Morgunblaðið - 28.08.1998, Side 32

32 FÖSTUDAGUR 28. ÁGÚST 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Nú verða
menn að taka
til hendinni
ÞAÐ líður senn að
síðasta þingi þessa
kjörtímabils og ekki
seinna vænna að sýna á
öll sín spil fyrir upp-
gjör næsta vors. Þegar
góðærið færir svo
mörgum sanna gósen-
tíð er von að hér á bæ
sé hugað að þeim sem
þetta góðæri hefur svo
undarlega mikið hjá
garði gengið.
Sannarlega vitum við
að það gildir um fleiri í
þessu þjóðfélagi ofur-
innflutnings og einka-
neyzlu ofhlæðis í kjöl-
farið hjá miklum fjölda
fólks. Jafnframt hljótum við auðvit-
að að fylgjast með vaxandi mis-
skiptingu gæðanna s.s. margir hafa
mætavel bent á. Ég minni aðeins á
einn virtasta mann markaðarins,
Sigurð B. Stefánsson, sem nýlega
hefur bent hér bærilega á og ekki
síður orð fyrrum forsætisráðherra
okkar og góðs samstarfsmanns um
árafjöld, Steingríms Hermannsson-
ar, sem í viðtölum lýsti misskipting-
unni sem meinvaldi þjóðlífsins. Af
fyrri kynnum og reynslu veit ég að
þar mælir hann manna heilastur,
því í öllu stjómmálavafstri sínu
gleymdi hann ekki að gæta að hag
þeirra sem minna máttu sín og vildi
kjör þeirra betri og bjartari.
Dag hvem fæ ég hingað inn til
mín lifandi sannanir þeirra lífskjara
sem ættu ekki að þekkjast hjá þess-
ari auðugu þjóð í þessari gullöld
góðærisins. Öfan á heilsumissi og
hremmingar hvers konar þarf þetta
fólk alltof margt að berjast von-
lausri baráttu við að láta enda ná
saman eða þá að það tekst með því
að herða sultarólina á
svo margan hátt.
Það er von að spurn-
ingar vakni dag hvem
hversu þetta megi
vera, hvert leiðir þetta
þjóðfélag okkur, þegar
kaldur og grimmur
markaðurinn án alls
sem mannlegt er ræð-
ur svo ríkjum, að vísi-
tölur verðbréfanna era
guðspjöllin helgu sem
tíunda verður hvert
kvöld sem sú Grótta-
kvörn er í gangi.
Öryrki kom hér með
glöggt yfírlit yfir tekj-
ur sínar og útgjöld.
Ungur missti hann svo heilsu að
enginn er rétturinn í lífeyrissjóði,
heilsufarið um árafjöld slíkt að
vinnumöguleikar era engir og bæt-
ur almannatrygginga allt í allt 68
Dag hvern, segír Helgi
Seljan, fæ ég inn til
mín lifandi sannanir
öeirra lífskjara sem
ættu ekki að þekkjast.
þús. kr. og þá komin inn í þá tölu
uppbót vegna lyfja- og lækniskostn-
aðar, sem öll hverfur í þá hít og ríf-
lega það. Þá era það 63 þúsundin
ein eftir til alls lifibrauðsins og þeg-
ar húsaleigan að frádregnum húsa-
leigubótum sem vel að merkja era
rækilega skattteknar og annað
henni tilheyrandi var komin inn í
myndina þá voru 40 þúsund eftir til
allra annarra þarfa. Ég veit ég lifi,
Helgi
Seljan
Eg sé fyrir mér
mennskan heim
ÉG SÉ fyrir mér
mennskan heim, ég vil
vera húmanisti og ég
hef ákveðið að helga líf
mitt því tilgangsríka
verkefni húmanista úti
um allan heim að gera
hann mennskan.
Ég sé fyrir mér
mennskt Island sem
orðið geti fyrirmynd
annarra þjóðfélaga,
um betra þjóðfélag
fyrir alla ... ég sé fyrir
mér hvemig þetta
muni gerast ... ég sé
fyrir mér að í öllum
hverfum, alstaðar í öll-
um götum, hittist fólk
heima hjá hvert öðra vikulega.
Ég sé fyrir mér fólkið hittast til
þess að bera saman líðan sína,
sorgir sínar og vonbrigði, vonir sín-
ar og þrár, aðeins eftir hamingju-
sömu lífi án angistar, misskilnings
og þjáningar fyrir sig og fyrir þá
sem þeim þykir vænt um.
Ég sé fyrir mér fólk í öllum
hverfum, öllum skólum, öllum
vinnustöðum, í öllum félögum
byrja að bera saman þrá sína eftir
þjóðfélagi þar sem fólk er ekki að
þeytast út og suður í leit að
ómerkilegum hlutum, óinerkilegri
uppbót fyrir tilgangslausa og lit-
lausa tilvera.
Ég sé fyrir mér fólk alstaðar úti
um allt land byrja að hittast viku-
lega og reglulega til að bera saman
sameiginlega þrá eftir því að öll
þessi þjáning, vegna óréttlætisins,
græðginnar og ein-
staklingshyggjunnar,
verði yfirstigin.
Ég sé fyrir mér að
fólk uppgötvi, þegar
það fer að hittast, fer
að ráða ráðum sínum
saman, að innsta þrá
hvers og eins er hin
sama.
Ég sé fyrir mér að
fólk í sameiningu upp-
götvi sín í milli aðeins
að við viljum hamingju
fyrir okkur sjálf og
fýrir þá sem okkur
þykir vænt um.
Ég sé fyrir mér að
þegar, alstaðar og úti
um allt, þetta fer að gerast, muni
fólk uppgötva undraverðan kraft,
óvænta sameiginlega visku, ham-
ingju og gleði.
Eg sé fyrir mér að fólk muni,
með þessu mannlega skipulagi,
með mannlegu neti sameiginlegrar
ætlunar, auðveldlega ná fullri
stjóm á kringumstæðum sínum.
Öll þekking býr í hinum mörgu, allt
sem búið er til og heimurinn geng-
ur fýrir er gert með þekkingu og
framlagi hinna mörgu. Það er að-
eins þannig að öll völdin, öll upp-
spretta græðginnar, allir áhrifa-
miðlarnir eru í höndum nokkurra
fárra, gráðugra og tillitslausra
valda- og peningamanna. Það er
engin þekking þar, það er ekkert
framlag þar og heimurinn gengur
sallafínt án þeirra.
Ég sé fyrir mér að fólkið taki
Júli'us
Valdimarsson
en ég lifí ekki lífinu eins og það er
kallað, sagði þessi annars óvílsami
maður og hver maður fær séð að
það eru orð að sönnu.
Hann spurði aðeins í hógværð
sinni: Er til of mikils mælzt að þessi
63 þúsund verði þó 70 þúsund sem
era hin lægstu lágmarkslaun? Og
ég varð að svara því til að það þætti
þeim sem með fjármálin fara hrein
fjarstæða, algjör ofrausn.
Öll barátta Öryrkjabandalagsins í
kringum síðustu kjarasamninga til
að ná fram þessu algjöra lágmarki
tókst ekki betur en þetta og í kjara-
samningum þar áður, láglauna-
samningunum frægu, vora öryi’kjar
einmitt hlunnfamir, ekki meðhöndl-
aðir sem það láglaunafólk sem þeir
að svo alltof miklum hluta eru.
Málarekstur út af því hjá umboðs-
manni Alþingis nú aðeins 30 mán-
aða, án allra svara enn, enda ráðu-
neytissvarendum tregt tungu að
hræra.
En þessi greindi öryrki innti eftir
fleiru. Af hverju fær hann vinur
minn í hjólastólnum örorkulífeyri
einan sem sjálfstæður einstaklingur
af því hann er kvæntur konu sem
blessunarlega hefur þokkalegar
tekjur? Og ég benti honum aftur á
baráttu sem m.a. hefur nú upp á
síðkastið átt sér sterkan enduróm á
Alþingi en allt komið fyrir ekki.
Og enn spurði hann: Vinkona
mín, illa fötluð, er að baksa við af
veikum mætti að vinna hálfan dag-
inn. Útkoman er eitthvað í kringum
1450 krónur í plús á mánuði og þá
er jú eftir að draga frá kostnaðinn
til og frá vinnu. Er þetta hægt? Ég
sagði honum frá hinum ofurlágu
tekjumörkum af vinnu án skerðing-
ar tekjutryggingar og árangurs-
lausri baráttu fyrir því að hækka
þau mörk a.m.k. upp í þau sem
greiðslur úr lífeyrissjóði eru. Það
væri eins og að tala við vindinn.
Lokaorðin hans vinar míns sem
skýra upphaf þessa pistils vora
þessi: Ja, menn verða aldeilis að
taka til hendi á þingi í vetur svona
fyrir kosningar. Áframhald á þess-
um ósköpum okkur til handa skal
ég aldrei kjósa yfir mig. Og mundi
hér hæfa amen eftir efninu.
Höfundur er framkvæmdastjóri ÓBI.
auðveldlega, og án ofbeldis og
hörmunga, völdin í sínar hendur ...
ég sé fyrir mér að fólkið opni nýja
leið, nýja mannkynssögu svo gjöró-
líka allri sögu mannsins hingað til
... ég sé nýja mannveru fæðast.
ísland sem
mennskt land
Ég sé fyrir mér ísland sem
mennskt land.
Ég sé fyrir mér Island, sem
fyrsta landið í heiminum sem nái
þessu marki. Ekki vegna þess að
hér búi betra fólk, því að fólk al-
staðar annars staðar á plánetunni
býr yfir sömu þrá og starfar að
sama marki. ísland er hins vegar
lítið land, sem samt sem áður hefur
/
Eg sé fyrir mér, segir
Júlfus Valdimarsson,
bjartan, breyttan og
mennskan heim.
öll einkenni annan-a þjóðfélaga.
Allar stofnanir og félög era hér
eins og annars staðar. Flestir kyn-
stofnar og þjóðir eiga fulltrúa sína í
íslensku þjóðfélagi og era hluti af
því eins og annars staðar. Allar
stefnur og straumar, allir fordóm-
ar, allt trúleysi, allt vonleysi, allt
óöryggi, öll tortryggni, öll græðgi,
allt tillitsleysi og allt óréttlæti er
hér eins og annarsstaðar.
Allt þetta sem þarf að leysa alls
staðar í heiminum er einnig hér.
Við eram hins vegar svo örfá og
það er svo auðvelt fyrir okkur að
hittast persónulega og reglulega.
Það er svo auðvelt fyiir okkur að
mynda mannlegt net sem nær til
hverrar götu, allra hverfa, þorpa
og bæja, allra skóla og vinnustaða
og allra félaga. Þetta er svo auðvelt
Tveggja
flokka kerfí
VERT er að hafa í
huga, að frá árinu
1915 hefir ekki verið
unnt að mynda meiri-
hlutastjórn eins
flokks á íslandi. Enda
þótt einmennings-
kjördæmi hafi verið
úti á landsbyggðinni,
hafa hlutfallskosning-
ar allan tímann verið
í höfuðborginni. Það
nægði til að hleypa
smáflokkum inn á
þingið og skapa
stj órnarmyndunar-
erfiðleika. Frá 1915
voru landskjörnir
þingmenn, sex að
tölu, valdir með hlutfallskosningu
og landið þá eitt kjördæmi. Árið
1933 fengum við svonefnda upp-
bótarþingmenn, fallna frambjóð-
endur í kjördæmi, er hlutu sæti á
Fólk veit í rauninni
ekki á kjördegi,
segir Magni Guð-
mundsson, um hvað
það er að kjósa.
Alþingi skv. heildarfylgi flokka.
Árið 1942 urðu hutfaílskjördæmi
sex í landinu utan Reykjavíkur og
minnihluti þingmanna eftir það
kosinn óhlutbundið. Kerfi hlut-
fallskosninga var svo fullkomnað
1959, er landinu öllu var skipt í
stór kjördæmi með hlutfallskosn-
ingu.
Hlutfallskosningar era einmitt
gagnrýndar fyrir þá sök, að þær
efli smáflokka og flokksbrot og
hjá lítilli þjóð. Þetta er svo auðvelt,
eins og það er auðvelt fyrir arki-
tektinn að byggja líkan að hinni
stóra og fallegu byggingu á litlu
vinnuborði á vinnustofu sinni. Eins
auðvelt eins og það er fyrir arki-
tektinn að leysa úr öllum málum,
vegna smæðar módelsins íýrir
framan hann, getum við leyst úr
málum til að byggja okkar félags-
lega líkan sem síðan er hægt að
byggja í margfaldaðri stærð úti um
allan heim. Úti í heimi er einnig
mikil þekking á byggingu hins
mannlega nets og hins félagslega
líkans og margir húmanistar al-
staðar í heiminum munu aðstoða
okkur við þetta litla módel.
Ég sé fyrir mér sjálfan mig,
brosandi og hamingjusaman ... ég
sé fyrir mér börn mín og barna-
böm stolt og hamingjusöm og full
gleði og tilgangs vegna þess að við
höfum svo mikið að gefa hvert
öðra...
Ég sé fyrir mér fordæmisáhrif
þess mennska þjóðfélags sem okk-
ur mun takast að mynda hér á Is-
landi. Hingað munu margir koma
til að upplifa félagslega íýrirmynd
hins mennska þjóðfélags. Við mun-
um einnig frétta af sífellt fieiri
þjóðfélögum, bæjum, þorpum,
hverfum og götum þar sem tókst
að breyta völdunum og opna fram-
tíð eins og hér.
Ég sé fyrir mér alþjóðlega
mennska þjóð ... ég sé fyrir mér
nýja framtíð ... ég sé fyrir mér fólk-
ið ... ég sé fyrir mér bjartan,
breyttan og mennskan heim!
Þetta vil ég segja öllum sem mér
þykir vænt um, öllum sem ég þekki
og einnig þeim sem ég þekki ekki
núna en á eftir að kynnast og
einnig öllum hinum.
Höfundur er leiðbeinandi i Húman-
istahreyfingunni og talsmaður
Húmanistaflokksins.
geri myndun ríkis-
stjórnar erfiða.
Stærsti flokkurinn
verður að semja við
minnihlutaflokk, einn
eða fleiri, og þar með
víkja frá stefnu sinni,
en framkvæma bar-
áttumál viðsemjanda
að meira eða minna
leyti. Þannig er sjón-
armiðum minnihlutans
þröngvað upp á meiri-
hlutann, sem er brot á
grundvallarreglu lýð-
ræðisins, - þeirri, að
meirihlutinn eigi að
ráða.
Reynslan af hlut-
fallskosningum hefir leitt í ljós
fleiri ágalla fjölflokkakei’fis. Einn
er skortur á vali fyrir kjósendur.
Enginn flokkanna getur boðið upp
á eigin lausn vandamála, því að
semja verður við annan eða aðra.
Allt er undir því komið, hvernig
kaupin gerast á eyi’inni. Fólk veit í
rauninni ekki á kjördegi, um hvað
það er að kjósa. Annar ágalli er
samábyrgð flokka. Þegar tveir eða
fleiri fara með völdin, ber enginn
sérstakur þeirra ábyrgð á stjórn-
arstefnunni. Þar með er úr sög-
unni hin gamla og góða regla, að
flokkur standi eða falli með sínum
gerðum. Þriðji ágalli margflokka
stjórnarsamstarfs er vanmáttur í
viðureign sérhagsmuna. Báðir að-
ilar eða allir verða að „slá af“
skoðunum sínum, svo að þræða
verður eins konar meðalveg. Þetta
hefir komið berlega í ljós í
glímunni við verðbólgu 1940-90.
Er athyglisvert og um leið tákn-
rænt, að tvær utanþingsstjórnir
stóðu sig best.
Þau lönd, sem halda fast við ein-
menningskjördæmi, eins og t.d. hin
enskumælandi, búa við mun
stöðugra stjórnarfar. Þess eins
þarf að gæta, að flokkur, sem er í
minnihluta með þjóðinni, nái ekki
meirihluta á þingi. Slíkt gerist
ekki, ef kjördæmin eru tiltölulega
smá og atkvæðafjöldi þeirra sem
jafnastur.
En við erum ekki á þeirri leið.
Fyrir dyrum standa lagabreyting-
ar til að auka „vægi“ atkvæða, sem
svo er kallað. Stanslaus áróður
hefir verið rekinn fyrir því í lengri
tíð.
Önnur hreyfing vekur athygli
og gæti orðið til góðs. Hún miðar
að því að sameina félagshyggju-
öflin. Ef slikt tækist, gæti skapast
mótvægi við Sjálfstæðisflokkinn,
sem er óskiptur. Myndu kjósend-
ur þá öðlast raunhæft val milli
tveggja ólíkra pólitískra mark-
miða. Afstaða Framsóknar er
óljós, því að sá flokkur studdi fé-
lagshyggjuflokkana í nýafstöðn-
um borgarstjórnarkosningum, en
situr í ríkisstjórn með Sjálfstæð-
isflokknum. Kann Framsókn því
að klofna eða halda áfram að vera
milliflokkur. Margrét Frímanns-
dóttir hefir leitt samfylkingaröfl-
in. Hún er kona hógvær í mál-
flutningi og rökföst. En á móti
sækja sérhyggjumenn, sem geta
ekki látið af fordómum. Enginn
þarf að undrast afstöðu Hjörleifs
Guttormssonar eða Steingríms J.
Sigfússonar. Hitt vekur meiri
furðu, ef Ögmundur Jónasson,
óháður, hyggst með „Stefnu"
koma á fót enn einum stjórnmála-
flokki.
Ági-einingur um ESB er mikill,
bæði meðal flokka og einstaklinga.
En þetta er mál landsmanna allra,
og friður myndi nást um það, ef
ákveðið væri að senda ekki aðildar-
umsókn, nema samþykkt væri í
þjóðaratkvæðagreiðslu.
Höfundur er doktor í hagfræði.
Magni
Guðmundsson
4
C
H
4
c
4
4
€
4
4
C
4
4
C
$
i
c
i
i
C
i
i
i
<
(
í
i