Morgunblaðið - 28.11.1998, Blaðsíða 31

MORGUNB LAÐIÐ
LAUGARDAGUR 28. NÓVEMBER 1998 31
ERLENT
Verkamannaflokkurinn hyggst víkja erfðaaðlinum úr lávarðadeild breska þingsins
Fyrirhugaðar breyt-
ingar mæta andstöðu
BRESKA ríkisstjórnin hyggst á
yfirstandandi þingi leggja fram
frumvarp um afnám réttar erfða-
aðalsins til setu í lávarðadeild
þingsins. Þrátt fyrir að arfgengur
réttur til þingsetu samræmist ekki
nútímahugmyndum um lýðræðis-
lega stjórnskipun er ljóst að frum-
varpið mun mæta harðri andstöðu
íhaldsflokksins, auk þess sem
skoðanakannanir benda til að
meirihluti Breta sé hlynntur setu
erfðaaðalsins í lávarðadeildinni, að
minnsta kosti þangað til hlutverk
hennar og skipulag verður endur-
skoðað í heild.
I lávarðadeildinni eiga nú 1.164
menn rétt til setu. Þar af eiga 650
sæti sitt að þakka erfðri aðalstign,
en 514 hafa verið útnefndir af
stjórnvöldum í virðingarskyni fyi'ir
störf í þágu samfélagsins, og rétt-
ur þeirra til setu í deildinni gengur
ekki í arf. Að jafnaði sitja þó að-
eins um 300 lávarðar þingfundi.
íhaldsflokkurinn hefur löngum
verið ráðandi í lávarðadeildinni.
Fulltrúar hans eru nú 475 og þar
af eru 298 erfðaaðalsmenn. Það er
því engin furða að íhaldsmenn séu
mótfallnir afnámi seturéttar erfða-
aðalsins. Óháðir lávarðar eru 449,
en Verkamannaflokkurinn á 171
fulltrúa í deildinni, þar af hafa að-
eins 17 erft sæti sitt.
Gömul saga og ný
Lengi hafa verið skiptar skoðan-
ir um hlutverk og valdsvið lávarða-
deildarinnar, en nær níu áratugir
eru liðnir síðan síðast var gerð
veruleg breyting þar á. David
Lloyd George, sem síðar varð for-
sætisráðherra Bretlands, réðst
harðlega að erfðaaðlinum árið
1909, eftir að lávarðadeildin hafði
hafnað frumvarpi um hækkun
skatta á auðmenn. Arið 1911, eftir
að frjálslyndir höfðu unnið kosn-
ingasigur undir slagorðinu „lá-
varðar gegn alþýðu", var lögum
breytt á þann veg að lávarðadeild-
in gæti aðeins frestað afgreiðslu
laga sem fulltrúadeildin hefur
samþykkt, en ekki komið í veg fyr-
ir gildistöku þeiiTa.
Breytinganiar árið 1911 voru
aðeins ætlaðar til bráðabirgða,
þangað til skipulagi deildarinnar
yi'ði breytt í grundvallaratriðum.
Þeim endurbótum hefur enn ekki
verið hrint í framkvæmd, þó lengst
af hafi verið lífleg umræða um
framtíð lávarðadeildarinnar innan
allra flokka. íhaldsflokknum hefur
verið umhugað um að styrkja
stöðu hennar gagnvart fulltnía-
deildinni, en Verkamannaflokkur-
inn hefur ýmist viljað leggja lá-
varðadeildina niður eða gera hana
lýðræðislegri.
Lýðræðislegar umbætur
Ríkisstjórn Tonys Blah-s er
ákveðin í að leiða breytingarnar
frá 1911 til lykta. Verkamanna-
flokkurinn hyggst gera skipulag
lávarðadendarinnar lýðræðislegra
og í betra samræmi við grundvall-
arregluna um fullti'úakjör, og eiga
umbætumar að fara fram í tveim-
ur áföngum. Fyrst eiga erfðaaðals-
mennirnir að víkja, og ekki er gert
ráð fyrir að útnefndir lávarðar
komi í þeirra stað. Síðar á svo að
fara fram algjör endurskoðun á
hlutverki og valdsviði deildarinnar.
Þar sem Verkamannaflokkurinn
hefur öruggan meirihluta í full-
tmadeildinni, og lávarðadeildin
getur aðeins frestað gildistöku
laga um eitt ár, er Ijóst að breyt-
ingarnar munu ganga í gegn. Þá
hefur Paddy Ashdown, formaður
Frjálslynda demókrataflokksins,
lýst yfir stuðningi við afnám setu-
réttar erfðaaðalsins. En sigurinn
mun ekki vinnast baráttulaust.
íhaldsflokkurinn hefur heitið því
að beita „öllum lögmætum ráðum“
til að koma í veg fyrir að breyting-
arnar taki gildi, enda eru hags-
munir hans af því að skipunin
haldist óbreytt augljósir. William
Hague, formaður flokksins, hefur
látið þau orð falla að frumvarpið
muni „hanga eins og myllusteinn"
um hálsinn á Blair.
„Stjórnsjúkur"
forsætisráðherra?
Ihaldsmenn eru þegar byrjaðir
að kynda undir orðróm um að það
sem raunverulega vaki fyrir Blair
með því að víkja erfðaaðlinum af
þingi sé ekki að framfylgja lýð-
ræðishugsjón, heldur að hrinda úr
vegi helstu hindruninni gegn
óskoruðu valdi hans. Andstæðing-
um forsætisráðherrans, sumum úr
röðum Verkamannaflokksins, hef-
ur undanfamar vikur tekist að
breiða út þá skoðun að hann sé
„stjórnsjúkur" og þoli ekki að
flokksmenn bregði út af opinberri
fiokkslínu. Meðal annars er fullyrt
að Blair hafi reynt að koma í veg
fyrir að „óþekkir“ menn innan
flokksins gæfu kost á sér í mikil-
væg embætti, og bent á að frum-
varp stjórnarinnar um breytta til-
högun kosninga til Evrópuþings-
ins, sem lávarðadeildin hafnaði í
fimmta sinn fyrir skömmu, auki til
muna vald flokksforystunnar til að
velja frambjóðendur.
Þá hafa stjórnmálaskýrendur
leitt getum að því að stuðningur al-
mennings við breytinguna sé ekki
eins vís og Verkamannaflokkurinn
gerir ráð fyrir. Nýleg skoðana-
könnun rennir stoðum undir þetta,
en þar sögðust aðeins 28% að-
spurðra vera hlynntir því að setu-
réttur erfðaaðalsins væri afnum-
inn áður en víðtækari endurskipu-
lagning á lávarðadeildinni hefði
farið fram.
Lávarðadeild án aðals eins
og tannlaus varðhundur
Umræðan um málið hefur þó
ekki eingöngu einkennst af róg-
burði og hástemmdum yfirlýsing-
um. Hluti íhaldsmanna, þar á með-
al Cranborne lávarðm', leiðtogi
þeirra í lávarðadeildinni, hefur fall-
ist á að erfðaaðalsmenn þurfi að
víkja, en segir að sú breyting verði
að haldast í hendur við algjöra end-
urskoðun á hlutverki, starfsemi og
samsetningu lávarðadeildarinnar.
Ríkisstjórnin heldur því hins vegar
fram að það sé strax til bóta að
erfðaaðallinn missi seturétt sinn,
og í því samhengi hefur meðal ann-
ars verið bent á að án atkvæða
hans hefði lávarðadeildin ekki get-
að frestað gildistöku frumvarps
stjómarinnar um breytta tilhögun
kosninga til Evrópuþingsins, sem
áður hafði verið samþykkt af lýð-
ræðislega kjörinni fulltráadeild.
Sú mótbára gegn breytingunum
hefur einnig komið fram að ríkis-
stjómin hafi ekki enn sett fram
skýrar hugmyndir um hvað taki
við. Winston lávarður, sem fylgir
Verkamannaflokknum að málum,
lét nýlega í ljós alvarlegar efasemd-
ir um að eitthvað „betra eða dýr-
mætara fyrir lýðræðið" gæti komið
í stað núverandi lávarðadeildar.
Margir era einmitt þein-ar skoðun-
ar að lávarðadeildin gegni mikil-
vægu hlutverki við endurskoðun
lagaframvarpa, þar sem þingmenn
í fulltráadeildinni hafi oft ekki næg-
an tíma til að ræða málin til hlítar,
og láti gjaman stjórnast af flokka-
dráttum og slagorðapólitík.
Eins er víst að margir líta á það
sem ótvíræðan kost að lávarðar
séu ekki kjömir í lýðræðislegum
kosningum. Þeir þui-fi því ekki að
eltast við almenningsálitið og fara
eftir tískusveiflum hverju sinni,
heldur geti óhræddir við óvinsæld-
ir tekið vel ígrandaðar ákvarðanir,
byggðar á bestu samvisku. I takt
við þetta sjónarmið hefur annar
þingmaður Verkamannaflokksins,
Desai lávarður, lýst lávarðadeild-
inni sem „tannlausum varðhundi"
án erfðaaðalsins.
Jakkapeysuúrvalið
er í Glugganum
Glugginn
Laugavegi 60, sími 551 2854
Veður og færð á Netinu
mbl.is
_/\LLTJ\f= Œ/TTH\SA£J A/ÝTT
SÉRTILB0Ð
Opið laugard. 10-16, sunnud. 13-17
Verð aðeins
kr. 2.980
Sendum í SKÓUERSLUN
póstkröfu samdægurs KÓPAUOGS
HAMRAB0RG 3 • SÍMI 554 1754