Morgunblaðið - 09.11.1997, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 9. NÓVEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/RAX
Þröstur kreistir svilin úr stjömuhængnum, 20 punda bolta sem náðist í Galtalæk. Hængurinn, þótt vígalegur sé, veit varla í þennan heim eða annan.
þar til silfurbúið gönffuseiði genfflir til
sjávar fiórum árum seinna, ratar á fæðu-
slóðir á rúmsjó og síðan aftur heim. Og
ekki einunffls í rétta á, heldur á sama blett-
inn. Þúsundir kílómetra ligaa að baki.
Ekkert stöðvar laxinn, nema móðir náttúra
sjálf og svo mannshöndin auðvitað og þá
með veiðistöng í hendi. En mannshöndin
getur einnig lagt laxinum lið eins og Ragn-
ar Axelsson og Guðmundur Guðjónsson
fundu út er þeir heimsóttu eldisstöðina í
Fellsmúla í Landssveit í vikunni.
Sm
j ■
Kokteill lífsins hrærður í hrognadöllunum. Hrygnurnar
hafa Iokið hlutverki sínu.
ÆR eru svo margar furð-
urnar, þegar laxinn er ann-
ars vegar, að undrun sæt-
ir. Laxinn getur verið í allt
að fjögur ár að ná þeim þroska sem
þarf til sjávargöngu. Á þeim tíma
eru gífurieg afföll. Samt sést vart
lífsglaðara ungviði en laxaseiði sem
hoppa hæð sína og vel það upp úr
vatninu eftir fiðrildum eða öðru
fljúgandi góðgæti á kyrrum sumar-
kvöldum. Sumir segja að þar sé að
finna rótina að því að þessi fiskur
fæst til að taka agn þegar hann full-
orðinn gengur aftur í ámar, þrátt
fyrir að hann sé þá hættur að éta.
Sem er ein furðan, en þó skiljanleg
frá náttúrunnar sjónarhóli, því heill
árgangur fullorðinna laxa myndi
eyða öllu lífi í venjulegri á ef hann
þyrfti að éta nægju sína heilt sumar.
Frá því í júní eða júlí, er laxinn
gengur í ánni og þar til að hann
gengur aftur tii sjávar, ef hann lifir
svo lengi, í apríl, maí eða júní árið
eftir étur hann ekkert. Júnílax sem
kemst ekki aftur út fyrr en í júní, t.d.
vegna vorkulda, hefur þannig verið
heilt ár í ánni án þess að taka fæðu.
En ratvísin er ugglaust það
furðulegasta af öllu. Gömul og góð
saga er um áhugamennina um fisk-
rækt sem reyndu að loka nokkra
Kollafjarðarlaxa í Kálfá í Gnúp-
verjahreppi. Þeir fluttu fiskana
austur í tankbíl, settu þá í Kálfá og
lokuðu ánni með veglegri grind. En
um nóttina gerði snarvitlaust veður,
áin fór yfir bakka sína og sópaði
„mannvirkinu" út í Þjórsá. Þar sem
síðast hafði sést til laxanna hang-
andi við grindina var ljóst að þeir
væm nú á bak og burt.
Laxarnir vildu bara komast heim
og „heim“ var Kollafjarðarstöðin.
Þeir fyrstu voru svo komnir heim,
ekki viku seinna eða mánuði, heldur
síðla dagsins eftir óveðrið. Þá voru
þeir búnir að synda vestur með öllu
Suðurlandi, fyrir Reykjanes og inn í
Kollafjarðarstöð, þar sem þeim var
að vísu slátrað.
Heim í holuna sína
Kenningar hafa verið á lofti um
að laxinn gangi í raun miklu lengra
heldur en að finna og ganga í sína
heimaá. Margir telja að hann hætti
ekki göngunni fyrr en hann finnur
fæðingarhylinn sinn og hann leitist
jafnvel við að hrygna sjálfur í sömu
holuna. Þetta hafa menn séð austur
í Rangánum í haust. Rangámar,
Ytri og Eystri, eru ekki laxvænar ár
frá náttúrunnar hendi og hin mikla
laxveiði sem þar hefur verið byggist
á sleppingu fjölda gönguseiða úr
þar til gerðum tjörnum sem stað-
settar eru víða meðfram báðum án-
um. Sleppingin fer þannig fram, að
þegar vissri stærð er náð eru seiðin
sett í sleppitjarnirnar og þar dvelja
þau þar til ákveðnum þroska er náð.
Þau „smolta“ eins og sagt er á af-
leitri íslensku, en ekkert orð í yl-
hýra málinu er til yfir þetta ástand
á seiðinu. Þá synda þau úr tjörnun-
um, eftir smálænum og út í
móðurána. Síðan til sjávar.
Ári eða tveimur síðar koma svo
þau seiði sem eftir lifa. Afföllin hafa
verið ógnvænleg, en samt er oftast
nóg af fiski eftir til að halda áfram
hringrásinni. Og austur í Rangán-
um hafa menn fyrir löngu tekið eftir
því að laxinn staðnæmist ekki ein-
ungis í ánni niður af útfalli
sleppitjarnarinnar. Merkingar á
laxi hafa sýnt að laxinn kemur að
sinni sleppitjörn. Og gott betur, í
haust hafa verið mikil brögð að því
að laxinn hreinlega ryðjist upp læn-
urnar og inn í tjamirnar. í tjörnun-
um hafa verið heilu laxatorfurnar.
Mannshöndin, líf og dauði
En lítíð er um hrygninarsvæði í
Rangánum og maðurinn verður að
koma tíl, ná löxum til undaneldis,
kreista og strjúka hrogn og svil.
„Þetta er árviss viðburður og það er
gaman að þessu. Það er ekki hægt að
vera með persónulega tilfinninga-
semi. Þetta er gert fyrir heill stofns-
ins. Við erum ekki bara að ala lax fyr-
ir veiðimenn, heldur erum við að
reyna að styrkja laxastofna á svæð-
inu umfram það sem náttúran ætlaði.
Við veljum þann besta fisk sem hægt
er, margir stangaveiðimenn gefa
okkur lifandi fallegustu laxa sína og
núna erum við með þó nokkra 15-20
punda fiska, bæði hænga og hrygnur.
En hér sannast að það er ekkert líf
án dauða,“ sagði Þröstur Elliðason er
Morgunblaðsmenn litu til hans í
Fellsmúla í Landssveit.
„Persónulega tilfinningasemi"?
Jú, það kemur strax í ljós hvað
Þröstur á við. Laxarnir eru tilbúnir.
Hængamir eru í einu keri, hrygn-
umar í öðm. Stundin er rannin upp
og þá er deyfiefhi, náskylt alkóhóli,
hleypt í hrygnukerið. Þær era síðan
teknar hver af annarri, rotaðar og
síðan era hrognin kreist úr þeim
dauðum í sótthreinsaða dalla. „Þetta
er í reglugerðum. Okkur ber að taka
sýni úr hrygnunum. Það er leitað að
veirum. Þetta er liður í að fylgjast
með almennu heilbrigði viðkomandi
laxastofna," segir Þröstur og rotar
næstu hrygnu án þess að blikna.
Þá er komið að hængunum. Þeir
era einnig slegnir út með deyfilyf-
inu og vita varla í þennan heim eða
annan er stóra stundin þeirra renn-
ur upp. Þeir sofna, eru gripnir og
kreistir. Síðan fara þeir í ker með
fersku vatni til að jafna sig, því
hrygnumar eru ekki allar tilbúnar
og til kasta þeirra mun koma aftur.
Þótt þeir viti minnst um það.
Fyllsta hreinlætis er gætt þegar
kokkteill lífsins er blandaður og
hrærður. Sýnin era tekin, m.a. úr
hrognavökva, en þar er m.a. hægt
að finna hina hötuðu kýlaveiki, sé
hún til staðar. Þröstur segir að úr
10 punda hrygnu megi búast við um
einum lítra af hrognum. Hann
treystir sér ekki til að geta sér til
um hvað það séu mörg hrogn, en
lætur þess getið að er hann var í
fiskeldisnámi í Noregi um árið hafi
hann náð 9 lítram úr 55 punda
hrygnu! Með það kveðjum við Fells-
múla í Landssveit þar sem sannast
enn og aftur, og kannski með
áþreifanlegri hætti en gengur og
gerist í hversdagsleikanum, að það
er ekkert líf án dauða.