Morgunblaðið - 09.07.1998, Blaðsíða 44

44 FIMMTUDAGUR 9. JÚLÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
betri svefn!
GÓ9AR
DÝNUR
Solo 90x200 cm.
Millistíf. Einfalt fjaörakerfi.
Yfirdýna fylgir í verði.
12.360
cm
President 90x200 c
Strf. Náttúmleg efni.
Latex yfirdýna fylgir í
63.980.-
Skoðaðu,
prófaðu
j oq finndu
l muninn!
HÚSGAGNAHÖLUN
Bíldshöföi 20-112 Rvík - S:510 8000
Maxi 90x200 cm.
Pocketfjaðrir. Tvöfalt
fjaðrakerfi. Þykk yfirdýna fylgir í
49.300.-
cm
Prima 90x200 (
Millistíf.
Mjúk yfirdýna
19.200,
SKOÐUN
UM NOTKUN FENEMALS
Ljósm. Árni Snæbj.
UR æðarvarpinu að Litlu-Eyri við Bfldudal í byrjun júnímánaðar sl.
ÞAÐ HEFUR líklega ekki farið
fram hjá neinum sem fylgist með
umræðu í þjóðfélaginu að umhveif-
isráðherra hefur hlotið ámæli nokk-
urra aðila fyrir að leyfa takmarkaða
notkun á svefnlyfinu fenemali til að
verjast vargfuglum. Æðarbændur
hafa einnig hlotið ámæli fyrir að
nota slíka aðferð.
A Islandi eru 3-400 hundruð
manns sem hafa einhverjar tekjur
eða jafnvel allt sitt lífsviðurværi af
æðarrækt. A síðasta ári var fluttur
út dúnn fyrir 172 milljónir króna.
Nánast engin erlend aðföng eru við
framleiðslu á æðardún og því er hér
um hreinar gjaldeyristekjur að
ræða. Æðarvörpin eiga víða mikinn
þátt í því að halda jörðum í byggð
og öðrum jörðum er haldið við
vegna varpnytjanna þótt búskapur
sé af lagður að öðru leyti.
Það tekur áratugi að rækta upp
æðarvarp og árangur þess erfiðis er
oft óviss. Að eyðileggja varp með
vanhirðu tekur ekki langan tíma.
Mér var nýlega sagt frá varpi sem
enginn var til að verja í vor og
fyrravor. Þar er ekkert eftir.
Hefðbundnar aðferðir til að
verja vörp eru skotveiðar en hund-
ar eru hafðir við leit að minkum. I
landvörpum hagar víða þannig til
að nauðsynlegt er á vorin að vaka
yfir varpinu allan sólarhringinn.
Tófa gerir mikinn usla í vörpum,
einkum ef henni fylgja
flokkar af hröfnum.
Skotveiðar hafa lítil
áhrif á hrafninn. Eina
aðferðin sem dugar er
notkun fenemals í egg.
I flestum tilfellum
nægir þá að veiða
nokkra hrafna því aðr-
ir hafa vit á að forða
sér og koma ekki aft-
ur. Oft nægir að beita
þessari aðferð einu
sinni. Máva er auð-
veldara að skjóta, en
sé fjöldi þeirra mikill
dugar slíkt þó ekki.
I umræðunni hefur
því óspart verið haldið
fram að amarstofninn
væri settur í stórfellda hættu með
leyfisveitingu ráðherra. Þeir ágætu
sérfræðingar sem hafa alið á þess-
ari skoðun vita manna best að þetta
er ekki svo. Jafnvel á þeim tíma
sem fenemal var notað í samræmi
við gildandi reglugerðir á árunum
1971-94 fjölgaði erninum meira en
nokkru sinni. En á árunum sem
ekkert fenemal hefur verið notað
hefur amarstofninn staðið í stað.
Afar ólíklegt er að nokkurt sam-
band sé þama á milli. Fenemal var
ekki aðeins notað í æðarvörpum, því
að vargfugli var fækkað með þess-
ari aðferð á sorphaugum kringum
sjávarpláss. Áreiðanlega hefur
stundum verið farið ógætilega við
þessar veiðar, því dæmi er um það
að hundur hafi drepist af að éta
fenemal. Hann komst í kjöt sem
fenemal var sett í. Slíkt er nú alger-
lega bannað.
Á þeim fjómm stöðum sem leyft
var að nota fenemal í vor með
ströngum skilyrðum hefur örninn
aldrei komið í æðarvarp. Þó að slíkt
myndi gerast er næsta auðvelt að
hindra að hann komist í egg sem
svefnlyf hefur verið sett í, því það
fer ekki fram hjá neinum ef örninn
flýgur yfir varpi. Þar að auki er
talið að öminn taki aldrei egg.
Þeir vargfuglar sem taka egg,
sem fenemal hefur verið sett í,
sofna flestir á staðnum. Nokkur
munur er á mávum og hröfnum
vegna mismunandi borðsiða. Máv-
urinn svolgrar í sig eggið og sofnar
fljótt, en hrafninn fer sér hægt og
nýtur matarins. Hann er líka næm-
ur á ef eitthvað er að matnum og
skilur þá gjarnan eftir. Hann getur
því frekar komist í burtu frá staðn-
um, kannski allt að 3-400 metra áð-
ur en hann sofnar. Aflífa þarf fugl-
ana nema e.t.v. ef mjög kalt er í
veðri. Það liggur í augum uppi að
þótt örn æti fugla sem svæfu af
fenemal þyrfti hann að
éta a.m.k. þyngd sína í
einni máltíð til að áhrif-
in yrðu jafn mikil og á
fuglana, sem hann át.
Þáttur Ævars
Petersen
Þegar umhverfis-
ráðherra veitir tíma-
bundna undanþágu til
að nota fenemal í egg
þá styðst hann við lög
um vernd, friðun og
veiðar á villtum fugl-
um og villtum spen-
dýrum frá 11. maí
1994. I lögunum segir:
„Umhverfisráðherra
hefur yfirumsjón með
aðgerðum er varða vernd, friðun
og veiðar á villtum dýrum. Ráð-
herra til ráðgjafar við umsjón
þessara mála er ráðgjafarnefnd
um villt dýr, sbr. þó 14. gr. að því
er varðar hreindýr". Síðar í sömu
grein segir: „Tillagna eða umsagn-
ar ráðgjafarnefndar skal leitað við
setningu reglugerða, leyfisveiting-
ar, veitingar undanþágna og við
önnur stjórnvaldsfyrirmæli um
villt dýr“.
Til þess að fjalla um þessi við-
kvæmu mál af skilningi er nauðsyn-
legt að setja sig vel inn í anda lag-
anna um veiðar á villtum dýrum.
Þeim er ætlað að tryggja almanna-
hag á sviði dýraveiða og hyggja
jafnframt að þeirri vemd sem sið-
uðu þjóðfélagi ber að veita dýrarík-
inu. Skírskotun til almannahags og
dýraverndar gerir þó ekki ráð fyrir
því að troðið sé að óþörfu á rétti ein-
staklinga. Því eru undanþáguá-
kvæði í lögunum. Lög nágranna-
landa okkar um þetta efni munu
vera í sama anda.
Ævar Petersen sagði af sér for-
mennsku í ráðgjafarnefndinni þegar
nokkrir dagar voru eftir af skipun-
artíma hans. Nefndin hefur fjallað
um nokkrar undanþágubeiðnir fyrir
fenemali án þess að eining væri í
nefndinni. Meirihluti hennar hefur
hafnað því að mæla með leyfisveit-
ingum á þeim forsendum að tjón
væri ekki sannað í viðkomandi er-
indi, og Ævar segir í blaðaviðtali
(Degi 26. júní 1998) að ekkert skil-
greint tjón hafi orðið. Umsækjend-
ur hafa sótt um undanþágur á eyðu-
blöðum frá ráðuneytinu. Séu upp-
lýsingar ófullnægjandi að mati
nefndarinnar ber henni að afla
þeirra eða a.m.k. að upplýsa hvaða
upplýsingar skortir.
Það liggur í augum uppi að bænd-
ur geta ekki skilað vísindalegum
niðurstöðum um það tjón sem þeir
hafa orðið fyrir og því síður yfir það
tjón sem þeir hyggjast koma í veg
fyrir. Fyrir tveimur árum sam-
þykkti Æðarræktarfélag íslands
(ÆI) að láta fara fram rannsókn á
ætisferli máva til að fá almennt yfir-
lit yfir tjónið sem þeir valda í æðar-
vörpum. Félagið snéri sér til Nátt-
úrufræðistofnunar íslands með ósk
um að hún ynni verkið. Með rann-
sókninni hefði fengist betri þekking
N áttúruverndarráð,
villidýranefnd og aðrir
viðkomendur ættu, að
______mati Davíðs_______
Gíslasonar, að taka
höndum saman við
Æðarræktarfélag
----------------
Islands og_______
Umhverfisráðuneytið
um úrbætur sem allir
gætu unað við.
til að meta tjón eftir máva í einstök-
um vörpum. Ég fékk svarbréf frá
stofnuninni, undirritað af Ævari
Petersen dags. 12. nóv. 1997, þar
sem hann tjáði mér að stofnunin
gæti ekki orðið við þessari beiðni.
Hann veit því vel um áhuga á rann-
sóknum á þessu sviði.
I lok bréfs sem ég skrifaði um-
hverfisráðherra 31. mars 1997 um
fenemalmálið segir: „Ég vil taka
það fram, að ég myndi fagna því ef
heppilegri efni en fenemal fyndust
til að veiða hrafna. Æðarræktarfé-
lag íslands mun veita alla þá aðstoð
sem unnt er til að rannsaka önnur
efni ef fyrir því er vilji hjá ráðuneyt-
inu“. Þegar ég skrifaði bréfið vissi
ég að ráðherra hafði skipað nefnd til
að finna aðra lausn sem gæti komið
í staðinn fyrir notkun fenemals.
Ævar Petersen var í þessum hópi.
Engar nothæfar tillögur munu hafa
komið frá hópnum. Ævar veit af því
sem hér hefur verið rakið að bæði
ráðherra og ÆÍ hafa sterkan vilja
til að fá fram aðferðir til varnar
vargfugli sem eining gæti skapast
um. Hver og einn getur svo dæmt
fyrir sig hvort drengilegt sé af emb-
ættismanninum Ævari Petersen að
skaða álit ráðherra og æðarbænda
eins og hann hefur reynt með fram-
göngu sinni.
Bréf
Náttúruverndarráðs
Náttúruverndarráð sendi um-
hverfisráðherra mótmæli vegna
leyfisveitinganna. Það er í sér eðli-
legt að ráðið hafí áhyggjur af notk-
un fenemals og komi áhyggjum sín-
um á framfæri við ráðherra. I við-
tali á Stöð 2, hinn 28. júní sl., leggur
formaður ráðsins áherslu á samráð
ráðherra við ráðið vegna þeirrar
miklu sérþekkingar sem ráðið búi
yfir. Sú fullyrðing ráðsins kemur
því spánskt fyrir sjónir að vafasamt
sé að notkun fenemals komi í veg
fyrir tjón í vörpum, því að reynsla
bænda frá fyrri tíð er allt önnur. Því
er ástæða til að spyrja hver sé
reynsla ráðsins af notkun fenemals.
Þrátt fyrir ströng skilyrði ráð-
herra fyrir leyfisveitingum talar
ráðið um handahófskenndan útburð
eiturs og dregur sterklega í efa
heimildir ráðherra fyrir þeim.
Hvernig hyggst ráðið eyða þeirri
réttaróvissu, sem þetta skapar?
Það sem vakti mesta athygli mína
í umfjöllun ráðsins voru eftirfarandi
ummæli um dúnsölu: „Þegar það
spyrst út fyrir landsteinana, að hér
sé farið að beita jafnúreltum og
handahófskenndum aðferðum til að
drepa dýr sem eru mönnum ekki að
skapi, mun það mjög líklega hafa
áhrif á sölu æðardúns á erlendum
mörkuðum“.
Ég efa ekki að hér sé talað af
mikilli alvöru. Sagt er að undan-
tekningin sanni regluna, og ráðið
veit að þau fjögur leyfi sem ráð-
herrann hefur veitt eru strangar
undantekningar á lögum sem gilda
um þetta efni. Það er því óþarfi af
ráðinu að láta eins og um eiturefna-
hemað sé að ræða gegn dýraríki
landsins.
Venjulega eru mál er varða sam-
skipti einstaklinga við einstök ráðu-
neyti afgreidd án þess að þau kom-
ist í almenna umræðu. Þegar ábyrg-
ur aðili eins og Náttúruverndarráð
beitir sér í fjölmiðlum fer ekki hjá
því að það veki athygli. Það vekur
einnig athygli þegar embættismað-
ur beitir sér með þeim hætti sem
Ævar Petersen hefur gert. Ég spyr
því: „Gerði Náttúruverndaráð ráð
fyrir því að umfjöllun þess í fjöl-
miðlum yrði til að skaða erlenda
dúnmarkaði? Ef ekki, með hvaða
hætti öðram gerði ráðið ráð fyrir
því að málið vekti athygli almenn-
ings í útlöndum?“
Ritstjórnargreinar
Morgunblaðsins og DV
í ritstjórnargrein DV hinn 26.
júní ber höfundur hennar, Jónas
Davíð
Gíslason