreyjufull eftir
því að ástandið batnaði. Atvinnu-
leysi minnkar alltaf hægar en menn
vilja, það er sú kvöl sem við verðum
að lifa við. En það er fyrst í ár að
það minnkar eitthvað að ráði þó enn
gerist það mjög hægt.“
- Sérfræðingar segja að áhrif
sameiginlegs gjaldmiðils Evrópu-
sambandsins eigi eftir að verða
feikileg, bæði á efnahag og stjórn-
mál. Hvers vegna er Finnum það
nauðsynlegt að verða í hópi fyrstu
ríkja til að taka upp hina sameigin-
legu mynt, evróið?
„í þessu sambandi verður að
hafa hugfast, að við höfum alltaf
haldið því fram, að mikilvægt væri
að ESB-ríki uppfylltu skilyrði Efna-
hags- og myntbandalagsins [EMU]
óháð því hvort við gerðumst aðilar
að þriðja þrepi EMU eða ekki. Það
væri efnahagslega skynsamlegt að
beita þannig hagstjórn að verðbólga
væri lítil og vextir lágir, að menn
næðu tökum á fjárlagahalla og rík-
isskuldum og þar fram eftir götun-
um. Hvað sem líður spurningunni
um aðild að EMU hefðu hinar efna-
hagslegu forsendur myntbanda-
lagsins því eftir sem áður orðið
markmið stjórnarinnar.
Ég geri mér vonir um að einkum
lítil og meðalstór fyrirtæki muni
hafa hag af sameiginlegri mynt því
fæst þeirra eru fær um að glíma
við gengissveiflur í samkeppni. Við
höfum mörg slæm dæmi þess úr
fortíðinni og ég tel að þessi fyrir-
tæki bíði í ofvæni eftir þriðja þrep-
inu. Þau telji sig geta áætlað rekst-
ur sinn og fjárfestingar af meira
öryggi í því umhverfi."
- Það eru allar horfur á að
Finnar uppfylli skilyrðin.
„Við munum standast þau og
almennt er talið að afleiðingarnar
af aðildinni verði hagstæðar. En
sérhver breyting á högum fólks
varðar tilfinningar fólks, ekki síst
þegar um er að ræða að taka upp
sameiginlegan gjaldmiðil með öðr-
um þjóðum. Ég hef þó lagt áherslu
á að mikilvægast væri að líta til
þess sem áynnist."
ESB-aðildin endurnærir
- Ber mikið á þeim rökum, að
með því að varpa eigin gjaldmiðli
fyrir róða hverfi hluti af þjóðararf-
inum?
„Nei, nei, en ég vil þó ekki gera
lítið úr andstöðunni við EMU, í
henni felst viss tryggð. En það fer
einnig eftir því í hvaða samhengi
þessi mál eru skoðuð. Óttinn er
skiljanlegur því sérhver breyting á
högum manna kemur við þá og
aðlögun að evróinu mun valda tíma-
bundnum erfiðleikum, til dæmis hjá
eldra fólki. Þess vegna verður að
veita ákveðinn aðlögunartíma til að
venjast því.“
- Þú sagðir að aðildin að ESB
nyti almenns stuðnings og hefði
verið gagnleg.
„Við erum heppin að því leyti að
spár okkar fyrir þjóðaratkvæðið um
að matvæli myndu lækka hafa ræst.
Ég hélt því til að mynda fram að
lækkunin yrði um 10%. Og það
hefur gengið eftir, lækkunin nemur
um 11%. Það er okkur auðvitað
mjög í hag og neytendur verða þess
áþreifanlega varir, allir sem einn.
Aðildin hefur líklega valdið bænd-
um mestum erfíðleikum vegna nýrr-
ar skriffinnsku sem henni fylgdi.
Það hefur tekið þá tíma að læra á
skýrslugerðina, en ég held að þeir
átti sig nú almennt á leikreglunum
og leiðbeiningarþjónustan hefur
verið skilvirk.
Það versta, sem nýjum aðstæðum
fylgdi, er liðið hjá, að mínu mati.
Fjárfestingar í landbúnaði hafa
greinilega aukist og fara vaxandi.
Það er augljóslega til marks um
aukna tiltrú á framtíðina. Og aðild-
in hefur haft endumærandi áhrif
víða í finnsku dreifbýli. Þar hafa
menn leitað út fyrir hefðbundna
landbúnaðarframleiðslu, nýtt
möguleika til að fara nýjar leiðir,
til dæmis hraðvex beijavínsfram-
leiðsla og bændur selja vörur sínar
í auknum mæli beint á markað.
Þá vil ég nefna, að ein afleiðing
ESB-aðildarinnar, sem skiptir
miklu máli, er að hún hefur alþjóða-
vætt samfélag okkar af miklum
þrótti á hálfu þriðja ári. Hún hefur
flýtt þróun sem ella hefði tekið
5-10 ár. Hún hefur einnig orðið til
að setja samskipti við nágranna
okkar í nýja vídd; hleypt nýjum
krafti í þau vegna þróunarverkefna
ESB í Rússland og Eystrasaltsríkj-
unum, en við síðarnefndu ríkin höf-
um við auk þess átt verulegt tví-
hliða samstarf."
80% vilja öflugar landvarnir
- Ef við snúum okkur að utanrík-
ismálum, þá hefur þú og forsætis-
ráðherrann einnig sagt, að aðild að
Atlantshafsbandalaginu (NATO) sé
ekki á dagskrá. Varnarmálaráð-
herrann hefur hins vegar sagt fyrr
á árinu að Finnar hafi ekki lokað
á aðild og ríkisstjórnin kynni að
þurfa að taka málið upp fyrr en
seinna. Þá hefur mótframbjóðandi
þinn í forsetakosningunum, Elisa-
beth Rehn, nýlega sagt opinberlega, ,
að Finnar ættu að sækja um NATO-
aðild. Umræðan virðist sem sagt
vera lífleg þó málið virðist ekki á
dagskrá?
„Umræðan er ekki jafn lífleg og
þú gætir haldið. í talsvert langan
tíma hef ég engan heyrt minnast á
hana. Hún gengur jafnan í bylgjum,
kemur og fer, rís og hnígur. Og
hún tengist oftast pólitískri umræðu
um alþjóðamál eða Evrópumál, í
löndum sem eru í svipuðum sporum
og við, t.d. í Svíþjóð eða Austur-
ríki. Segi einhver Svíi að það væri
eitthvað sem íhuga bæri á ein-
hveiju stigi málsins kveður fljótlega
einhver sér hljóðs hér og hefur upp
sömu raust. Ég hef í sjálfu sér ekki
miklar áhyggjur af umræðunni,
yrði það miklu fremur ef engin
væri,“ sagði forsetinn. Hann sagði
Finna vilja líta á stöðu sína í miklu
víðara öryggissamhengi en hernað-
arlegu, annað væri mjög mikil ein-
földun. „Hernaðarlegi þátturinn er
auðvitað mikilvægur og ef til vill
gera Finnar sér öðrum þjóðum bet-
ur grein fyrir því hversu mikilvæg-
ar áreiðanlegar og trúverðugar
landvamir eru, enda viðhöldum við
þeim og og ég býst við að hvergi
sé jafn mikill stuðningur við land-
varnir meðal almennings og hér.
Kannanir sýna að stuðningurinn er
vel yfir 80% og hefur aldrei verið
meiri. Sú staðreynd að við höfum
ekki verið hersetin þjóð og hrundið
árás, hefur mótað þessa afstöðu.
Hér í landi er að finna söguleg
minnismerki þar sem á er letrað:
treystið ekki á stuðning utan frá,
treystið heldur eigin getu. Það er
þó ekki svo að við viljum vera einir
og sitja hjá á alþjóðavettvangi og
axla þar enga ábyrgð. Það er öðru
nær, því samhliða því að efla sjálf-
stæðar varnir okkar tökum við mjög
virkan þátt í kreppustjórn og friðar-
gæslu í Evrópu.
Og við eigum náið og gott sam-
starf við NATO og lítum það með
mikilli velþóknun. Við gerðumst
aðilar að friðarsamstarfi bandalags-
ins og Evró-Atlantshafssamstarfs-
ráðinu. Auðvitað hefðum við kosið
að sjá sam-evrópska öryggismála-
stefnu verða að veruleika. Það verður
að eiga sér stað í áföngum. Það er
augljós söguleg skýring á því hvers
vegna sum ríki, einkum í Mið-Evr-
ópu, vildu ganga í NATO. Þau töldu
að þá fyrst gætu þau hafið þróun
samfélags síns. Við virðum rétt þeirra
og höldum því fyrstir fram, að sér-
hvert ríki verði að ráða því sjálft
hvaða afstöðu það tekur. Það er
bjargföst skoðun okkar, að okkar
afstaða til þróunar mála í Evrópu
hafí aukið öryggi í Norður-Evrópu
og þar með álfunni almennt. Ég hef
engan heyrt andmæla því og enginn
þrýstingur hefur verið á okkur að
ganga til liðs við NATO, eða önnur
samtök yfírleitt.
Á þessu stigi í þróun öryggismála
í Evrópu held ég að uppbyggilegt
framlag okkar hafi verið metið að
verðleikum. Það væri heimskulegt
að viðurkenna ekki að enn eimir
talsvert eftir af kaldastríðshugsun
í Evrópu. Og því meira samstarf
um öryggisráðstafanir sem við
komum í kring, svo sem í Bosníu,
innan friðarsamstarfs NATO og nú
innan Evró-Atlantshafssamstarfs-
ráðsins, þeim mun betur gengur að
vinna bug á henni.“
Meiri ógn af umhverfisvanda
„Til viðbótar hernaðarlegu ör-
yggi verðum við að íhuga umhverf-
ismál. Þau hafa valdið okkur meiri