Morgunblaðið - 28.11.1998, Blaðsíða 6

6 LAUGAKDAGUR 28. NÓVEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Kjarnorkuendurvinnslustöðin í Sellafield í Bretlandi endurvinnur eitt mesta
magn kjarnaeldsneytis í heiminum. Löngum hefur verið litiö á Breta sem
eina mestu „umhverfissóöa" í Evrópu, en endurvinnslustöðvar af þessu
tagi hafa í för með sér losun geislavirkra úrgangsefna til sjávar. Ragna
Sara Jónsdóttir heimsótti Sellafield og komst aö því að Bretum er mikiö í
mun aó bæta ímynd sína og eyða í það miklum fjármunum ár hvert.
Kjarnorkuiðnaður
í Bretlandi - áhrif
á Norðurlönd
BRESK stjómvöld, sem
að hluta til eru eigendur
risafyrirtækisins British
Nuclear Fuels (BNFL),
virðast taka tillit til þess
mikla pólitíska þrýstings sem þau
hafa verið beitt af nágrannalönd-
unum varðandi losun geislavirkra
úrgangsefna, og vinna nú að því að
bæta ímynd sína í umhverfismál-
um.
Kjamorkuverið í Sellafíeld í
Englandi hefur starfað frá upphafi
sjötta áratugarins. Þar hefur verið
framleidd orka, þótt endurvinnsla
á kjamaeldsneyti sé veigamesti
hluti starfseminnar í Sellafield.
Það er einna helst slík endur-
vinnsla sem veldur losun á geisla-
virkum úrgangsefnum í hafið og er
Sellafield ein stærsta endur-
vinnslustöðin í heiminum.
Geislavirk úrgangsefni frá end-
urvinnslustöðinni í Sellafield ber-
ast með hafstraumum norður um
höf og hafa Norðurlöndin auk ír-
lands stundað mælingar á geisla-
virkum efnum við strendur landa
sinna til að fylgjast með útbreiðslu
og magni efnanna. Ríkisstjómir
landanna hafa jafnframt mótmælt
starfsemi Sellafield-stöðvarinnar
og þeirri ákvörðun breskra stjóm-
valda að heimila aukna losun
geislavirks úrgangs. Þrýstingur
ríkjanna hefur vaxið með ámnum
og nú virðist sem bresk stjórnvöld
séu orðin meðvituð um stöðu sína
og vinni markvisst að bættri ímynd
kjamorkuiðnaðarins í umhverfís-
málum.
Áhyggjur umhverfisráðherra
Norðurlandanna
Andstaða Norðurlandanna og
íra við starfsemi stöðvarinnar hef-
ur veitt eigendum Sellafield nauð-
synlegt aðhald. Umhverfisráðherr-
ar Norðurlandanna sendu í febrúar
sl. sameiginlegt bréf til breskra yf-
irvalda þar sem aukinni losun
Sellafield á geislavirka efninu
teknesíum-99 er mótmælt. f bréf-
inu var farið fram á að losun
teknesíum-99 út í hafið yrði hætt
þar til meiri upplýsingar lægju fyr-
ir um efnið, dreifingu þess og áhrif
á umhverfið. Umhverfisráðherra
Breta svaraði bréfinu um hæl og
sagði bresk stjómvöld vera um-
hugað um þessi mál og vilji minnka
losunina eins mikið og unnt væri.
Guðmundur Bjamason umhverf-
isráðherra sendi umhveifisráð-
hen-a Bretlands einnig bréf í ágúst
sl. þar sem hann ítrekar áhyggjur
íslenskra stjómvalda varðandi ör-
yggi kjarnorkuendurvinnslustöðva
í Bretlandi og mengun frá þeim.
Bréfið var sent í kjölfar þess að
geislavirkt plúton slapp út í and-
rúmsloftið í Sellafield og 72 starfs-
menn þurftu að yfirgefa verksmiðj-
una.
Norræn stjómvöld og náttúra-
verndarsamtök hafa einnig gagn-
rýnt það fyrirkomulag sem er í
gildi varðandi leyfisveitingar á los-
un geislavirks úrgangs. Þar hafa
erlend ríki ekki rétt á að segja álit
sitt, jafnvel þótt úrgangurinn ber-
ist til þeirra og geti haft skaðleg
áhrif á umhverfi þeiiTa.
Hrein ímynd sjávarafurða
mikilvæg
Áhyggjur Norðurlandanna af
losun geislavirks úrgangs frá
Sellafíeld í hafið era ekki ástæðu-
lausar. Náttúran og hafið í norðri
eru með hreinustu svæðum jarðar
og það að helsta mengunin skuli
berast frá iðnríkinu Bretlandi er að
sjálfsögðu umhugsunarvert og
skiljanlegt að löndin standi vörð
um hagsmuni sína. Hrein ímynd
þessara landa og afurða þeirra, þá
einna helst sjávarafurða, er gríðar-
lega mikilvæg. Skaðist hún, t.d. af
völdum geislavirki-a efna, er ljóst
að afleiðingamar verða gífurlegar,
eins og dæmin sanna. Þegar kjarn-
orkuknúinn rássneskur kafbátur
sökk við Bjamarey árið 1989 lækk-
uðu sjávarafurðir frá Noregi tíma-
bundið í verði á Japansmarkaði
strax eftir að spurðist út um slysið.
Mælingar sýndu hins vegar að kaf-
bátaslysið hafði engin áhrif á
geislavirkni í hafinu við Noreg, en
umræðan ein nægði til að hafa slík
tímabundin áhrif á verð sjávaraf-
urðanna.
Meira en 20 efni falla til sjávar
frá endurvinnslustöðinni í Sellafi-
eld. Örar tækniframfarir undanfar-
inna ára hafa þó gert mönnum
kleift að endurvinna sífellt fleiri
efni, svo fjöldi efna sem fellur til
sjávar fer minnkandi. Bretar hafa
einnig undanfarið verið að hreinsa
geislavirk svæði og eytt í það mikl-
um fjármunum. Þótt það sé mjög
til bóta og þeim til framdráttar
skapar hreinsunin losun á geisla-
virkum efnum til sjávar svo áhrifa
hreinsunarinnar gætir meira í ná-
grannalöndunum en í Bretlandi.
Eigendur Sellafield hafa nýverið
sótt um leyfi fyrir endurvinnslu
brennsluefnis úr nýrri tegund
kjamaofna, sem nýtir brennslust-
angir úrans og plútons mun betur
en eldri tegundir hafa gert og gerir
þar af leiðandi kleift að endui-vinna
mikið magn efnanna sem annars
myndi falla til sem úi'gangsefni. Að
auki verður endurvinnslu á
brennsluefni frá eldri kjarnaofnum
hætt, en hún hefur krafist mikillar
endurvinnslu sökum slæmrar nýt-
ingar ofnanna. Með nýju ofnunum
mun minna af geislavirkum úr-
gangi falla til en áður. Beðið er eft-
ir svari breskra stjórnvalda við því
hvort þeir leyfi nýju brennsluofn-
ana.
Geislavirkni frá Sellafield
innan hættumarka
í samtölum við norræna sér-
fræðinga á sviði geislavarna kom í
ljós að geislavirkni frá Sellafield í
hafínu t.d. við Noreg og Danmörku
er enn langt undir hættumörkum,
og hafa þeir sérfræðingar sem
Morgunblaðið ræddi við mikla trá
á því að Bretar séu að öðlast nýja
sýn á umhveifið. Steen Hoe er sér-
fræðingur hjá Almannavörnum
ríkisins í Danmörku og segir hann
aðspurður að magn geislavirku úr-
gangsefnanna sem mælist við
strendur Danmerkur sé enn svo
lítið að ekki sé litið á það sem al-
varlegt vandamál. Hann bendir til
samanburðar á að það magn sem
mælist í lífverum sé enn langt und-
ir hættumörkum fyrir neytendur
sjávarafurða. Neyti menn 100 kg af
humri eiga þeir jafn mikið á hættu
að fá krabbamein og við það að
reykja eina sígarettu.
Vibeke Hein upplýsingafulltrái
Almannavarna ríkisins í Danmörku
segir eftir heimsókn til Sellafield
að greinilegt sé að Bretar leggi sig
mikið fram í umhverfis- og örygg-
ismálum. Þeir geri sér grein fyrir
stöðu sinni og taki tillit til pólitísks
þrýstings nágrannalandanna um
að þeir haldi losun geislavirkra
efna í hafið í skefjum.
Morgunblaðið/RSJ
SELLAFIELD er i senn kjarn-
orkuver og endurvinnslustöð
fyrir geilsavirkan úrgang og
veitir 10.000 manns atvinnu.
John Barbour upplýsingafull-
trúi Sellafield segir að eigendum
vinnslustöðvarinnar sé mikið í mun
að halda umhverfisáhrifum hennar
í lágmarki. Fyrirtækið eyði til
dæmis árlega 75 milljónum punda í
rannsóknir á nýjum endurvinnslu-
aðferðum á kjarnorku, sem sam-
svarar tæpum níu milljörðum ís-
lenskra króna á ári. Barbour segii'
fyi-irtækið auk þess vinna að því að
öðlast aukið traust meðal almenn-
ings, til dæmis með framþróun í ör-
yggisbúnaði. Þannig sé öryggi
starfsfólks einnig aukið til muna og
menn sjái að kjarnorka sé orku-
gjafi sem hafi sína kosti. Hún hafi
t.d. ekki áhrif á eyðingu ósonlags-
ins.
Barbour tekur dæmi því til skýr-
ingar hvað magn geislavirku efn-
anna sem mælast í hafinu við
Norðurlönd er lítið og skaðlaust:
„Með því að neyta sex humra úr
sjónum við Noreg færðu í þig jafn
mikið af geislavirkum efnum og að
borða eina parahnetu sem inni-
heldur geislavirk efni frá náttúr-
unnar hendi,“ segir Barbour.
Geislavirk efni frá Sellafield ber-
ast með hafstraumum til sjávar við
Noreg og Danmörku um 3-4 áram
eftir að þau fara í hafið við Sellafi-
eld og dregur úr geislavirkni
þeirra á leiðinni. Efnin berast til
Islands 7-9 árum eftir að þau fara í
hafíð við Sellafield og hefur þá
dregið veralega úr styrk þeirra.
Á MORGUN
Útbreiðsla
tekneslum-99
í blaðinu á morgun, sunnudag,
verður nánar fjallað um út-
breiðslu geislavirka efnlsins
teknesíum-99 og hugsanlega
möguleika á að losun þess í
hafiö verði hætt á næstu árum,
í kjölfar nýrrar tækni.