Morgunblaðið - 29.11.1998, Side 6

6 SUNNUDAGUR 29. NÓVEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
_________________________ERLENT
Endurminningar Mary Robinson frlandsforseta
Upplýst um deilur
við Charles Haughey
Nýjar upplýsingar um stormasamt sam-
----------------------7----------------
starf Mary Robinson Irlandsforseta og
forsætisráðherrans Charles Haughey
eru meðal þess sem Davíð Logi
Sigurðsson segir að komi fram í nýjum
endurminningum Robinsons.
MARY Robinson, fyn*ver-
andi forseti Irlands,
þurfti í upphafi forseta-
tíðar sinnar að heyja
marga hildi við stjórnvöld um þann
vilja sinn að víkka út forsetaemb-
ættið. Fram kemur í nýrri ævisögu
Robinson, sem gerð var í samstarfi
við hana, að Charles Haughey, þá-
verandi forsætisráðherra írlands,
beitti sér mjög gegn tilraunum
Robinson í þessa átt.
Forsetaembættið á írlandi er að
því leytinu til sambærilegt við það
íslenska að forsetinn skal vera
ópólitískur og hafínn yfir dægur-
þras stjórnmálanna. Hann hefur
engin formleg völd, ekki frekar en
á Islandi, en hverjum forseta er
hins vegar nokkuð í sjálfsvald sett
hversu mjög hann hefur sig í
frammi. Deildi Mary Robinson frá
fyrstu stundu við stjórnvöld um
hversu langt hún mætti ganga í
þessu efni. Eins og fram kemur í
bókinni óttuðust margir í upphafí
að hún ætti eftir að lenda í deilum
við ríkisstjórnir írlands um stjóm-
arskrárlega túlkun á starfi forset-
ans.
Hart deilt um
verksvið forsetans
I bókinni Mary Robinson: The
Authorised Biography, sem kemur
út fyrir þessi jól, byggja höfund-
amir Olivia O’Leary og Helen Bur-
ke m.a. á viðtölum við Robinson
sjálfa og ýmsa aðra stjórnmála-
menn. Er þar varpað nýju Ijósi á
æviferil Robinson, en mesta athygli
vekm- óneitanlega frásögn af sam-
skiptum hennar við Haughey. Vek-
ur eftirtekt að svo virðist sem
Robinson hafi ítrekað lent í deilum
við stjórnvöld, jafnvel eftir tíð
Haugheys, um skilning á því hvað
henni væri leyfilegt og hvað ekki.
Robinson hafði mjög óvænt náð
kjöri sem forseti eftir harðvítuga
kosningabaráttu árið 1990, fyrstur
forseta sem ekki naut stuðnings Fi-
anna Fáil-flokksins í kosningum.
Ljóst var frá upphafi að hún myndi
vilja gera breytingar á embættinu
og móta það e.t.v. í svipaðar áttir og
Vigdís Finnbogadóttir hafði gert á
Islandi.
Forsætisráðherrann Charles
Haughey kunni hins vegar lítt að
meta það markmið Robinson að
víkka út forsetaembættið, gera for-
setann að andliti Irlands út á við og
sameiningartákni Ira heimafyrir.
Forverar hennar í stai-fí höfðu ekki
uppi tilburði í þessa átt og Paddy
Hillery, sem var forseti 1976-1990,
þótti heldur áhugalaus um starf sitt
á seinna sjö ára kjörtímabili sínu.
Var embættið reyndar oftast nær
álitið ágæt endastöð fyrir gamla
leiðtoga Fianna Fáil-flokksins, sem
farið hefur með völd á írlandi
lengst af þessari öld, eða flokks-
gæðinga hans.
Robinson, sem sjálf er virtur lög-
fræðingur, taldi ekkert í stjórnar-
skránni segja til um að hlutir ættu
endilega að vera með þessum hætti,
en fór þó varlega í upphafi, enda
hefðarreglan sterk. Reyndist sam-
starf Éaugheys og Robinson afar
stormasamt og augljóst var að
Haugheý ætlaði ekki að gera for-
setanum nýja lífið auðvelt.
Tímamótasigur þegar Dalai
Lama kom í heimsókn
Pess er getið í stjórnarskrá Ir-
lands að forseti landsins skuli ekki
gera neitt sem stangist á við stefnu
stjórnvalda, auk þess sem forset-
inn skuli hafa samráð við stjórn-
völd um verk sín. Þótt Mary
Robinson víkkaði út embætti sitt
fór hún í raun aldrei út fyrir þann
CHARLES Haughey, forsætis-
ráðherra Irlands þegar Robin-
son var kosin forseti árið 1990,
var lítt hrifinn af þeirri fyrirætl-
un hennar að víkka út embættið.
i'amma sem stjórnarskráin veitti
henni en hún vakti samt sem áður
reiði Haugheys strax í upphafi með
ýmsum ummælum sínum. Haug-
hey leit nefnilega á sjálfan sig sem
leiðtoga írsku þjóðarinnar, það var
ekki að ástæðulausu sem honum
var líkt við Napóleon, og hinn írski
Napóleon kærði sig vitaskuld ekki
um að forsetinn skyggði á sig. Hér
mættust því stálin stinn.
Sinn mikilvægasta sigur vann
Robinson árið 1991 þegar Dalai
Lama, trúarleiðtogi Tíbeta, kom í
heimsókn til Irlands. Robinson
hafði sem þingmaður í efri deild
írska þingsins tekið upp málstað
Tíbeta og átalið Kínverja íyrir
mannréttindabrot og hún var því
mjög áfram um að hitta Dalai
Lama.
Haughey vildi hins vegar ekki
heyra á það minnst og upphófst
hörð deila, sem nú er gerð opinber
í fyrsta skipti. Eftir mikil bréfa-
skipti og erfið heilabrot í forseta-
höllinni gaf Haughey loks eftir á
allra síðustu stundu og skundaði
Robinson til fundar við Dalai
Lama.
Var þetta tímamótasigur í huga
forsetans. Haughey hafði látið í
minni pokann og svo fór reyndar
að hann hrökklaðist úr embætti ári
síðar. Irland yrði aldrei hið sama
og áður, ekki aðeins gekk Mary
Robinson á lagið og breytti for-
setaembættinu verulega heldur er
Reuters
MARY Robinson í hinu nýja starfi sínu sem framkvæmdastjóri mann-
réttindastofnunar Sameinuðu þjóðanna. Robinson heimsótti Island í maí
1996, en í nýrri endurminningabók er ekki minnst á íslandsheimsókn
hennar eða heimsókn Vigdísar Finnbogadóttur til írlands árið 1991.
pólitísk arfleifð Haugheys í dag í
rúst, eftir að upp komst að hann
þáði á stjórnmálaferli sínum fé frá
^auðkýfingnum Ben Dunne.
„Maður deilir ekki
við 92% fylgi“
Samskipti Robinson við írsk
stjórnvöld bötnuðu mjög eftir að
Haughey hvarf á brott. En heim-
sóknir hennar til Elísabetar Eng-
landsdrottningar 1993 og 1996,
sem að vísu eru nú taldar hafa
stuðlað mjög að bættum samskipt-
um Ira og Breta, mættu samt sem
áður andstöðu írskra embættis-
manna sem tregir voru til að sam-
þykkja breytingar á embættinu.
Hið sama gerðu einnig ítrekaðar
heimsóknir hennar til N-írlands,
sem hún réttlætir með því að hún
hafi viljað rétta út hönd til kaþ-
ólikka þar, ekki síst umdeildur
fundur hennar með Gerry Adams,
leiðtoga Sinn Féin, löngu áður en
slíkur fundur var pólitískt skyn-
samlegur.
En þótt embættismenn væru
tregir til að samþykkja þær breyt-
ingar sem Robinson gerði á for-
setaembættinu með þessu gáfu AI-
bert Reynolds, forsætisráðherra
írlands 1992-1994, og eftirmenn
hans henni lausari tauminn. „Mað-
ur deilir ekki við 92% fylgi,“ lét
Reynolds hafa eftir sér og skír-
skotaði þar til vinsælda forsetans
meðal þjóðar sinnar.
Lengi framan af ferli Mary
Robinson á opinberum vettvangi,
sem hófst er hún var kjörin í efri
deild írska þingsins árið 1969, að-
eins 24 ára gömul, fannst mönnum
hún hins vegar allt of frjálslynd, of
sjálfstæð, of framsækin, of róttæk í
hinu íhaldssama klerkaveldi sem
ríkti á írlandi. Kemur skýrt fram í
bók þeirra O’Leary og Burke að
Robinson var að mörgu leyti á und-
an sinni samtíð í málefnum sem
vörðuðu t.d. getnaðai-varnir og
fóstureyðingar, umdeild mál á Ir-
landi fram til þessa dags, og hafa
O’Leary og Burke að sönnu verið
gagnrýndar fyrir hetjudýrkun á
viðfangsefni sínu.
ímynd hins nýja írlands
Höfundum ævisögunnar er hins
vegar vorkunn, því í dag virðist
augljóst að um þáttaskil hafi verið
að ræða í sögu írsku þjóðarinnar er
hún kaus Maiy Robinson til að
gegna forsetaembættinu árið 1990.
Margir sjá hana sem „hið nýja Ir-
land“ holdi klætt, opið, umburðar-
lynt og farsælt í stað þess aftur-
haldssama, einangraða og fátæka
írlands sem Charles Haughey stóð
að mörgu leyti fyrir.
Er Robinson aukinheldur í sínu
nýja starfi sem framkvæmdastjóri
mannréttindastofnunar Sameinuðu
þjóðanna smáþjóð tU áminningar
um að hún getur og hefur látið að
sér kveða á alþjóðavettvangi.
Glerhýsi í
stað dómhúss
París. The Daily Telegraph.
STARFSMENN dómhússins í
Bordeaux hafa fengið sig
fullsadda af þeim óþægindum og
hættum sem þeir segja stafa af
glæsilegri nýbyggingu löggjafans
þar í borg. Segja þeir að starfs-
fólki stafi hætta af fljúgandi gler-
brotum úr hliðum og lofti. Hefur
nú verið hafin rannsókn á göllum
hússins og kann hún að leiða til
málshöfðunar.
Húsið er hönnun hins þekkta
breska arkitekts, Richards
Rogers. Er það að stórum hluta
úr gleri og kostaði um S0 milljónir
punda, um 5,8 milljarða ísl. kr.
Mesti vandinn tengist 40 væng-
laga póstum sem eiga að styðja
við glerhliðar hússins. Póstarnir
era úr hertu gleri og var bygg-
ingu hússins ekki lokið er fyrsta
sprungan í þeim kom í Ijós. Á einu
ári hefur um þriðjungur póstanna
sprungið.
Póstarnir voru sveipaðir í plast-
net en það kom ekki í veg fyrir að
glerbrot hryndu úr þeim. Féllst
starfsfólkið á að halda áfram
vinnu i húsinu eftir að ákveðið var
að setja málmpósta í stað hinna úr
gleri.
„Rétturinn þarf vinnuaðstöðu,
ekki listasafn," sagði Josiane Coll,
einn starfsmannanna. Hún er afar
ósátt við það að vinna fyrir opnum
tjöldum sem er óhjákvæmilegt
þar sem veggir skrifstofu hennar
era úr gleri.
Patten í framkvæmdastjórnina?
Lundúnum. Reuters.
Goodlad þegar
tilnefndur
CHRIS Patten, fyrrverandi ríkis-
stjóri Hong Kong, er nú kominn
fram sem líklegt efni til að taka
við embætti
annars af
tveimur fulltrú-
um Bretlands í
framkvæmda-
stjórn Evrópu-
sambandsins,
ESB, eftir að
William Hague,
leiðtogi Ihalds-
flokksins, gaf
til kynna að
hann teldi Patten vera vel að
embættinu kominn.
Patten gaf á fímmtudag í skyn
að það kynni að freista hans ef
honum stæði staðan í Brussel til
boða. „Þetta er athyglisverð hug-
mynd,“ sagði Patten aðspurður
um þetta á blaðamannafundi.
Talsmaður Hagues sagði fyrir
skömmu að óskaði Tony Blair
forsætisráðherra eftir því að
Patten tæki við af Sir Leon
Brittan, fyn-verandi ráðherra
íhaldsflokksins sem mun hætta í
framkvæmdastjórninni í lok
næsta árs, hefði Hague ekkert á
móti því. „Við myndum fagna
tilnefningu Pattens," sagði tals-
maðurinn.
Hefð er fyrir því að stóru
flokkarnir tveir í Bretlandi,
íhaldsflokkurinn og Verka-
mannaflokkurinn, tilnefni hvor
sinn fulltrúann í framkvæmda-
stjórnina, en í henni sitja sam-
tals 20 fulltrúar frá ESB-lönd-
unum 15 - tveir frá hverju
„stóru“ ríkjanna (Bretlandi,
Þýzkalandi, Frakklandi, Italíu
og Spáni) og einn frá hverju
hinna smærri.
Eins og er sitja í fram-
kvæmdastjórninni fyrir Bret-
lands hönd þeir Neil Kinnock,
fyrrverandi leiðtogi Verka-
mannaflokksins, og Sir Leon
Brittan.
Hague hafði fyrir nokkru til-
nefnt Sir Alastair Goodlad sem
væntanlegan arftaka Brittans,
en hann er fyrrverandi þing-
flokksformaður íhaldsflokksins.
Goodlad þykir öllu aðsópsminni
persónuleiki en Patten, sem
jafnvel var orðaður við framboð
í leiðtogasæti flokksins. Patten
er þekktur fyrir að vera já-
kvæðari í garð þátttöku Bret-
lands í Efnahags- og mynt-
bandalagi Evrópu (EMU) en
margir flokksmenn hans.
Patten