Morgunblaðið - 20.11.1997, Blaðsíða 28

28 FIMMTUDAGUR 20. NÓVEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Maður lýg^ur
engu í músík
Sinfóníuhljómsveit íslands frumflytur aðra sinfóníu Leifs Þórarinssonar á
tónleikum í Háskólabíói í kvöld, 34 árum eftir að hún frumflutti þá fyrstu.
Orri Páll Ormarsson kom að máli við Leif sem hefur í mörg horn að líta
um þessar mundir - er meðal annars að ljúka við óperu, sem frumflytja á
með vorinu, auk þess sem kammerverk eftir hann verða gefin út á geisla-
plötu í Bandaríkjunum á næstunni.
LEIFUR Þórarinsson tón-
skáld hugsar stórt þessa
dagana. I kvöld mun hann
hlýða á frumflutning ann-
arrar sinfóníu sinnar á tónleikum
Sinfóníuhljómsveitar íslands í Há-
skólabíói, á næstu vikum mun hann
reka smiðshöggið á nýja óperu, sem
fyrirhugað er að frumflytja í mars á
næsta ári, og fijótlega eftir nýárið
fær hann í hendur geislaplötu með
fimm kammerverkum sínum sem
bandarískt útgáfufyrirtæki setur á
markað. Ekki nóg með það - tón-
skáldið á þriðju sinfóníuna tilbúna í
„blýantshandriti".
„Sinfónía nr. 2 er búin að vera í
deiglunni býsna lengi, ásamt öðrum
verkum, en ég velti jafnan fyrir mér
sama efninu í fleiri en einu tón-
verki, jafnvel mörgum, þótt sam-
hengið og_ hljóðfæraskipanin séu
breytileg. Ég rauk svo til að ljúka
við hana í sumar af þeirri einföldu
ástæðu að ég var orðinn leiður á að
velkjast með þetta tiltekna efni -
mér fannst ég verða að klára það í
eitt skipti fyrir öll,“ segir Leifur.
En hvert er viðfangsefni hans í
Sinfóníu nr. 2? „Samhengi hlutanna
í tilverunni,“ svarar tónskáldið und-
anbragðalaust en gerir svo hlé á
máli sínu, hugsi. „Verkið speglar
upplifanir sem ég varð að koma frá
mér. Þetta er persónulegt verk, eins
og allt sem ég skrifa. Maður lýsir
alltaf einhverri reynslu í verkum sín-
um og sennilega gæti enginn hafa
skrifað þetta verk nema ég - maður
lýgur engu í músík!“
Eins og að drekka vatn
Leifur segir tónleikana leggjast
vel í sig enda beri hann fullt traust
til Sinfóníuhljómsveitar íslands og
hljómsveitarstjórans Petris Sakaris -
fyrir það góða fólk verði flutning-
urinn eins og að drekka vatn. „Sinf-
óníuhljómsveit Islands er mér afar
kær og hefur verið allar götur síðan
ég starfaði í þijú ár sem fiðluleikari
við hana snemma á sjötta áratugn-
um, skömmu eftir að hún tók til
starfa. Og þótt ég hafi ekki leikið
með hljómsveitinni í annan tíma hef
ég alltaf haldið góðum tengslum við
hana; hún hefur meðal annars nokk-
uð reglubundið flutt eftir mig verk,
stór og smá, á tónleikum í gegnum
tíðina, þótt hlé hafi verið þar á und-
anfarin ár. Síðasta verkið sem hún
flutti var, að mig minnir, Mót árið
1990.“
Þótt SÍ hafi ekki spreytt sig opin-
berlega á verkum Leifs í nokkur ár,
hefur hún ekki alfarið látið þau af-
skiptalaus, því í vor sem leið hljóðrit-
aði hljómsveitin Fiðlukonsert hans,
með Sigrúnu Eðvaldsdóttur í fylking-
arbijósti. Að sögn Leifs hefur út-
gáfufyrirtækið GM Recordings í Bos-
ton hug á að gefa verkið út á geisla-
plötu, ásamt fleira efni, jafnvel Sinfó-
níu nr. 2. Ekkert hafi þó verið ákveð-
ið í þeim efnum.
Á hinn bóginn er frágengið að
sama fyrirtæki gefi út í Bandaríkj-
unum fimm kammerverk eftir Leif í
flutningi Caput-hópsins fljótlega upp
úr áramótum.
Fiðlukonsertinn skrifaði Leifur um
miðjan áttunda áratuginn og frum-
flutti Einar Sveinbjörnsson hann_ á
tónleikum Sinfóníuhljómsveitar ís-
lands árið 1976. Kom konsertinn út
á hljómplötu í kjölfarið. „Einar flutti
verkið listavel en ég skrifaði það
sérstaklega með hann í huga. Sigrún
var hins vegar ekki síðri þegar hún
lék konsertinn á tónleikum BBC-
hljómsveitarinnar í Glasgow vorið
1993 - flutningur hennar var æðis-
genginn!"
Ópera í smíðum
En þar með eru járnin sem Leifur
hefur í eldinum þessa dagana ekki
upp talin. Hann er að skrifa óperu,
Maríuglerið, sem frumsýna á í ís-
lensku óperunni í mars á næsta ári.
Fyrsti samlestur er þegar að baki
en áformað er að æfingar hefjist að
fullum kraftí í janúar.
Það er Hvundagsleikhúsið, leikhús
Leifs og konu hans Ingu Bjarnason,
sem stendur að sýningunni í sam-
vinnu við íslensku óperuna en með
sönghlutverkin fjögur, sem ráð er
fyrir gert í handriti, fara að öllu
óbreyttu Sigrún Hjálmtýsdóttir,
Bergþór Pálsson, Sverrir Guðjónsson
og Jóhanna Þórhallsdóttir. Leikmynd
mun Siguijón Jóhannsson hanna,
Ásdís Leifsdóttir hefur verið fengin
til að sjá um þúninga og danshöfund-
ur verður Ólöf Ingólfsdóttir, sem
jafnframt mun dansa í sýningunni.
Leikstjórn mun Inga annast.
íslenskar óperur eru ekki færðar
upp á hveijum degi - einkum og sér
í lagi vegna þess að framkvæmdin
er fjárfrek. „Við í Hvundagsleikhús-
inu höfum haft allar klær úti til að
afla fjár að undanförnu," segir Leif-
ur, „og hefur það gengið ágætlega.
íslenska óperan hefur til að mynda
samþykkt að leggja okkur til hús-
næði sem er ómetanlegur stuðningur
og nú höfum við hafið sölu ákaflega
fallegra handunninna jólakorta í fjár-
öflunarskyni. En betur má ef duga
skal! Vonandi gengur þetta þó upp.“
Leifur segir að óperan hafí verið
í vinnslu í nokkurn tíma en tekið
miklum breytingum á sköpunarferl-
Morgunblaðið/Golli
LEIFUR Þórarinsson fjallar um samhengi hiutanna í tilverunni
í Sinfóníu nr. 2. „Verkið speglar upplifanir sem ég varð að koma
frá mér.“
inu. „í upphafi ætlaði ég að skrifa
kammeróperu, fyrir tvo söngvara,
tríó og dansara, byggða á ljóðum og
sögum Gyrðis Elíassonar. Ég var
kominn áleiðis með þá hugmynd þeg-
ar mér snerist, einhverra hluta
vegna, alveg hugur. Ég skrifaði þá
nýtt líbrettó og nú er óperan orðin
að sviðsverki með fjórum söngvurum,
hljómsveit og dansara."
Að sögn Leifs ljallar óperan um
par sem komið hefur ser fyrir í húsi
nokkru í innsveitum Islands til að
skrifa óperu. Hvorki gengur né rekur
fyrr en draugar, tveir Trójumenn,
blanda sér í málið. Eru þar á ferð
maður og kona, sem orðið hafa inn-
lyksa í húsinu eftir að hafa þvælst
í aldir um eilífðina. Leiðbeina draug-
arnir parinu ekki einungis „út úr
verkinu", heldur jafnframt út úr
húsinu eftir að það hefur fennt í kaf.
Óperan er leikhús
„Þetta er kómísk ópera,“ segir
höfundurinn, „en óperan er að mínu
viti fyrst og fremst leikhús, ekki
myndræn sinfónía sem menn eiga
að flytja standandi í sömu sporunum
frá upphafi til enda. Því miður virð-
ast allt of margir vera sannfærðir
um að svo sé, hér á landi sem ann-
ars staðar, og fyrir vikið er hver
óperan af annarri sett upp á þessum
forsendum. í þessu felst vandi óper-
unnar í heiminum í dag - hún er
einfaldlega ekki nógu skemmtileg."
Að áliti Leifs er þessi vandi
ástæðulaus og bendir hann á upp-
„Fegursti klarínettukonsertinn“
Á EFNISSKRÁ tónleika SÍ í kvöld
er jafnframt að finna Klarinettu-
konsert Wolfgangs Amadeusar
Mozarts og kemur einleikarinn,
Sigurður Ingvi Snorrason, úr röð-
um hljómsveitarinnar sjálfrar.
Lýsir hann verkinu sem ástsæl-
asta verki klarínettubókmennt-
anna - „þetta er tvímælalaust feg-
ursti klarínettukonsert sem til
er“. Mozart samdi verkið einungis
tveimur mánuðum fyrir andlát sitt
og segir Sigurður að menn hafi
viljað sjá „tragískan undirtón" í
því. „I minum huga er konsertinn
aftur á móti mjög glaðlegt verk
og mér finnst að spila eigi hann
í þeim anda.“
Frumritið af tónsmíð þessari
mun aldrei hafa fundist og komst
hún ekki á prent fyrr en um ára-
tug eftir dauða Mozarts. Fyrir
vikið segir Sigurður að fram hafi
komið ýmsar útgáfur af henni, þar
sem skortur á frumheimild leiði,
eðli málsins samkvæmt, til aukins
frelsis í túlkun.
Því fer fjarri að Sigurður sé að
koma að Klarínettukonsert Moz-
arts í fyrsta sinn. „Ég hef þekkt
þetta verk frá því ég byijaði að
læra á klarínettu, svo að segja, og
hef verið með það meira eða minna
í vinnslu síðan, eins og allir sem
hafa klarínettuleik að atvinnu. Síð-
Morgunblaðið/Þorkell
SIGURÐUR Ingri Snorrason klarínettuleikari og Petri Sakari
hljómsveitarstjóri á æfingu.
an hef ég ítrekað farið í gegnum
verkið sem kennari með þeim nem-
endum mínum sem lengst eru
komnir í námi. Þannig að ég þekki
það Iíka frá þeirri hlið.“
Sigurður hefur einu sinni áður
flutt konsertinn á tónleikum SÍ.
Var það í Bústaðakirkju um miðj-
an áttunda áratuginn. „Þann
flutning bar reyndar brátt að.
Tónleikar hljómsveitarinnar, sem
halda átti í Háskólabíói þennan
dag, féllu niður vegna verkfalla í
þjóðfélaginu. Hljómsveitarstjóri
og einleikari komust ekki til lands-
ins, auk þess sem húsið var lokað.
Hljómsveitin, með Pál Pampichler
Pálsson hljómsveitarstjóra í
broddi fylkingar, setti því saman
efnisskrá í snarhasti og var mér
falið að leika Klarínettukonsert
Mozarts, sem ég hafði hljóðritað
með hljómsveitinni nokkrum árum
áður, í tilefni af norrænni keppni
sem ég tók þátt í.“
Á þeim tveimur áratugum rúm-
um sem Sigurður hefur starfað
við SÍ hefur hann nokkrum sinn-
um komið fram sem einleikari.
Segir hann það alltaf jafn góða
tilfinningu að færa sig framar á
sviðinu. „Það er injög hollt fyrir
okkur hljómsveitarmeðlimi að fá
endrum og eins tækifæri til að
spreyta okkur sem einleikarar.
Það eflir okkur og um leið hljóm-
sveitina í heiid, alveg eins og starf
okkar á vettvangi kammertónlist-
ar kemur henni til góða.“
Hljómsveitarstjóri á tónleikun-
um í kvöld verður Petri Sakari,
aðalstjórnandi SÍ, en svo skemmti-
lega vill til að Sigurður var ein-
mitt einleikari á fyrstu tónleikun-
um sem Finninn stjórn<aði hér á
iandi í október 1986. „É_g var
fyrsti íslenski einleikarinn sem
vann með Petri og nú er ég einn
af þeim síðustu," segir Sigurður
en sem kunnugt er lætur Sakari
af starfi aóalhljórnsveiLarstjóra á
vori komanda.
Á efnisskrá tónleikanna i kvöld
verður ennfremur fjórða sinfónía
Jeans Sibeliusar.
færslu íslensku óperunnar á Cosi fan
tutte eftir Mozart á þessu hausti
máli sínu til stuðnings. „Sú sýning
hefur gengið vonum framar. Og
hvers vegna? Leikstjórinn [Ástralinn
David Freeman] kemur verkinu til
skila sem leikriti. Og hvers vegna
ætti hann svo sem ekki að gera það
- ópera er ekkert annað en sunginn
leiktexti. Fyrir vikið er sýningin lífleg
og bráðskemmtileg, án þess að vera
„poppuð" upp, Mozart er þarna í öllu
sínu veldi - þeir sem efast um það
eru á villigötum! Freeman bætir engu
við - sýningin sprettur öll úr músík-
inni.“
Til samanburðar rifjar Leifur upp
síðustu uppfærsluna á Cosi fan tutte
sem hann sá áður en hann fór í ís-
lensku óperuna. „Það var í Deutsche
Oper í Berlín fyrir fáeinum árum.
Þetta var uppfærsla í hæsta gæða-
flokki, í þeim skilningi að frábærir
söngvarar voru í öllum hlutverkum.
Sýningin var hins vegar svo „stöð“
og hugmyndasnauð að mér hund-
leiddist. Ég gafst því upp í hléi, yfir-
gaf óperuna og skellti mér í bíó. Það
bjargaði kvöldinu!"
Áhrif myndlistar
Að áliti Leifs staðfesta sýningar
sem þessi „að eitthvað er að“ og
„svo fer maður í íslensku óperuna,
sér sama verk, og langar að fara
aftur strax daginn eftir.“ „Óperu-
heimurinn þarf bersýnilega á fleiri
mönnum á borð við David Freeman
að halda og ég er sannfærður um
að þeir eiga eftir að láta til sín taka
- fyrr en síðar!“
Leifur segir að þessi „myndræna
sýn“ á óperuna stafi að verulegu leyti
af áhuga hans á myndlist - listformi
sem hafi haft gríðarleg áhrif á tón-
sköpun hans í gegnum árin, „Tón-
sköpun mín hefur verið einskonar
„för í gegnum hið myndræna lands-
lag“. Allar götur frá því ég fór að
sækja sýningar September-hópsins
sem ungur drengur á fimmta ára-
tugnum hefur myndlistin mótað verk
mín að talsverðu leyti. Sjálfur fór
ég meira að segja að mála á sínum
tíma - málaði eins og vitlaus maður
í eitt ár áður en ég sneri mér alfarið
að tónlistinni."
Leifur kynntist á þessum tíma
verkum fólks á borð við Þorvald
Skúlason, Kristján Davíðsson, Snorra
Arinbjamar, Karl Kvaran og Nínu
Tryggvadóttur - málurum sem hann
hefur haft dálæti á síðan. En það var
fleira sem gerði upplifun September-
sýninganna ógleymanlega. „Málar-
arnir höfðu komið með kynstrin öll
af hljómplötum með sér frá útlöndum,
þar sem þeir höfðu lagt stund á nám,
og voru þær leiknar á sýningunum.
Þama heyrði ég í fyrsta sinn verk
fjölmargra tónskálda, sem ekki vora
leikin í útvarpinu á þessum tíma -
Stravinsky, Debussy, Ravel og Bart-
ók, svo einhvetjir séu nefndir. Kynni
mín af lykiltónlist tuttugustu aldar-
innar hófust með öðram orðum á
myndlistarsýningum September-
hópsins í Reykjavík."