Morgunblaðið - 18.12.1997, Blaðsíða 8

8 FIMMTUDAGUR 18. DESEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
1200 miUjóna któns greiðsla Suðumesjamanna á ári í auðlindargjald:
AUÐLINDAGJALDINU til greifanna er öllu landað framhjá vigt samkvæmt lögum . . .
The Art of Entertainment
Pioneer markað
rbur&i á lslandi?
>pp> gi'œjunicir
Samkvæmt skoðanakönnyn Hagvangs í desember
1996 eru 26,2% heimila á Islancn með Pkmeer
hljómflutningstæki. Fjórir næst stærstu keppinautarr
samanlagt eru rrjinni en Pkmeœ.
Hvað segir þetta þér um gæði Pioneer tækja?
...vinsœldjr
Pioneer hij
eru ótvírœð
79.900,
N-770
Magnarí: 2x100w (RMS, 1kHz, 811) •
Utvarp: FM/AM, 24 stöðva mlnni •
Gelslaspllari: Tekur 26 dlska ’
Segulbandstœkl: Tvðfalt Dolby B •
Hátalarar: Prlskiptir 100w (DIN) •
Pegar sfíll gœbi
og afl fara saman
N-170
' Magnari: 2x25w (RMS, 1 kHz, 6£1)
' Utvarp: FM/AM, 30 stöðva minni
Gelslaspilari: Þrlggja dlska
■ Segulbandstæki: Tvofalt
Hátalarar: Tvískiptir 30w (DIN)
N-470
Magnarl: 2x70w (RMS, 1kHz, 6£1)
Utvarp: FM/AM, 24 stööva minni
Geislaspllari: Einíaldur „Slot ln“
Segulbandstækl: Tvöfalt Dolby B
Hátalarar: Tvískiptir 70w (DIN)
The Art of Entertainment
Reykjavík: Byggt og Búið Vesturland: Málningarþjónustan, Akranesi. Kf. Borgfirðinga, Borgarnesi.Blómsturvellir, Hellissandi. Guðni Hallgrímsson, Grundarfiröi.
Ásubúð.Búðardal Vestflrðlr: Geirseyrarbúðin, Patreksfirði. Rafverk, Bolungarvfk. Straumur, ísafirði. Norðurland: Kf. V-Hún., Hvammstanga. Kf. Húnvetninga,
Blðnduósi. Verslunin Hegri. Sauðárkróki. Hljómver, Akureyri. Kf. Þingeyinga, Húsavík. Lóniö.Þórshöfn. Austurland: Kf. Hóraösbúa, Egilsstööum. Verslunin Vík^
Neskaupstað.Suðurland: Árvirkinn, Selfossi. Rás, Þorlákshöfn. Brimnes.Vestmannaeyjum. Reykjanes: Ljósboginn.Keflavík. Rafborg, Grindavík.
Áhrif Biblíunnar á íslensku
Biblían er ein-
stök heimild um
íslenskt mál
Jón G. Friðjónsson
JÓN G. Friðjónsson pró-
fessor í íslenskri mál-
fræði við Háskóla ís-
lands hefur unnið að rann-
sóknum á áhrifum Biblíunn-
ar á íslenskt málfar síðast-
liðin ár. Jón flutti fyrirlestur
um athuganir sínar á mál-
þingi vegna 150 ára afmæl-
is Prestaskólans fyrir
nokkru og þá er afrakstur
þeirra að finna í Rótum
málsins, sem nýlega kom
út. Segir Jón athugun á bibl-
íumáishefð íslenskunnar
hafa komið af sjálfu sér
þegar hann vann að fyrri
bók sinni, Merg mdlsins,
sem kom út árið 1993.
- Hvers vegna er þáttur
Biblíunnar svo veigamikill í
málinu?
„Þegar ritlistin barst til
íslands var hún snemma
tekin í þágu kirkjunnar og margar
elstu heimiidir um íslensku eiga því
rætur sínar að rekja til Biblíunnar.
Hið elsta sem ritað var á Islandi
voru lög, ættfræði og þýðingar
helgar. Með þýðingum helgum er
til dæmis átt við ýmiss konar pred-
ikunarsöfn eða útskýringar á ritum
kristilegs efnis. Þessar kristilegu
bókmenntir hafa fallið dálítið í
skuggann af öðrum bókmenntum
svo sem Eddukvæðum, íslendinga-
sögum og konungasögum. Að þeim
ólöstuðum eru þessar bókmenntir
þó mjög merkilegar, ekki bara sem
texti heldur sem heimild um tungu-
málið.“
- Hvernig var rannsókninni
háttað?
„Ég las allar kristilegar bók-
menntir með skipulegum hætti og
safnaði dæmum. Einnig las ég mis-
munandi útgáfur Biblíunnar og
lagði þá tii grundvallar Guð-
brandsbiblíu og þýðingu Odds Gott-
skálkssonar frá 16. öld en athugaði
einnig dæmi úr síðari biblíuútgáf-
um. Eg gaf mér fjóra viðmiðunar-
punkta, það er í fyrsta lagi málið
til foma, Guðbrandsbiblíu, Viðeyj-
arbiblíu og nútímamál. Þetta bar
ég saman og valdi dæmi sem sem
skipta máli, í samræmi við megin-
markmiðið.
Nauðsyniegt er að bera saman
beinar þýðingar Biblíunnar á al-
mennt málfar því þetta tvennt er
samofið. Þegar best tekst til um
biblíuþýðingar sækja þýðendur
efnivið út fýrir hina helgu bók í
almennt og lifandi mál. Fyrsta Bibi-
ían á íslensku ber talsverðan keim
af frumtextanum, sem var á þýsku.
I þýðingunni á Viðeyjarbiblíu er
hins vegar ausið ótæpilega af lind-
um almenns málfars. Sá sem ætlar
að taka sér fyrir hendur athugun
á biblíumáli fær því ekki raunsanna
mynd af áhrifunum nema hann
skoði almennt málfar líka.“
- Eru áhrif Biblíunnar á ís-
lensku víðtækari en á önnur tungu-
mál?
„Ég held að svo sé
og af tveimur ástæðum.
Fyrsta má nefna al-
kunna íhaldssemi ís-
lenskunnar og áhrif
Biblíunnar eru því í samræmi við
margt annað sem varðveist hefur
í málinu. í öðru lagi má ekki gleyma
því að íslensk biblíumálshefð á sér
miklu lengri sögu en annars staðar
því segja má að hún sé óslitin allt
frá 12. öld. Elsta málfarslega fyrir-
mynd Þjóðveija, Lútersbiblían, er
hins vegar ekki gefin út fyrr en á
16. öld.“
- Var citthvað sem kom þér á
óvart við þessa rannsókn?
„Áhrifin eru miklu meiri en mig
hafði órað fyrir. Ég fann sífellt fleiri
dæmi og fleiri líkingar og merking-
► Jón G. Friðjónsson fæddist í
Reykjavík hinn 24. ágúst 1944.
Hann lauk stúdentsprófi frá
Menntaskólanum í Reykjavík
árið 1964. Haustið 1965 hóf
hann nám við Háskóla íslands
og lauk BA-prófi í íslensku og
sagnfræði vorið 1969 og cand.
mag.-prófi í íslenskri og al-
mennri málfræði í janúar 1972.
Að námi loknu starfaði hann við
Orðabók háskólans fram á
haustið 1972 en var að því búnu
ráðinn sem Wissenschaftlicher
Assistant við Christian-Albrecht
háskóla í Kíl þar sem hann ann-
aðist meðal annars íslensku-
kennslu. í september árið 1975
var hannskipaður lektor við
Háskóla íslands í íslensku fyrir
erlenda stúdenta, dósent við
sama skóla árið 1982 og prófess-
or í íslenskri málfræði árið
1994. Jón hefur ritað ýmsar
greinar og bækur um íslenskt
mál og málfræði, meðal annars
Merg málsins sem hlaut íslensku
bókmenntaverðlaunin árið
1993.
in hefur oft og tíðum gjörbreyst.
Málshátturinn Sá sem vill ekki þeg-
ar hann má, má ekki þegar hann
vill er ágætt dæmi. Hann hafði
allt aðra merkingu áður, eða þá,
að sá sem ekki vill snúa til betri
vegar þegar hann getur, getur það
ekki þegar hann sjálfur vill, því að
of seint er að iðrast eftir dauðann.
Merkingin var því miklu dýpri áður
og þannig eru mörg dæmi.
Orðalag breytist oft mjög mikið.
Dæmi um það er orðasambandið
blása einhverjum eitthverju íhrjóst,
sem upprunnið er úr sköpunarsög-
unni þar sem guð blés manninum
lífsanda í bijóst. Þetta er notað enn
þann dag í dag, talað er um að fá
innblástur og blása nýju lífí í eitt-
hvað. Annað dæmi er orðasam-
bandið vera ekki í rónni,
sem á sér fomar rætur.
Mönnum fannst að lík-
amsástandið endurspe-
glaði að einhveiju leyti
andlegt ástand líka. í
Davíðssálmum er að finna orða-
samfcandið hafa ekki ró eða frið í
sínum beinum. Síðan gerist það að
annað stofnorðið fellur brott og
eftir stendur að vera ekki í rónni.
Annað dæmi af sama toga er þeg-
ar talað er um að eitthvað sé eitur
í beinum manns, og svona mætti
lengi telja. Þegar alls er gætt,
beinna og óbeinna áhrifa Biblíunn-
ar og kristilegra rita á íslenska
tungu, virðist mér réttmætt að
halda því fram að ekkert eitt rit
hafi haft jafn djúptæk áhrif á ís-
lenskt mál og Biblían."
Áhrifin eru
meiri en mig
óraði fyrir