Morgunblaðið - 30.04.1998, Blaðsíða 44

^4 FIMMTUDAGUR 30. APRÍL 1998
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
FREYJUDAGUR
heitir nú föstudagur
(hjá þeim sem svelta
þennan dag eða, eins og
katólíkki sagði mér:
borða fisk en ekki kjöt
til þess að sýna stað-
festu á föstudögum),
eða flöskudagur (hjá
þeim sem bíða eftir að
detta í það yfir helgina).
Freyja er hin mikla
gyðja norðursins. Hún
gæti hafa heitið Nert-
raus (síðar Njörður), en
nafn hennar verið of
helgt til að nota það og
hún því verið kölluð frú-
in, freyjan, Freyja.
Notre Dame og Vor
Frue kirke eru tileinkaðar Maríu
mey, því Freyja var bönnuð og
reynt síðar að hafa Maríu í hennar
stað. Feðraveldið stjórnar öllum
kennisetningum um Maríu, svo hún
getur ekki komið í stað hinnar
miklu, frjálsu, stoltu, jafnréttissinn-
uðu gyðju norðursins, sem er al-
heimskærieikurinn.
Guðin aka um akur á eyki (Aths.:
guð var hvorugkyn fleirtala í eina tíð
(þau, guðin).)
^Mér datt í hug þegar Díana
þrinsessa var jörðuð, hvort ekki
væri innibyrgð bönnuð þörf fyrir
gyðjuna miklu að brjótast út eða
springa í hóphluttekningunni sem
þá var á götum úti. Díana ók í vagni
um göturnar. Fólkið grét því hún
var dáin. Gyðjan mikla ók einmitt
líka - en lifandi - yfir akurinn á vorin
til að blessa uppskeruna. Kannski
hét hún þá Sif, en
gullið hár Sifjar er
þroskað ax akursins.
Kannski hét hún Ester
(vorið) og var að vekja
lífið. Kannski lék
stúlka eða kona gyðj-
una í þessari helgu
ökuferð. Hjá henni
(konunni) í eykinu sat
maður, aðstoðarmaður
gyðjunnar eða konunn-
ar, og hann var kallað-
ur konungur. Enn aka
drottningar með kon-
unga um götur í vögn-
um, eykjum, og lýður-
inn fagnar. Þetta er
talið vera frá þessari
fornu, helgu uppskeru-
blessun komið. Fallbyssuvagnar og
prinsessur eru síðari tíma tilbúning-
ur. Það á ekki heima í þessari von
um frið og blessun og farsæld og
uppskeru, sem táknar ósk um við-
hald lífsins okkar á Jörðu. Bóndinn
á þrumandi dráttai’vélinni er meira í
ætt við Þór og Sif, nema hvað sumir
hafa týnt úr sér ást til móðurinnar
miklu.
Ráð til að fækka
hjónaskilnuðum
Menn gifta sig á laugardögum
(þ.e. á degi Loka). Það er slæmt.
Loki er Satúrnus eða sanih
(sanskrit), og þetta er of viðsjár-
verður vikudagur til að taka sjens-
inn á. Þetta laugardagsdekur, sem
stundum fór út í einhverja þvotta-
og baðdellu eða nammiát, er til orðið
vegna þess að guð Hebrea (guð hér í
Freyja er hin mikla
gyðja norðursins. Guð-
rún Kristín Magnús-
dóttir fjallar um gyðjur
og goðafræði.
karlkyni eintölu) hvfldi sig á fyrsta
degi vikunnar okkar. Sumir menn
máttu sofa út þennan fyi-sta viku-
dag, dag gyðjunnar Sólar. Menn eru
stundum óútsofnir eftir brúðkaups-
nóttina sína, og velja því daginn fyr-
ir sofidaginn. Nú geta menn sofið út
á laugardögum líka, og þá ættu
menn að fara að gifta sig frekar á
Freyjudögum. Freyja er gæfugjafi.
Ást er...
Nú er það að athuga að Freyja er
alheimskærleikurinn umvefjandi og
innan alls. Það er tvennt ólíkt að
verða ástfanginn og það að elska allt
og alla án skilyrða. Að verða ást-
fanginn er oft sjálfselska, þar eð
hinn elskaði uppfyllir væntingar og
tilfinningar og þrár sem sá ástfangni
þarf að fá uppfylltar hjá sér. Þess
vegna er það að verða ástfanginn
háð tvískinnungi, kallar á andstæð-
una hatur, eða afbrýðisemi, eða til-
ætlunarsemi, kröfur. Stundum verð-
ur þessi ást að sjálfseyðileggingar-
hvöt og skorti á skýrum persónu-
mörkum, stundum að ofurást og
skorti á jafnvægi, ró og gleði og létt-
leika ástarinnar. Þessu má ekki
rugla saman við ást í merkingunni
kærleikur (Freyja), sem gerir engar
kröfm’ og er aðeins það að gefa af
óendanlegri umyggju sinni öllum til
handa, lífinu til handa. Brísingamen
Freyju er mannkyn. Hún ber það á
brjósti sínu og gætir þess. Sumir
guðir hugsa bara um sína menn, og
jafnvel telja gott að þeir drepi aðra
menn. En heiðnir guðir, heiðnu guð-
in (hgk. flt.) gera engan mannamun,
engan þjóðamun, og engan
manna/kvenna mun.
Svitalyktareyðis-
kenningin
Eg hugsa að svitalyktareyðiskenn-
ingin mín hafi við rök að styðjast.
Hana verður að ígrunda vandlega í
sambandi við hjónabönd. Á ensku
heitir hún „the deo theory". Hún
gengur út á mikilvægi lyktarskyns
okkar, og er svona: í sveitinni í
gamla daga angaði fólk af svitalykt,
t.d. í heyskap, og ekki síður við mat-
ai'borðið, og kynntist því náttúrulega
lyktandi. Nú á tímum fer fólk á ball
til að ná sér í drasl fyrir nóttina. Þeir
(þau) sem kynnast þannig fá ekki
rétta lykt hvorir af öðrum, þar sem
rakspíri, hárgel, lakk, svitalykt-
areyðir, sápuþvottur, sjampú,
andremmueyðir og ilmvatn (eaux de
toilette og parfume) eru sérstaklega
til þess ætluð að eyðileggja eða yfir-
gnæfa hina náttúrulegu, eiginlegu,
persónulegu líkamslykt. Að auki er
reykjarlykt og vínlykt á skemmti-
stöðum. Mikill hávaði kemur enn
fremur í veg fyrir að maður verði var
við fíngerðustu bylgjur sem frá
hverri manneskju stafa. Engum
samræðum er hægt að halda uppi.
Aðeins sjónin er til að byggja á (og
allt í meiköppi).
Dæmi eru um að fólk sem sofið
hefur saman eina nótt eftir að hafa
kynnst á balli, þekkist ekki aftur síð-
ar, þegar fötin, hárið, gleraugun
og/eða umhverfið eru breytt frá því
síðast. Menn panta stundum bíl
morguninn eftir nóttina, og spyrja
stúlkuna í bólinu: „hei, hvar er ég?
hvert á ég að segja bflnum að
koma?“
Ef fólk hefur kynnst á vinnustað
er staðan nokkuð betri, en svitalykt-
areyðiskenningin á enn við, því þá
fyrst þegar til sambúðar eða hjóna-
bands kemur, fer rétta náttúrulega
svitabaðslyktin að koma fram í
bólinu. Menn fatta þá ekki hvers
vegna þeir allt í einu fá leiða og
hætta að vera ástfangnir, en hér að
ofan er skráð skýringin. Gabb. Bai'a
jaðrar við vörusvikalögin.
Langur Freyjudagur og
Ester vorgyðja
Nú skulum við muna að föstudag-
urinn langi er fagur, vorlangur
Freyjudagur, og muna eftir að njóta
páskanna (Esterar vorgyðju) með
fjölskyldunni úti í náttúrunni. Kenn-
um börnunum að hlusta í náttúrunni,
finna lyktina í náttúrunni, horfa á
fegurð hennar, og segjum þeim að
nú er hún að rísa upp frá dauðum,
dái vetrarins. Daginn er að lengja,
móðir Jörð er að velta okkur, vagga
okkur, í átt til Sólar. Það er komið
fram yfir vorjafndægur þegar Ester
kemur að gleðjast með okkur.
Við skulum líka segja þeim að Eir
er gyðja heilbrigðis. Eir er eirð,
kyrrð og friður innra með okkur.
Ekkert er heilsusamlegra en innri
kyiTð, - hún Eir.
Höfundur er rithöfundur.
Ægifegurð menningararfsins
Guðrún Kristfn
Magnúsdóttir
Rányrkja - ræktun.
Hvar liggur vandi
sauðfjárbænda?
ER EKKI augljóst
hvar vandinn liggur?
Hann liggur í því að of
margir eru að fram-
leiða kjöt sem ekki
selst. Sauðfjárbændur
kenna stjómvöldum
um sinn auma hag.
Þeir telja að það hafi
verið stefna stjóm-
plda að minnka bú-
rekstur og þar með
framleiðslu. Skyldi
þessi stefna vera við-
höfð vegna óvináttu við
bændur?
Hvað á að gera við
offramleiðsluna?
Herdís
Þorvaldsdóttir
þetta ekki haldið áfram.
Helmingur gróðurþekj-
unnar er horfinn frá því
að land byggðist og enn
heldur hraðfara eyðing-
in áfram. Þetta em stað-
reyndir sem fræðimenn
hafa sannað fyrir okkur
í dag.
Við hljótum að bera
fulla virðingu fyrir bar-
áttu fólks í gegnum ald-
imar við að berjast, með
öllum ráðum, við að
halda lífi í harðbýlu
landinu. Fram á þessa
öld varð að nýta gróður-
lendi til hins ýtrasta, til
skógarhöggs og tfl beit-
ar búpenings, en nú
blasir eyðileggingin við.
Varla er hægt að
skikka landsmenn til að láta sér
lambakjöt tfl munns. Tímar hafa
breyst og þar með matarvenjur ís-
lendinga. Þetta verður að horfast í
augu við.
- vUtflutningur borgar sig ekki þar
sem greiða þarf milljónatugi úr ríkis-
sjóði í niðurgreiðslur með afurðinni.
Það er spurning hvort við eigum að
greiða með afurð til útlanda þar sem
sama vandamál er fyrir hendi; of-
framleiðsla á kjöti. Verst af öllu er
þó hvernig þessi rányrkjubúskapur
okkar hefur farið með og fer enn flla
m«ð gróðurþekju landsins. Þjóðin
sér það í hendi sér að þannig getur
Breyta á búskap, sem
byggist á rányrkju,
segir Herdís Þorvalds-
dóttir, í ræktunarbú-
skap sem framleiðir
vistvæna vöru.
Nú era aðrir tímar og önnur
bjargráð. Við getum ekki horft fram
hjá vandanum og haldið áfram þar til
ekkert verður eftir að naga. Hvar
standa bændur þá?
Sumir bændur fullyrða að búskap-
ur sé vistvænn og að þeir þekki vel
til hvernig umgangast eigi landið til
að auka landgæði. Reynslan segir
okkur aðra sögu. Eða afhverju er
gróðurfar landsins í svo bágu
ástandi?
Hingað til hefur tíðum eldgosum
og kólnandi verðurfari verið um
kennt. Staðreynd er hins vegar að
eldgos voru einnig tíð fyrir byggð
landsins og kuldaskeið komu og fóru.
Þó var landið fullgróið gósenland
þegar fyrstu landnámsmennirnir
stigu hér fæti.
Island er skilgreint sem mesta
eyðimörk Evrópu, og stór þáttur í
því er búseta landsins. Þetta er
svartur stimpill á landi sem einnig er
þekkt fyrir náttúrfegurð og hrein-
leika.
Þó nokkrir bændur hafa viður-
kennt staðreyndir um afleiðingar
rányrkju og vilja gjaman leggja sitt
af mörkum, a.m.k. á sínum eigin
jörðum. Fyrir nokkrum árum bauð
ríkisvaldið bændum sem áttu í
rekstrarörðugleikum að þiggja styi'k
til að leggja niður búskap eða breyta
búskaparháttum. Aðeins örfáir
bændur þáðu þann styrk þrátt fyrir
að möguleikar til breyttra búskapar-
hátta hafi stóraukist, t.d. með skóg-
rækt, hönnun útivistarsvæða og með
ferðamóttöku. Varla þarf að sýta það
á tímum offramleiðslu að gamlir
bændur hætti búskap og að fram-
leiðsla stöðvist á þeim jörðum. Slíkt
hlýtur að bæta hag bænda sem fyrir
eru og um leið hlífa landinu og ríkis-
sjóði.
Staðreyndin sem við blasir er sú,
að við verðum að breyta gömlum bú-
skaparháttum, sem byggjast á
rányrkju, í ræktunarbúskap. Algjört
skflyrði er að girða búpening af á
ákveðnum beitarsvæðum í stað þess
að girða af hvern einasta blett sem á
að rækta. Eins og reynslan sýnir ná-
um við ekki árangri fyrr en svo verð-
ur.
Eftirspurn eftir vistvænum
neysluvörum hefur stóraukist síð-
asta áratug. Ég get ekki séð að hægt
sé að flokka vöra vistvæna sem
framleidd er með rányrkju. Það hlýt-
ur að vera komið að þeirri stund að
landsmenn endurskoði og bæti bú-
skaparhætti í landinu ef framleiðslan
á að sejjast.
Höfundur er leikari.
Hálmstrá
að hanga í
í Morgunblaðinu 18.
apríl sl. birtist stutt frá-
sögn af því að laganefnd
þings Évópusambands-
ins, hafi (16.4.) hafnað
þeim lagalegum for-
sendum sem sameigin-
legt frumvarp fram-
kvæmdastjórnarinnar
og ráðherraráðsins um
bann við tóbaksauglýs-
ingum byggist á. Frá-
sögn Morgunblaðsins er
í sjálfu sér skýr en samt
ófullnægjandi þar sem
draga má þá ályktun að
frumvarpið eigi ekki við
lagarök að styðjast.
Það sem er merkilegt
við þetta álit er að það hefur ekkert
formlegt gildi í umræðunni á þing-
inu þar sem laganefndin er ekki um-
sagnaraðili í málinu. Það er einnig
athygli vert að þetta álit stríðir
gegn álitsgerðum lögfræðideilda
bæði framkvæmdastjórnarinnar og
Margt bendir til að
frumkvæði laganefnd-
arinnar sé til komið
vegna þrýstings frá tó-
baksiðnaðinum. Skúli
Thoroddsen skrifar um
átökin í ES um tóbaks-
auglýsingarnar.
ráðherraráðsins og einnig þingsins
sjálfs. Þær lagalegu forsendur sem
frumvarpið byggist á eru þær sömu
og lagaforsendur tilskipana um
nikótín- og tjörumagn í sígarettum,
merkingar á tóbaksafurðum og
bann við tóbaksauglýsingum í sjón-
varpi sem hingað til hafa ekki verið
dregnar í efa. Margt bendir til að
þetta frumkvæði laganefndarinnar
sé til komið vegna þrýstings frá tó-
baksiðnaðinum. Þetta sé þeirra
Skúli Thoroddsen
hálmstrá að hanga í.
Verulegir fjárhagsleg-
ir hagsmunir eru í húfi
fyrir iðnaðinn ef frum-
varpið nær fram að
ganga. Sem kunnugt
er deyja árlega rúm-
lega fimm hundruð
þúsund einstaklingar í
Evrópu af völdum tó-
baksreykinga. Þetta
markaðstap verður
iðnaðurinn að bæta
sér m.a. með mark-
vissum auglýsingum
sem beinast einkum að
börnum og unglingum
á beinan og ekki síður
dulbúinn hátt.
Frumvarpið er nú til annarrar
umræðu á þingi Evrópusambands-
ins vegna þess að það fékk ekki
hljómgrunn hjá ráðherraráðinu fyrr
en í desember sl., enda töluvert
breytt frá því sem það var fyrst af-
greitt við fyrstu umræðu í þinginu
1992. Ekki var gerður ágreiningur
um lagalegar forsendur í þinginu
þá, frekar en nú, þar til þessu
skondna áliti laganefndarinnar
skýtur upp. Það hafði þó ekki þýð-
ingu, a.m.k. í bili, því í gær, 22. apr-
íl, samþykkti hinn formlegi umfjöll-
unaraðili þingsins, umhverfis- og
heilbrigðisnefndin, frumvarpið án
breytinga frá því sem það var af-
greitt af ráðherraráðinu. Frum-
varpið í heild sinni kemur því til at-
kvæðagreiðslu á sameinuðu þingi
Evrópusambandsins hinn 12. maí
nk. Ekki er unnt að gera breytingar
á frumvarpinu í meðferð þingsins úr
því sem komið er, og lagalegar for-
sendur þess eru staðfestar í þeirri
nefnd sem málið varðar. Verði
frumvarpið samþykkt í heiid, fer
það formlega til ráðherraráðsins,
sem mun staðfesta það sem tilskip-
un um bann við beinum og óbeinum
tóbaksauglýsingum, eigi síðar en 12.
júní nk.
Höfundur er lögfræðingur á heil-
brigðisskrifstofu framkvæmda-
stjörnar Evrópusambandsins i
Lúxemborg.