Morgunblaðið - 09.11.1997, Blaðsíða 36

36 SUNNUDAGUR 9. NÓVEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNFUNDUR SÁÁ var haldinn í Háskólabfói laugardaginn 1. október 1977 fyrir fullu húsi.
Bræðralag
gegn
Bakkusi
Um þessar mundir eru liðin 20 ár frá stofnun Samtaka
áhugafólks um áfengls- og vímuefnavandann. I tilefni
afmælisins er komin út bók sem ber heitið Bræðralag
gegn Bakkusi. I henni rekur Sæmundur Guðvinsson
sögu samtakanna fram til dagsins í dag. Hér
__fer á eftir hluti af 3. kafla bókarinnar, sem_
fjallar um stofnun SAA.
Hilmar Helgason myndaði hóp
manna vorið 1977 til að vinna að
undirbúningi fjöldasamtaka til
að takast á við áfengisvandamál-
ið. Samkvæmt skráðum heimild-
um var mynduð undirbúningsnefnd sem í
áttu sæti auk Hilmars: Valur Júlíusson
læknir, Eyjólfur Jónsson skrifstofustjóri,
Eggert G. Þorsteinsson alþingismaður, Lilli
Berndsen og Pétur Sigurðsson alþingismað-
ur.
Valur er ekki sáttur við að tala um þennan
hóp sem sérstaka nefnd. „Ég var ekki beð-
inn um að taka sæti í neinni nefnd. Þarna
var um að ræða nokkra menn sem höfðu
áhuga á að vinna að framgangi málsins og
Binni var með í þeim hópi. Ég fór til dæmis
iðulega á kvöldin í kaffi heim til Binna og
Ástu Kristjánsdóttur, konu hans, þar sem
málin voru rædd fram og til baka. Hópurinn
hittist oft í húsnæði Tryggingastofnunar rík-
isins þar sem Eyjólfur Jónsson var skrif-
stofustjóri. Smám saman fór markmiðið að
taka á sig ákveðna mynd, að koma hér á fót
afvötnunarstöð eins og þær störfuðu í
Bandaríkjunum og þá fyrst og fremst eins
og var á Freeport. Þaðan höfðum við fyrir-
myndina," segir Valur.
„Það opnaðist fyrir mér nýr heimur“
Þegar Hilmar fékk Val til samstarfs vorið
1977 var hann nýkominn úr áfengismeðferð
vestra. Fór fyrst á Freeport eins og aðrir en
framhald meðferðarinnar var með öðrum
hætti.
„Ég þekkti Önnu Guðmundsdóttur og
mann hennar vel frá fyrri tíð. Anna hafði
beðið eftir því að íslenskur læknir kæmi í
meðferð vestur sem gæti síðan unnið að
þessum málum hér heima. Hún var mjög
áhugasöm um að ég lærði sem mest um alkó-
hólisma og kom mér að hjá Smither’s
Aicoholism Treatment and Training Center
sem starfrækt er við Roosevelt-sjúkrahúsið í
New York. Þar voru fjölmargir læknar og
læknastúdentar sem vildu læra um alkóhól-
isma,“ segir Valur.
Forstöðumaður Smither’s var dr. LeClair
Bissell, læknir og sérfræðingur í meðferð
alkóhólista. Hún var þá begar orðin kunn af
skrifum sínum um alkóhólisma.
„Bissell spurði mig hvort ég hefði áhuga á
No mattef how heavity the
A NEW LIFE BEGINSHERE
267SOUTH OCEAN /V£NJE,FRE£POfiTNY 11520
&Q 378-0800
FREEPORTSJÚKRAHÚSIÐ
í Bandarfkjunum var töfrastaður (
augum áfengissjúklinga.
að starfa sem læknir fyrir alkóhólista og
sagði það mjög gefandi starf. Þama lærði ég
mikið um sjúkdóminn og bætti síðar við mig
þekkingu með námsferðum vestur. Það opn-
aðist fyrir mér nýr heimur. Þegar ég var
læknastúdent á Landakoti á sínum tíma voru
alkóhólistar stundum lagðir þar inn. Það var
hins vegar alltaf undir öðru yfirskyni en of-
drykkju, til dæmis vegna magabólgu. Hin
eiginlega sjúkdómsgreining var því ekki til
og hvergi skráð. Við reyndum bara að losna
sem fyrst við þessa menn,“ segir Valur þegar
hann ræðir tildrög þess að hann tók þátt í
undirbúningi stofnunar SAÁ.
Valur Júlíusson segir að sumarið 1977 hafi
hópurinn unnið af krafti við að móta stefnu
fyrirhugaðra samtaka og hver og einn hafi
lagt til reynslu sína og þekkingu. En drif-
krafturinn hafi komið frá Hilmari Helgasyni.
Hann hafi verið potturinn og pannan í þessu.
Örtröðin eyðilagði gólfíð
Síðsumars 1977 var undirbúningur að
stofnun SÁÁ það langt kominn að ráðinn var
starfsmaður til að annast ýmis störf sem
þurfti að vinna. Garðar Jóhann Guðmunds-
son tók þetta að sér og Tómas Agnar Tómas-
son lánaði skrifstofuherbergi og síma í hús-
næði Ölgerðar Egils Skallagrímssonar við
Frakkastíg. Skrifstofan var opnuð í byrjun
september.
„Þaðan var hringt út og farið að smala
stofnfélögum og prentaðar inngöngubejðnir í
samtökin. Bráðabirgðaskrifstofa SÁÁ var
þama til húsa í þrjá mánuði og einhver hefur
nú örtröðin verið. Þegar þeir skiluðu skrif-
stofunni þurfti ég að láta skipta þar um gólf.
Þetta er gamalt timburhús og eitthvað varð
undan að láta,“ segir Tómas Agnar.
Töfrastaðurinn Freeport
Á þessum tíma var starfrækt æsku-
lýðsmiðstöð í Reykjavík á vegum borgarinn-
ar sem nefndist Tónabær. Þar var forstöðu-
maður ungur guðfræðingur, Pjetur Þ.
Maack. Stakur reglumaður sem aldrei hafði
drukkið áfengi en slæddist fyrir tilviljun á
fyrirlestra sem Pirro hélt hér 1976 og þótti
mikið til koma. Pjetur var einn þeirra sem
Hilmar fékk til liðs við sig við undirbúning-
inn.
„Það er í apríl 1977 að Hilmar, Tómas
Agnar og John Aikman bjóða mér að fara út
á Freeport til að kynna mér starfsemina þar
og á fleiri meðferðarstofnunum íyrir alkó-
hólista. Þeir voru með stjömur í augunum
þegar þeir nefndu Freeport, þann töfrastað.
Ef illa gekk hjá einhveijum manni að reka
dekkjaverkstæði þá átti allt að lagast ef hann
færi á Freeport,“ segir Pjetur og kímir.
„Hilmar og félagar voru fyrst og fremst
sölumenn. Þeir voru að selja nýja sýn á
heiminn og lífið út frá sínum sjónarhóli.
Þarna hafa þeir séð ákveðinn lykil í mér.
Ekki mér sem persónu heldur því sem ég
stóð fyrir og þar með gæti ég náð til æsku-
lýðsins. Eftir að ég kem að utan byrjum við á
að setja upp AA-deild fyrir ungt fólk í Tóna-
bæ. En það var alltaf vesen með mig af því
ég var ekki alki sjálfur. Hvort ég mætti sitja
þennan fund eða hinn. Þetta sumar fór eigin-
lega í að fóta sig á þessum vettvangi," segir
Pjetur ennfremur.
Pjetur segist hafa fengið það verkefni að
fá nafnkunna menn til að skrifa undir áskor-
un til þjóðarinnar. „Það var samið áskor-
endaplagg þar sem einstakiingar áttu að
skrifa undir áskorun til íslendinga um að
sækja stofnfúndinn. Vitaskuld þurftu að vera
þar á meðal ákveðin lykilnöfn. Hilmar setti
fyrir mig blað með allmörgum nöfnum og
sagði að ég ætti að fá þessa menn til að skrifa
upp á plaggið. Þama gat á að líta jafnólíka
menn og Sigurbjöm Einarsson bisjcup og
Karl Sighvatsson hijómlistarmann. Ég man
alltaf þessi tvö nöfn því að þau eru gott dæmi
um breiddina í áskorendahópnum og þetta
lýsir vel hugkvæmni Hilmars," segir Pjetur.
„Kylfa oft látin ráða kasti“
Pjetur minnist þess að Hilmar hafi verið
aðaldrifkraftur þess sem gert var í upphafi
og það hafi haft sína kosti og galla. „Það
gekk ekki allt upp af því sem stefnt var að.
Stundum sagði ég við sjálfan mig að ekki
vantaði Hilmar hugmyndir en um leið og
hann ætti að framkvæma eitthvað þá klúðr-
aðist það. Við fórum sumir að tala um það
okkar á milli að gejuna þyrfti Hilmar inni í
læstu búri og láta hann unga þar út hug-
myndum. Passa hins vegar að hann slyppi
ekki út til að fara sjálfur í að framkvæma
hugmyndirnar. En það að kylfa var oft látin
ráða kasti svarar því hvers vegna svona mik-
ið var gert strax í upphafi hjá SÁÁ. Það var
stundum verið að ráðgera og framkvæma
hitt og þetta eins og það væri enginn morg-
undagur. Hilmar Helgason var réttur maður
á réttum stað á réttum tíma með réttu fólki,“
segir Pjetur.
Alkóhólismi í hverri ijölskyldu
Þann 26. janúar 1978 flutti Ríkisútvarpið
þátt um áfengisvandamálið í umsjón Þórunn-
ar Gestsdóttur. Þar ræddi Þórunn meðal
annars við Hilmar Helgason og spurði hann
um tilurð SÁÁ.
„Tilurðin var sú að við komum saman
fimm aðilar til að ræða hvort ekki væri hægt
að setja upp afvötnunarstöð þar sem sú að-
staða horfði mjög illa. Það er alkunna að það
þurfti að bíða í þrjár vikur til að koma manni
til afvötnunar og það þarf ekki að útskýra
nánar hvað þetta kostaði viðkomandi aðila,
fjölskyldu hans og vinnuveitendur. Þegar við