Morgunblaðið - 09.11.1997, Blaðsíða 30

30 SUNNUDAGUR 9. NÓVEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið Kristján Kristjánsson
HRAEFNIÐ ER
GRÓÐUR JARÐARINNAR
Úlfar, ásamt Helga Alfreðssyni framleiðslustjóra við Kaffibrennsluna.
Helgi átti nýverið 50 ára starfsafmæli.
VQDSKIPn AIVINNULÍF
Á SUNNUDEGI
► íslendingar hafa löngum verið mikil kaffidrykkjuþjóð, en tilfellið er
að þrátt fyrir að kaffitegundum sem á boðstólum hafa verið hafi fjölg-
að mjög sfðustu árin, hefur kaffidrykkja minnkað nokkuð. Kaffi-
brennsla Akureyrar sér landsmönnum fyrir hinu gamalkunna Braga-
kaffi og annarri tegund með öllu alþjóðlegra nafni, Rúbín. Úlfar
Hauksson er framkvæmdastjóri Kaffibrennslunnar og Morgunblaðið
tók hús á honum á Akureyri fyrir skömmu.
eftir Guðmund Guðjónsson
ULFAR er fæddur á Akur-
eyri 1952. Hann fór hefð-
bundinn menntaveg
nyrðra, en kom svo suður
og nam viðskiptafræði við HÍ. Út-
skrifaðist þaðan árið 1977 og fór þá
norður um hæl. Hann var starfs-
maður Akureyrarbæjar í 11 ár, eða
til ársins 1988 að hann fór að vinna
hjá ístess sem var forveri Laxár
ehf. En það var í árslok 1990 að Úlf-
ar réðst til Kaffibrennslu Akureyr-
ar og þá sem framkvæmdastjóri.
Lengi vel var Úlfar stundakennari í
þjóðhagfræði við Menntaskólann á
Akureyri, samhliða öðrum störfum,
og hætti því ekki fyrr en í vetur.
Kaffibrennsla Akureyrar var
stofnuð árið 1931 og var í fyrstu
rekin sem einkafyrirtæki í fjöl-
skyldueign. Fyrirtækinu var breytt
í hlutafélag árið 1936 og komu þá
inn þekktir athafnamenn á Akur-
eyri. Þetta átti eftir að breytast og
KEA og Sambandið yfirtóku rekst-
urinn og stóð það samkrull frá 1944
til 1993, er KEA keypti hlut Sam-
bandsins. Kaffibrennslan tilheyrir
því _KEA-samstæðunni á Akureyri,
en Úlfar segir ekkert slæmt við það,
þvert á móti.
„Þetta er sjálfstætt hlutafélag
með sína eigin stjóm, og rekið sem
slíkt. Fjárhagurinn er mjög traust-
ur.“
En talað er um minnkandi kaffi-
drykkju. Kemur það ekki niður á
fyrirtækinu?
„Að vísu er það rétt að kaffi-
drykkja hefur minnkað talsvert síð-
ustu árin og jú, vissulega snertir
það fyrirtæki eins og Kaffibrennslu
Akureyrar. Við framleiðum alfarið
fyrir innanlandsmarkað og finnum
fyrir sveiflum. Fyrir 15 til 20 árum
var Kaffibrennslan með um helming
af innanlandsmarkaðinum, en hlut-
deildin hefur minnkað jafnt og þétt
allra síðustu árin samhliða vaxandi
innflutningi á kaffi. í dag erum við
að framleiða í magni nálægt tuttugu
prósentum af kaffisölunni."
Hvers vegna minnkar kaffineysla
og hvað hefur valdið verri stöðu
ykkar gagnvart innfluttu kaffí?
„Það er ekkert eitt svar við
þessu, en ýmsir þættir eru ljósir.
Það má segja að innlend framleiðsla
hafi verið vernduð af tollum fram á
níunda áratuginn. Þá varð feiknar-
leg breyting, EFTA-samningarnir
voru gerðir, tollum var aflétt og
margir fóru að flytja inn kaffi og
vöruvalið jókst gífurlega. Og þú
spyrð hvers vegna kaffidrykkja
minnkar hér á landi. Því er kannski
svarað á þann hátt að samkeppni,
önnur en í kaffi, hefur einnig aukist
gífurlega. Það eru takmörk fyrir því
hve hægt er að pumpa miklu magni
af vatni í gegnum mannslíkamann
og öll þau kynstur af gos- og öðrum
ávaxtadrykkjum sem bæst hafa í
búðarhillumar hafa einnig áhrif á
kaffidrykkju. Bæði auka þessir
drykkir allir úrval neytenda og hafa
auk þess í för með sér að ungt fólk
byrjar að drekka kaffi miklu seinna
á lífsleiðinni.
Og af því ég minntist á búðarhill-
urnar, þá stendur ein orrustan
einmitt þar. Þótt við séum með
þessa góðu hlutdeild á innanlands-
markaðinum verður að segiast eins
og er, að okkur hefur orðið betur
ágengt úti á landsbyggðinni en á
höfuðborgarsvæðinu. Það stafar
m.a. af því að ýmsir þeirra sem eru
stórir í smásölu flytja inn sitt eigið
kaffi og hygla því að sjálfsögðu.
Fyrir norðan og raunar víðast
hvar á landsbyggðinni eru merkin
okkar hins vegar á mjög góðu róli.
Baráttan fer einnig fram þar sem
kaffið er drukkið. Neysla hefur t.d.
minnkað á heimilum, en aukist
verulega á vinnustöðum. Þá verða
menn að beina kröftum sínum inn í
mötuneytin með aukinni þjónustu
og ráðgjöf.
Gæði og/eða gott verð
Er það þá verðið sem spilar inn í
frekar en gæðin?
„Það er nú reyndar okkar skoðun
að þegar upp er staðið séu það gæði
vöru og þjónustan sem skipti máli.
Verðlagið skiptir auðvitað máli, en
menn drekka helst það kaffi sem
þeim finnst best og þó kaffi sé kaffi,
þá eru tegundirnar margar og ekk-
ert af þessu er nákvæmlega eins á
bragðið.
Við teljum líka að með fullri virð-
ingu fyrir þessum erlendu kaffiteg-
undum séum við með gæðameiri
vöru. Kaffi er eins og bjór að því
leyti, að því fyrr sem vörunnar er
neytt, þ.e.a.s. eftir að hún er tilbúin
á annað borð, þeim mun betri er
hún. Brennt kaffi, malað eða ómal-
að, er unnið úr mjög viðkvæmu hrá-
efni sem hefur takmarkað geymslu-
þol. Við flytjum hráefnið inn ferskt
og framleiðum kaffið eftir þörfum
markaðarins, þannig að tryggt er að
varan okkar er alltaf eins fersk og
frekast er unnt. Erlendu kaffiteg-
undirnar geta einfaldlega ekki
skákað innlendum framleiðendum á
þessu sviði.
Segðu mér hvað þið veltið mikl-
um fjármunum og framleiðið mikið
kaffi?
Veltan er misjöfn og hefur verið
breytingum háð. Bæði vegna þess
sem ég lýsti áðan um minnkandi
hlutdeild, en einnig vegna þess að
verð á kaffi sveiflast upp og niður.
Hrákaffi er mjög mikilvæg vara á
heimsmarkaðinum og lætur ekki
síst stjómast af spákaupmennsku
en gengismálum og verðbréfavið-
skiptum. Dæmi um sveiflur er að
frá því í desember síðastliðnum og
fram í maí á þessu ári þrefaldaðist
verðið. Það féll að vísu aftur í átt að
fyrra fari, en þetta var til marks um
sveiflukraftinn. Hækkanir af þessu
tagi verðum við að taka á okkur og
reyna að slétta þær út án þess að
velta þeim út í verðlagið.
En talan 160 til 170 milijónir í
veltu á ári er ekki fjarri lagi. Þá hef-
ur framleiðslan allra síðustu misseri
verið nokkuð stöðug þrátt fyrir allt,
eða á bilinu 300 til 350 tonn.
Hvers lags kaffí fíytjið þið inn og
hver blandar?
„Megnið af kaffíbaununum kaup-
um við frá Brasilíu og Koiombiu og
við kaupum ýmist frá upprunalönd-
unum eða af mörkuðum í Evrópu.
Það fer eftir magninu hverju sinni
hvort er ofan á. Við kaupum einnig
hráefni frá Mið-Ameríkuríkjunum
Costa Rica, Guatemala og E1
Salvador og talsvert einnig af
Kenýakaffi. Kaffibaunir eru margs
konar. Alls eru milli 55 og 60 lönd
að framleiða baunh' og sum þeirra
nokkrar gerðir. Við notum að stað-
aldri 8-10 tegundir kaffibauna og
uppistaðan í blöndunum okkar eru
brasilískar og kolombískar tegund-
ir.
Við blöndum sjálf. Þetta eru ell-
efu manns sem vinna hérna að stað-
aldri, úrvalsstarfsfólk, og við höfum
öll þjálfun í kaffiblöndun og smökk-
un. Slíkt er nauðsynlegt. Hráefnið
er gróður jarðar og hann er ekki
alltaf samur frá ári til árs þó frá
sama staðnum sé. Þannig fer fram
eftirlit með hráefninu og það má
segja að það fari fram með munnin-
um. Við fáum send sýnishorn,
brennum þau og mölum, hellum svo
upp á og smökkum. Þetta er sami
gangur mála út í gegn og honum er
fylgt eftir af visindalegri nákvæmni.
Hrákaffið er smakkað áður en það
er keypt, smakkað aftur þegar heim
er komið og svo enn og aftur eftir
að búið er að vinna það.
Ef þetta er svona nákvæmnis-
vinna, er þá ekki oft kvartað yfír þvi
að kaffíð sé ekki nógu gott, eða ekki
eins gott og í fyrra?
„Nei, það er mjög lítið kvartað.
Þó get ég sagt þér eina sögu. Við
smábreyttum gula Braganum okk-
ar. Hann þótti ekki lengur góður
drykkur og hægt og bítandi, á 4-5
árum, þróuðum við hann þannig að
hann varð allt annar og gerbreyttur
drykkur. Aidrei heyrðum við
nokkurn mann kvarta undan því að
guli Bragi væri eitthvað breyttur."
Skáldsagnaguðinn eða borgar-
nafn?
Hver erþessi Bragi eiginlega?
„Það eru engin gögn til um það
nákvæmlega, en það er hald mitt að
kaffið heiti í höfuðið á skáldskapar-
guðinum Braga. Til marks um það
framleiddi Kaffibrennslan á sínum
tíma kaffibæti sem hét Freyja.
Uppi hefur einnig verið sú kenning
að nafnið sé í höfuðið á brasilísku og
portúgölsku borgunum Braga, en
ég held að það eigi sér ekki stoð í
r aunveruleikanum.
Nú hefur þér orðið tíðrætt um
minnkandi hlutdeild í markaðinum
og minnkandi kaffídrykkju lands-
manna. Hvað gerið þið hjá Kaffi-
brennslunni til að stemma stigu við
svo óvinsamlegu umhverfí?
„Við höfum sett alla okkar krafta
í gæðamálin. Stefnan er að fram-
leiða að staðaldri a.m.k. jafngott og
jafnvel betra kaffi hér heima en
gert er í útlöndum. Vegna sérstöðu
okkar höfum við ekki boðið lægsta
verðið og það hefur hugsanlega
valdið að einhverju leyti samdrætt-
inum hjá okkur. Það er mikið til af
kaffi á lágu verði, en þá eru gæðin
líka minni þar eð við erum aldrei
með gamalt kaffi í umferð. Allt okk-
ar kaffi er nýbrennt og malað.
Við höfum einnig treyst stöðu
okkar með því að fara í samvinnu
ásamt nokkrum fleiri fyrirtækjum á
Norðurlöndunum og í Evrópu við
fyrirtæki sem tekur að sér samn-
inga og tilboðsöflun fyrir okkur á
erlendri grund. Samvinnan býður
upp á hagstæðari innkaup og sam-
vinnan er okkur auk þess ákveðin
trygging varðandi hráefnisgæði.
Þetta er það stór kaupandi að selj-
endur vilja ekki styggja hann með
slöku hráefni."
Hvað gerist þá næst?
„Við höfum verið á kafi í að auka
verulega vöruvalið okkar. Síðustu
þrjú árin hefur kaffitegundum okk-
ar fjölgað úr 5 í 8 og auk þess höfum
við verið að auka samvinnu við
kaupfélög, mötuneyti og stofnanir
víða um iand þannig að við framleið-
um kaffi sérstaklega handa þeim.
Við höfum einnig verið að pakka tei
í nafni Bragamerkisins og færa
okkur upp á skaftið í súkkulaði-
drykkjum, bæði í dufti og sírópi. Þá
höfum við verið að auka innflutning
á vörum sem tengjast kaffinu á einn
eða annan hátt og að auka ráðgjöf
tengdri lögun heitra drykkja.
Það eru engar stórar fjárfesting-
ar framundan, verksmiðjan er
tæknilega séð býsna góð og við er-
um vel í sveit sett fyrir þau átök
sem framundan eru. Við getum
einnig, og munum, einbeita okkur
að aukinni markaðssetningu. Þá er
aldrei að vita nema kaffisala fari
vaxandi á íslandi á ný. Við höfum
séð það vera að gerast í nágranna-
löndum. Til dæmis í Þvskalandi.