Morgunblaðið - 09.07.1998, Blaðsíða 38

38 FIMMTUDAGUR 9. JÚLÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
rt
Stúlkan í
ísbúðinni
Islendingar eru að sálast úr minni-
máttarkennd þegar tungumálið
þeirra er annars vegar og kemur
það glöggt fram í samskiþtum við
erlenda ferðamenn
rakkar tala ekki
ensku ótilneyddir
við ferðamenn. Af
þeim sökum hafa
þeir oft fengið orð
fyrir að vera hrokafullir. Flest-
ir vita þó hvemig í málinu ligg-
ur. Frökkum fínnst franska
vera fegursta tungumál heims
og hafa ekki enn sætt sig við
að enskan skyldi hafa náð yfír-
höndinni í alþjóðlegum við-
skiptum. Því er eina ráðið fyrir
ferðamann sem vill þvinga
Frakka til að tala ensku við sig
að beita brögðum. Byrja á því
að bjóða góðan dag á frönsku,
gleyma ekki madame eða
monsieur, rífa
VIÐHORF síðan upp
Eftir~KHstfnu vasaorðabók
Marju Baldurs- °g stauta Slg
dóttur áfram með að-
stoð hennar
eða allt þar til aðdáun viðmæl-
andans er horfín en votts við-
urstyggðar vegna meðferðar
málsins farið að gæta í svip
hans. Þá spyr hann eins og
óvart hvort hann eða hún tali
kannski pínulítið í ensku? Yfir-
leitt gera þeir það, Frakkar
læra nefnilega tungumál í skól-
unum alveg eins og aðrar þjóð-
ir.
Islendingar eru aftur á móti
að sálast úr minnimáttarkennd
þegar tungumálið þeirra, þetta
hljómfagra mál sem svo lítið
hefur breyst í aldanna rás, er
annars vegar. Það kemur
glöggt fram í samskiptum
þeirra við erlenda ferðamenn.
Þeir láta þá ávarpa sig á ensku
og svara að bragði á því máli
eins og íslenska hafi aldrei
nokkurn tímann verið töluð
hér á landi.
Þetta á þó reyndar ekki við
um alla Islendinga svo maður
sé nú sanngjarn, sumii’ hafa nú
rænu á að humma aðeins á ís-
lensku áður en þeir vinda sér
yfír í enskuna.
Þýskur ferðamaður sem
hingað kom sagði að sölumenn
sem hefðu selt honum farmið-
ann á ferðaskrifstofunni ytra
hefðu sagt að tungumálið væri
ekkert vandamál á Islandi, þar
töluðu allir ensku.
Það eru svo sem engar nýjar
fréttir fyrir okkur, fáar þjóðir
tala líklega fleiri erlend tungu-
mál en íslendingar, en það er
ekki þar með sagt að allir séu
jafnflinkir í að tjá sig á er-
lendri tungu þótt þeir skilji
hana og geti lesið. Og erlend-
um ferðamönnum sem hingað
koma er fullkunnugt um að ís-
lenska er mál Islendinga en
ekki enska. Það minnsta sem
þeir geta gert er því að spyrja
okkur fyrst hvort við tölum
ensku, eða annað mál, áður en
þeir láta dæluna ganga, og það
minnsta sem við getum gert er
að láta þá spyrja okkur þess.
Ferðamaður sem kom í eina
af sundlaugum Reykjavíkur
vatt sér að afgreiðslustúlkunni
og án þess að hafa á því
nokkum formála, bað hann
óðamála á ensku um upplýs-
ingar. Stúlkan átti í erfiðleik-
um með að skilja hann svo að
samskiptum þeirra lauk með
uppgjöf beggja. Það versta var
þó að stúlkan roðnaði niður á
háls af skömm því hún skildi
ekki enskuna og aðrir horfðu
upp á það.
I rauninni var það ferðamað-
urinn sem átti að roðna og
skammast sín fyrir að kunna
ekki nokkur orð í íslensku
svona til að geta bjargað sér í
útlöndum. Hefði hann til að
mynda spurt hana kurteislega
hvort hún talaði ensku, er ekki
fráleitt að ætla að hún hefði í
rólegheitum getað veitt honum
þær upplýsingar sem hann
óskaði eftir.
Stúlkan í ísbúðinni gaf hins
vegar ekkert eftir. Ferðamað-
ur bað um tvo ísa á ensku og
rétti svo fram kreditkort til að
borga tæpar tvö hundruð krón-
ur. Stúlkan renndi kortinu í
gegnum vélina en þá vildi svo
illa til að rúllan í kortavélinni
var búin og því enga kvittun að
hafa.
Stúlkan átti í einhverju basli
með vélina og sagði við mann-
inn á íslensku að hann yrði að
bíða aðeins, hvort það væri
ekki í lagi og svo framvegis.
Vélin var beint fyrir framan
nefíð á manninum þannig að
hann hefði nú átt að skilja um
hvað málið snerist, en hann
yppti bara öxlum og muldraði
eitthvað á dönsku eða norsku
eftir því sem maður best
heyrði og þóttist ekkert skilja.
En stúlkan hélt sínu striki og
talaði áfram við hann á skýrri
og fallegri íslensku.
Það merkilegasta var að
engum nærstöddum datt í hug
að koma manninum til hjálpar
og þýða íslenskuna þó svo að
þeir hefðu getu til þess.
Það var svo gaman að heyra
loks Islending tala íslensku við
útlending.
Menn hlustuðu í þögulli að-
dáun.
Málum lyktaði svo á þann
veg að stúlkan útskýrði rúllu-
vandræðin á ensku. Hún talaði
þá útlensku eftir allt saman.
Vön rúllumanneskja mætti svo
á staðinn, maðurinn fór út með
sinn ís og sína kvittun og allir
voru ánægðir.
Við Islendingar erum miklir
málamenn enda verðum við
alltaf að tala annarra þjóða
tungumál ef við förum út fyrir
landsteinana. Við þurfum því
ekkert að auglýsa þessa mála-
kunnáttu hér heima.
En við mættum gjarnan
sýna, svona eins og Frakkarn-
ir, að við berum virðingu fyrir
tungumáli okkar með því að
láta það heyrast oftar, hvort
heldur það er nú í sundlaugum,
ísbúðum eða annars staðar þar
sem erlendir ferðamenn koma.
Kannski langar þá líka að
heyra hina hljómfögru íslensku
og spreyta sig á nokkrum orð-
um með aðstoð vasaorðabókar.
________AÐSENPAR GREINAR____
Um ókeypis málsverði og
óréttlæti gjafakvótans
Á FÖSTUDAGINN
var (26.6.) fékk ég upp-
örvun frá Jóhanni J.
Ólafssyni, stórkaup-
manni, sem lengi hefur
verið í fremstu röð
gjafakvótasinna og gull-
tryggra markaðs-
hyggjumanna. Jóhann
skrifaði þrjár greinar í
Morgunblaðið og hóf
mál sitt á því að að vísu
hefði þjóðin séð við
Sverri Hermannssyni.
Hins vegar sagði hann
að 75% þjóðarinnar létu
blekkjast af málflutningi
á borð við þann sem ég
og fleiri hefðu viðhaft
um að með veiðigjaldi
væri hægt að senda hverju manns-
bami á íslandi heim 25 þúsund
króna tékka árlega. Er nema von að
menn fmni til sín þegar einhver ætl-
ar þeim svo mikil áhrif og margfalt
vægi á við frægustu berserki?
Vanmat á tekjum
Jóhann er síður en svo að gera
mér upp skoðanir, enda væri það
ólíkt svo beinskeyttum málflytjanda.
Hann gerir mér þó upp hófsemi þeg-
ar kemur að tölum. Eg hef giskað á
að ef horft er fram hjá aðlögunar-
kostnaði, - sem getur orðið mikill og
í langan tíma - þá sé ekki fráleitt að
ætla að við Island megi veiða sem
svarar 600 þúsund tonnum af þorski
(þ.e. „ígildum") á ári og að flinkir út-
gerðarmenn geti grætt á að veiða,
jafnvel þótt þeir borgi svo sem 30
krónur á hvert veitt kíló. Áætlanir
um markaðsleigu á kvóta eru harla
óvissar, enda er leigan viðkvæm fyr-
ir fiskverði, olíuverði, launakjörum
sjómanna og fleiru. Skásta ágiskun
virðist þó samsvara veiðigjaldstekj-
um upp á um 67 en ekki 25 þúsund
krónur á ári á hvem Islending,
skattfrjálst. Það er rétt hjá Jóhanni
að með slíkum tölum er verið að
veifa ókeypis málsverði framan í
þjóðina, og ókeypis málsverðir eru
fágætir. Það er helst að þá megi
finna þar sem leiðréttar eru gloppur
í löggjöf og markaðs-
háttum. í kvótakerfinu
felst slík leiðrétting.
Fiskveiðisljórnun
og arðdreifíng
Jóhann hefur eftir
Rögnvaldi Hannessyni,
prófessor í Björgvin, að
kvótakerfið sé merkasta
uppfinning Islendinga,
líklega íyrr og síðar.
Það virðist hins vegar
hafa farið fram hjá Jó-
hanni að Rögnvaldur er
yfirlýstur og eindreginn
fylgismaður veiðigjalds,
eins og komið hefur
fram m.a. í skrifum hans
í Morgunblaðið. Deil-
urnar um fiskistofnana snúast nefni-
lega um að minnsta kosti tvennt: 1)
Aætlanir um markaðs-
leigu á kvóta eru harla
óvissar, segir Markús
MöIIer, enda er leigan
viðkvæm fyrir fískverði,
olíuverði, launakjörum
sjómanna og fleiru.
Hvemig á að gera sem mest verð-
mæti úr fiskistofnunum og 2) Hvern-
ig á að dreifa þeim verðmætum. Jó-
hann J. Ólafsson gerir engan grein-
armun á þessum tveimur úrlausnar-
efnum í fyrstu grein sinni og Þor-
steinn Pálsson hefur löngum lagt sig
sérstaklega fram um að ragla þeim
saman. Slíkur ruglingur er frágangs-
sök ef menn vilja láta taka sig alvar-
lega í umræðunni.
Langflestir hagfræðingar eru á
því að kvótakerfið sé að minnsta
kosti nokkuð gott til að gera mikil
verðmæti úr fiskistofnunum, og
Rögnvaldur tók enn dýpra í árinni í
blaðaviðtalinu sem Jóhann vísar til.
En ágæti kvótakerfisins í fiskveiði-
stjórnun þýðir hins vegar ekki að
það eignarhaldsfyrirkomulag sem nú
viðgengst dugi til að koma afrakstr-
inum til þjóðarinnar. Það tryggir
reyndar ekki heldur að fiskiþorpin á
landsbyggðinni muni standast þá
hagræðingaröldu sem enn á eftir að
ríða yfir útgerðina ef gjafakvótakerf-
ið festist í sessi.
Hvaðan kemur gróðinn?
I annarri grein sinni fjallar Jó-
hann um tilkall útgerðarinnar til
arðsins af fiskistofnunum og segir
m.a.: „Kvótahagnaðurinn kemur því
ekki utan að, gefins á silfurfati, eins
og sumir vilja halda fi’am, heldur
myndast hann fyrst og fremst í
rekstri sjávarútvegsins sjálfs“. Þessi
setning Jóhanns er út í bláinn. Með
þeim umbótum sem felast í bættri
fiskveiðistjórnun er hægt að veiða
sama afla og fyrr með færri skipum,
færri mönnum og óbreyttri tækni.
Þegar stórfelldar framfarir verða, þá
er eina vitið að leita skýringa í því
sem breytist, ekki hinu sem er
óbreytt. Það er kvótakerfið, verk
hins íslenska löggjafarvalds, sem
veitir færi á að sækja afla með gróða
meðan í frjálsri sókn var í besta falli
hægt að skrölta á núllinu.
Reyndar þurfti einu að fóma til að
koma á kvótakerfinu. Það þurfti að
afnema eða gelda aldagömul lagaá-
kvæði um rétt allra manna til að
veiða utan netalaga, sem á Islandi
hefur verið snar þáttur í atvinnu-
frelsinu. Um réttlæti skyldu menn
ekki fjasa af léttúð, en þegar löggjaf-
inn býr til gróðafæri án þess að
nokkra þurfi til að fórna nema ef
vera skyldi almennum mannréttind-
um, þá hlýtur að vera skylt að
tryggja eftir mætti að jafnræðis sé
gætt við útdeilingu arðsins. Annað
væri tilefnislaus mismunun og órétt-
læti birtist sennilega ekki í öllu skýr-
ari mynd en það. Slíka mismunun
hafa íslensk stjómvöld þó til skamms
tíma stundað í kvótamálinu, áreiðan-
lega meir af vangá en illum vilja. Nú
er kannski glæta með nefndinni sem
skipuð vai’ á Alþingi í vor.
Höfundur er hugfræðingur.
Markús
Möller
Islenskt mál og
ósannindi - II
í FYRSTU grein
minni af fjórum um sér-
staka orðanotkun í þágu
áróðurs gegn sjávarút-
vegi, fjallaði ég um orðið
eignatilfærsla. Að þessu
sinni mun ég fjalla um
orðið sægreifi, en síðar
um orðin gjafakvóti og
þjóð. Öfugt við orðið
eignatilfærsla er sæ-
greifi orð sem hljómar
vel. Þetta er stílhreint
nýyrði og hentar vel í
áróðri gegn fiskveiði-
stefnunni, enda óspart
notað af „Þjóðvaka um
þjóðareign“. Orðið greifi
táknar háttsettan, kon-
unglegan embættismann á miðöldum
eða titil á aðalsmanni. Sægreifinn er
þannig aðalsmaður sjávarins og
táknar í hugum fólks eiganda kvót-
ans. Hin almenna notkun á þessu
orði hefur hins vegar falið í sér mikil
ósannindi um íslenskan sjávarútveg.
Orðið er ætíð notað til að gefa í skyn
að handhafar fiskikvóta á Islandi séu
fáir. Andrúmi orðsins fylgir jafn-
framt að hinir fámennu sægreifar á
Islandi séu þjófar. Staðreynd máls-
ins er hins vegar önnur. Árlega eru
veiddar yfir tvær milljónir tonna af
fiski í lögsögu íslands. Þetta jafn-
gildir um fjórum tonnum á hverri
einustu mínútu, allan sólarhringinn,
allt árið. Þau skip og bátar sem fá
leyfi til að sækja þennan fisk eru
tæplega tvö þúsund.
Vissir þú að fjöldinn
væri þetta mikill?
Finnst þér þetta fá-
mennur hópur miðað við
það sem gengur og ger-
ist í öðrum atvinnu-
greinum á íslandi? Þessi
háa tala er þó ekki
mælikvarði á fjölda sæ-
greifa á íslandi. Til þess
að leita þá uppi þarf að
fara í hluthafaskrár
þeitra félaga sem gera
út alla þessa báta. Á síð-
asta ári gerði ég tilraun
til að finna sægreifana
að baki tíu stærstu út-
gerðum á Islandi. Eg
varð mér úti um hluthafaskrár og
ræddi við fjölmarga aðila sem málinu
tengdust. Síðan reyndi ég að reikna
út eigendafjöldann. Þegar ég var
kominn langt yfir hundrað þúsund
manns gafst ég upp. Að baki fjár-
festingafélögum, lífeyrissjóðum og
fleiri aðilum í eigendahópi þessara
tíu fyrirtækja er meirihluti íslensku
þjóðarinnar. Og þetta vora aðeins tíu
fyrirtæki af þeim gríðarlega fjölda
sem hafði veiðiheimildir í lögsög-
unni. Samt er því stöðugt haldið
fram, að örfáir menn eigi allan fisk-
inn í sjónum; sægreifarnir. Áróðurs-
meistaramir hafa aldrei sagt þér
hversu margir þessir sægreifar eru.
Þú hefur aldrei heyrt neina tölu
nefnda. Samt er stöðugt klifað á því
Bjarni Hafþór
Helgason
/*
Aróðursmeistararnir
hafa aldrei sagt þér
hversu margir þessir
sægreifar eru, segir
Bjarni Hafþór Helga-
son. Þú hefur aldrei
heyrt neina tölu nefnda.
að þeir séu fáir. Kannski er bara átt
við þá sem teljast eiga stóra hluti í
sjávarútvegsfyrirtækjum? Kannski
nógu stóra hluti til að hægt sé að öf-
unda þá? Hvar liggja þessi dularfullu
mörk skilgreiningarinnar? Stað-
reyndin er auðvitað sú að sægreif-
arnir á Islandi skipta a.m.k. tugum
þúsunda. Það er vandfundin sú per-
sóna í þessu landi, sem ekki á hlut í
kvóta. Þú átt vafalítið lífeyrisréttindi
og það er meira en líklegt að sjóður-
inn þinn eigi væna hluti í sjávarút-
vegsfyrirtækjum. Og ég fullyrði að
sjóðurinn þinn mun áfram fjárfesta í
þessum fyrirtækjum. Ástæðan er sú
að hér ríkir stjórnun á fiskveiðum
sem skapar traust hjá fjárfestum,
sjávarútvegurinn er loksins kominn
í varanlegan farveg og farsælan.
Lífeyrissjóðir tryggja framtíð sinna
félagsmanna með fjárfestingum í
íslenskum sjávarútvegi. Lífeyris-
þegar framtíðarinnar eru sægreifar
og munu njóta þess í fyllingu tím-
ans, líka þeir sem eru í „Þjóðvaka
um þjóðareign". Sægreifi er vel
heppnað nýyrði sem á ekki að mis-
nota til að blekkja skattfé af lands-
byggðinni til höfuðborgarsvæðisins.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Útvegsmannafélags Norðurlands.