Morgunblaðið - 18.12.1997, Page 40

40 FIMMTUDAGUR 18. DESEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
JAFNRÆÐIYIÐ
STYRKVEITINGAR
SAMKEPPNISRÁÐ hefur beint því til menntamálaráðu-
neytisins, að þeir, sem geri tiliögur um styrkveitingar,
séu óhlutdrægir. Þetta er niðurstaða ráðsins vegna kvörtun-
ar Brynju Benediktsdóttur, leikstjóra, vegna setu fulltrúa
atvinnuleikhúsa í framkvæmdastjórn Leiklistarráðs íslands,
sem fjallað hefur um úthlutun á styrkjum þess. Ný fram-
kvæmdastjórn var kosin 6. desember, en í síðustu stjórn
áttu sæti þrír fulltrúar, þar af tveir fastráðnir starfsmenn
Þjóðleikhússins. Samkeppnisráð telur, að Þjóðleikhúsið starfi
á samkeppnismarkaði og því sé ekki eðlilegt, að starfsmenn
þess taki ákvarðanir um þessar styrkveitingar. í áliti Sam-
keppnisráðs segir m.a. um fulltrúa í framkvæmdastjórninni:
„Til þess að taka af allan vafa um óhlutdrægni þeirra
skulu þeir ekki vera starfandi hjá samkeppnisaðilum sjálf-
stæðu atvinnuleikhúsanna eða hafa einhverra hagsmuna að
gæta gagnvart þeim sem um styrkina sækja.“ Þessi niður-
staða Samkeppnisráðs er eðlileg og tekur Björn Bjarnason,
menntamálaráðherra, undir það.
í viðtali við Morgunblaðið sagði hann sjálfgert að bregð-
ast við tilmælum Samkeppnisráðs um að hlutlausir aðilar
sitji í framkvæmdastjórn ieiklistarráðs. Samkvæmt stjórn-
sýslulögum sé það sjálfgefið, að menn séu vanhæfir að fjalla
um mál sem tengist þeim eða þeim stofnunum sem þeir starfi
við.
í nýrri framkvæmdastjórn sitja nú engir er hafa þau tengsl
við Þjóðleikhúsið, sem Samkeppnisráð hefur fjallað um, að
mati menntamálaráðherra. Hins vegar verður ekki betur séð
en álit Samkeppnisráðs hafi víðtækari þýðingu. Hið sama
hlýtur að eiga við um alla þætti menningarlífsins, hvort sem
um er að ræða leikhús, kvikmyndagerð eða aðra menningar-
starfsemi. Þess vegna má ætla að í kjölfar álits Samkeppnis-
ráðs verði gerð könnun á því, hvort tilefni sé til breytinga
á öðrum sviðum ekki síður en á vettvangi leikhúsanna.
AÐGERÐ
SEÐLABANKANS
SEÐLABANKINN efndi í upphafi vikunnar til skyndiupp-
boðs á svokölluðum endurhverfum verðbréfakaupum,
sem fara þannig fram, að bankinn býðst til að kaupa ríkis-
bréf af bönkum og verðbréfafyrirtækjum. Upphæðin nam
5,2 milljörðum kröna og verður endurkræf að mánuði liðn-
um, þ.e. 15. janúar 1998. Þetta er gert til þess að leysa tíma-
bundinn vanda útlánastofnana, sem höfðu of lítið lausafé.
Hætta á þenslu var því fyrir hendi og þar með hækkun vaxta.
Þetta er nýjung í aðgerðum Seðlabankans. íslenzkur fjár-
málamarkaður var tiltölulega frumstæður miðað við það sem
gerist erlendis, en síðustu árin hefur hann verið í örri þró-
un. Síðustu aðgerðir Seðlabankans eru merki um það.
Aðgerð Seðlabankans hafði í för með sér lækkun á mark-
aðsávöxtun húsbréfa, verðtryggðra langtímabréfa og óverð-
tryggðra bréfa. Metviðskipti urðu á Verðbréfaþingi. Jákvæð
viðbrögð markaðarins sýna, að aðgerðin var rétt og fagnaðar-
efni er, hve hún var árangursrík.
SKIPULAGSMAL
HÖFUÐBORGARSVÆÐIS
GAGNRÝNI sérfræðings, sem samið hefur áfangaskýrslu
um stefnumótun fyrir miðborgina á vegum brezks ráð-
gjafarfyrirtækis, er athyglisverð. Það er niðurstaða hans að
vinna þurfi að skipulagsmálum höfuðborgarsvæðisins í heild
en ekki í hverju sveitarfélagi fyrir sig.
Stór-Reykjavíkursvæðið er einn byggðarkjarni, þótt um
sé að ræða sjö sveitarfélög. Það segir sig sjálft, að í skipu-
lagsmálum þurfa þessi sveitarfélög, Reykjavík, Seltjarnar-
nes, Mosfellsbær, Kópavogur, Garðabær, Hafnarfjörður og
Bessastaðahreppur, að eiga mjög náið samstarf. Þau hljóta
að taka mið hvert af annars hagsmunum með margvíslegum
hætti.
Ábending hins erlenda sérfræðings er enn ein röksemd
fyrir því að sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu verði sam-
einuð. Morgunblaðið hefur áður lagt til að Reykjavík, Sel-
tjarnarneshreppur, Kópavogur og Mosfellsbær sameinist í
eitt sveitarfélag og Hafnarfjörður, Garðabær og Bessastaða-
hreppur í annað. Það er tímabært að koma hreyfingu á slíka
sameiningu.
LEIÐARI í BRESKA TÍMARITINU THI
Greitt úr öng
inu með gjal
Leiðari sem birtist nýver-
ið í breska tímaritinu The
Economist um umferðar-
mál hefur vakið mikla
athygli. Hér birtist leið-
arinn í íslenskri þýðingu
og leitað er viðbragða við
innihaldi hans hjá sam-
gönguráðherra og borg-
arstjóranum í Reykjavík.
FÁ ÁSTARÆVINTÝRI hafa
brunnið jafn heitt á þessari
öld og það, sem staðið hef-
ur á milli mannsins og bíls-
ins. Bíllinn hefur gefið mönnunum
frelsi, gert þeim kleift að fara ferða
sinna á þægilegan og öruggan hátt
og þegar þeir sjálfir vilja — eða með
öðrum orðum: Bíllinn hefur valdið
byltingu í lífi mannanna. Hann er
ekki aðeins eitt af birtingarformum
nútímans, heldur sjálf undirstaða
hans. Að eignast bíl er draumur millj-
óna manna um allan heim og því
væri að sjálfsögðu óskandi, að þetta
ævintýri gæti staðið enn um áratuga-
skeið. Það er þó ekki hægt, því miður.
Menn hafa lengi vitað, að bíllinn
er ekki bara blessun, heldur líka
bölvun. „Við erum að ala við brjóst
okkar skrímsli, sem valdið getur gíf-
urlegri eyðileggingu," segir í breskri
rannsóknarskýrslu, sem gefin var út
á sjöunda áratugnum, og umferðar-
öngþveitið og mengunin í borgum
Evrópu, Ameríku og Asíu hefur síðan
gert þann sannleik æ ljósari.
Mengunin, sem hugsanlega veldur
svokölluðum gróðurhúsaáhrifum og
fjallað hefur verið um á ráðstefnunni
í Kyoto, kemur að fjórðungi og jafn-
vel þriðjungi frá bílaumferð en þó
er það í sjálfu sér ekki hún, sem
kallar á tafarlausar aðgerðir. Meira
máli skiptir sá staðbundni umhverfis-
vandi, sem umferðaröngþveitið veld-
ur, mengun, hávaði, ljótleiki og tíma-
eyðsla, og sá gífurlegi kostnaður,
sem fylgir útþenslu samgöngumann-
virkja.
Sennilegt er, að bandarískir bílar
mengi nú allt að 90% minna en fyrir
kannski 30 eða 40 árum en allur sá
ávinningur hefur tapast vegna fjölg-
unar bílanna. Til að leysa úr umferð-
arhnútunum er meira og meira land
lagt undir vegi en ástandið versnar
þó stöðugt enda heldur umferðar-
þunginn áfram að aukast í takt við
efnahagslífið. Stjórnvöld gera sér
grein fyrir þessu og vita líka, að
þrátt fyrir allt er það ekkert vinsælt
að leggja sífellt stærri svæði undir
malbik og steinsteypu. Hvað skyldi
þá vera til ráða?
Kjarni þessa vandamáls er alveg
ljós: Ódýra bílaumferðin er byggð á
blekkingum. Aðeins með því að láta
ökumenn borga það, sem þeir kosta
samfélagið, er hægt að laga umferð-
areftirspurnina að hinu takmarkaða
framboði. Ökumenn eiga aðeins
tveggja kosta völ: Borgið eða sættið
ykkur ella við öngþveitið.
Vegirnir verðlagðir
Ef uppbygging og rekstur sam-
göngumannvirkja verður áfram með
sama sniði og sovéski áætlunarbú-
skapurinn á sínum tíma, verður af-
leiðingin enn meira öngþveiti og jafn-
vel sú allshetjaróreiða, sem nú ein-
kennir ástandið I Bangkok. Ef
vegirnir yrðu á hinn bóginn verðlagð-
ir eins og önnur takmörkuð gæði,
væri unnt að nýta þá betur og nota
auknar tekjur til að efla almennings-
samgöngur. Ef ökumenn yrðu að
greiða fyrir afnot af vegunum, myndi
draga úr umferðinni, almenningsfar-
artæki yrðu fljótari í förum og niður-
greiðslur til þeirra lækka eða hverfa.
Stjórnmálamenn hafa lengi veigr-
að sér við að nefna þetta á nafn
enda er alltaf erfitt að segja kjósend-
um, að nú verði þeir að fara að borga
fyrir það, sem verið hefur ókeypis.
Sumar ríkisstjórnir eru þó að átta
sig á, að ekki sé um neitt annað að
ræða. Ekki væri þó skynsamlegt að
skattleggja eignarhaldið á bílunum
sérstaklega því að það myndi aðeins
hvetja fólk til að nota þá sem mest
til að hafa upp í fastakostnaðinn,
nýja skattinn, tryggingar, önnur
gjöld og afskriftir. Rétta leiðin er að
gera notkun bílsins dýrari en áður.
Sumir vilja gera það með því að
hækka eldsneytisverðið en sú aðferð
kemur ekki réttlátlega niður. Það er
engin ástæða til að refsa þeim, sem
aka eftir fáförnum vegum á lands-
byggðinni, þegar vandamálið er í
borgunum og hraðbrautunum. Veg-
argjald, mismikið eftir stað og tíma,
gæti hins vegar verið lausnin. Öku-
menn gætu þá séð á sérstökum
mæli hvað það kostaði þá mikið að
vera á ferð í miðborginni á mesta
Eigum að íhuga svom
HALLDÓR Blöndal samgönguráð-
herra segir að það hafi legið lengi
fyrir að í nálægum löndum hafi
reynst óhjákvæmilegt að Ieggja á
veggjöld með einhveijum hætti til
þess að standa undir fjárfrekum
gatna- eða vegagerðarfram-
kvæmdum, brúarsmíði, jarð-
göngum og öðru þvíumlíku, þar
sem hefðbundnar álögur og skatt-
ar á umferðina hafi ekki staðið
undir sívaxandi kostnaði við
flókna mannvirkjagerð þar sem
umferð sé þung.
Skuggagjöld
„Það hefur verið reiknað út að
þar sem umferðaröngþveiti er
mest eru frátafir farnar að skipta
máli í sambandi við þjóðarfram-
leiðsiu og valda þar að auki auk-
inni mengun. Allt er þetta í miklu
smærri stíl hér á landi, en eigi að
síður erum við með það í athugun
að taka upp svonefnd skuggagjöld
til þess að standa undir fram-
kvæmdum við Reykjanesbraut til
Hafnarfjarðar og síðar meir
Sundabraut og ef til vill tvöföldun
Keflavíkurvegar. Svo vitum við
að Hvalfjarðargöngin verða fjár-
mögnuð með veggjaldi, en úti á
landi er umferð ekki svo mikil að
slík innheimta standi undir sér,“
sagði Halldór.
Um skuggagjöld er að ræða
þegar framlög til tiltekinnar fram-
kvæmdar úr vegasjóði ráðast af
áætlaðri umferð um mannvirkið,
án þess að veggjald sé innheimt
af hveijum og einum vegfaranda.
Halldór sagði að sér fyndist sú
hugmynd athyglisverð að hægt
yrði að fylgjast með umferð í
gegnum gervihnött án þess að það
kosti of mikið. Hann sé ekki í vafa
um að við eigum að íhuga slíka
skattheimtu til þess að reyna að
draga úr álaginu þegar umferðar-
þunginn er mestur eða reyna að
beina þungaflutningum þá leið
sem við viljum að þeir fari.
„Það er líka hugsanlegt að það
opnist möguleikar víðar en hér á
Halldór
Blöndal
Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir
höfuðborgarsvæðinu á að hægt sé
að fá hluta af kostnaðinum til baka
með veggjöldum til dæmis á Eyja-
fjarðarsvæðinu, þó ég sjái það nú
ekki fyrir mér enn sem komið er.“
Áhugaverð umræða
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
borgarsljóri segir að þarna sé á
ferðinni mjög áhugaverð og nauð-
synleg umræða, því það sé alveg
ljóst að loftmengnun vegna bílsins
sé einungis einn hluti þess vanda