Morgunblaðið - 02.12.1998, Qupperneq 46

g!6 MIÐVIKUDAGUR 2. DESEMBER 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
4
MARGT hefur verið
rætt og ritað um virkj-
unaráform og atvinnu-
uppbyggingu á Aust-
urlandi að undan-
förnu.
TVær ungar konur
syðra komu með nýtt
innlegg í málið þegar
eim tókst að vekja at-
ygli fjölmiðla á sér
frekar en málefninu
með hótunum um að
sleppa jólakræsingun-
um í ár og skila ís-
lensku ríkisfangi sínu
verði sjónarmið þeirra
undir.
Ekki átti ég von á
að samlandar mínir gætu orðið svo
miklir þjóðernissinnar og þætti
svo vænt um landið sitt að þeir
þyldu ekki að vera íslendingar ef
aðrir eru ósammála viðhorfum
þeirra. En núna er allt leyfilegt til
að spila á tilfinningar almennings
og tilgangurinn helgar meðalið.
'■ Skiljanlegt er að ungt fólk sem
býr við allsnægtir nútímans, meira
öryggi og á fjölbreyttari menntun-
ar- og framtíðarmöguleika en áður
hefur þekkst, hafi ekki miklar
áhyggjur af eða sé með vangavelt-
ur um afkomu fólks í öðrum lands-
hlutum. Fólks sem stritað hefur
allt sitt líf til að skapa verðmætin
sem byggt hafa upp og standa
undir velferðinni og fjölbreyttu
menntakerfi, sem unga fólkið fyrir
sunnan býr við.
>. Hvers vegna að velja suðvestur-
hornið og Háskólann sem vettvang
þessara aðgerða? Því ekki að koma
austur og dvelja sem næst rétta
umhverfinu? (Eg nefni nú ekki
gangnamannakofa þarna uppfrá,
en auð híbýli finnast
örugglega nær en í
Reykjavík.) Væri ekki
mikilvægara fyrir
málstaðinn að hitta
fólkið sem er tilbúið að
búa þar áfram? Fólkið
sem þykir vænt um
landshlutann sinn og á
þá hugsjón að við-
halda byggðinni. Það
leggur hart að sér
þrátt fyrir tilbúinn
ójöfnuð á lífskjörum
miðað við íbúa á suð-
vesturhorninu. Væri
ekki árangursríkara
að reyna að breyta
viðhorfum þeirra sem
vilja nýta hluta af orkunni til að
skapa lífvænlegra umhverfi fyrir
sig og aðra?
Hugsanlega eiga ungu
baráttukonurnar fyrír
sunnan þrautseigju
fólksins fyrir austan
meira að þakka, segir
Albert Eymundsson,
en þær hafa nokkurn
tíma hugleitt.
En ég þykist vita að það sé nota-
legri tilfinning að hugsa til þess að
taka á móti fjölda skoðanabræðra í
heimsókn í sveltið og fá þakkir fyr-
ir ómetanlegt framlag til barátt-
unnar.
Eg tek undir með þeim sem
leggja áherslu á að það komi okkur
öllum við sem íslendingum þegar
ákvarðanir eru teknar um virkjun-
arframkvæmdir á Austurlandi. Eg
ætlast líka til að allir séu svo mikl-
ir Islendingar að þeir viðurkenni
rétt fólks á landsbyggðinni til að
njóta sömu lífskjara og aðstöðu og
þeirra sem valið hafa sér búsetu á
Suðvesturhorninu.
Skoðanaági'einingur um nýtingu
orkunnar verður ekki leystur með
hungurverkföllum, ljóðalestri á
torgum né upphrópunum áköfustu
virkjunarsinna. Það er borin von
að sáttagjörð í málinu friði alla. Til
þess eru öfgarnar of miklar og til-
finningar of ríkar. Þess vegna þarf
fólk sem getur nálgast málið frá
flestum sjónarhólum að koma því í
höfn.
Til að fyrirbyggja allan mis-
skilning tel ég rétt að upplýsa að
sjálfur nýt ég þess að vera einn á
gangi á öræfum eða með góðu
samferðafólki. En ég krefst þess
ekki að allt ósnortið land í dag
verði tekið frá fyrir mig eða aðra
náttúruunnendur.
Eg vil ekki feta einstigi á þess-
ari leið og tel nauðsynlegt að leita
sátta með því að fara krókaleiðir
sem taka tillit til sem flestra sjón-
armiða þegar upp er staðið.
Sú mikla orka sem rennur til
sjávar fyrir austan verður ekki öll
óbeisluð í framtíðinni. Hluta henn-
ar þarf að nýta skynsamlega og í
sem mestri sátt.
Það hefur verið hlutskipti mitt,
bæði í starfi og leik að vinna með
og umgangast ungt fólk. Eg hef
alla tíð hvatt það til að láta til sín
taka sem víðast. Sjálfur tók ég þátt
í ýmsum uppákomum á yngri árum
mínum sem örugglega fóru fyrir
brjóstið á mörgum. Samt verður
ungt fólk eins og aðrir að virða til-
finningar og viðhorf annarra.
Hugsanlega eiga ungu baráttu-
konurnar fyrir sunnan þrautseigju
fólksins fyrir austan meira að
þakka en þær hafa nokkurn tíma
hugleitt.
Höfundur er skólastjóri á Höfn í
Homafirði.
Sveltur sitj-
andi kráka...
Albert
Eymundsson
Og'öngiir R-listans
SANNLEIKURINN um
stjórnun borgarinnar er kominn
upp á yfirborðið og er hann lítt
fagur. Borgarstjóri viðurkennir
ltstanslausa skuldasöfnun sem ein-
göngu verði mætt með
hærri sköttum og að
sjálfsögðu; nýjum lán-
um. Allt er reynt
nema það að laga
reksturinn, sem löngu
er kominn úr böndun-
um. Kostnaður við
stjórnkerfið hefur
vaxið stórum og er nú
um hálfur milljarður á
ári. Skriffinnskan hef-
ur samt litlu skilað í
aukinni þjónustu til
borgaranna heldur
þvert á móti aukið
fjarlægð milli manna
að óþörfu. Kostnaður
við félagslega kerfið
hefur vaxið og er nú - í góðæri -
eins og um kreppu væri að ræða.
Um einn milljarður fór í beina
Lægri skattar eru, öf-
ugt við það sem borg-
arstjóri heldur, segir
Eyþór Arnalds, for-
senda ábyrgrar fjár-
málastjórnar.
fjárhagslega aðstoð á síðasta ári.
Fjárfesting er í lágmarki, enda er
nær allt fé bundið í sjálfvirkum
rekstri. Lánaleiðin hefur verið far-
in hratt og þó ekki dugað til, því
^nú er verið að hækka skatta á
aorgarbúa. Útsvarsprósentan
hækkar um 6,7% eða um milljarð
á ári í auknar álögur og er þá
Reykjavík _ orðin sannkölluð
skattaborg. í stað þess að bæta
vaxtarskilyrðin er farin sú leið að
gera það dýrara og
síður eftirsóknarvert
að búa í Reykjavík.
Bilið á milli Reykja-
víkur og nágranna-
sveitarfélaganna held-
ur þá áfram að aukast.
Þetta er sannleikur-
inn og hann kemur
ekki á óvart. Það var
sáð til þessarar
óstjórnar á síðasta
kjörtímabili og nú er
uppskerutíð. Þrátt
fyrir loforð um annað
eru þetta í raun einu
aðferðir vinstrimanna
þegar þeir gefast upp
á rekstrinum.
Borgin og samkeppnin
Borgarstjóri talar oft um höfuð-
borgarsvæðið sem heild. Stað-
reyndin er hins vegar sú að
Reykjavík, Seltjarnamesi, Kópa-
vogi og Mosfellsbæ er stjórnað af
ólíkum aðilum. A milli þessara
sveitarfélaga er raunveruleg sam-
keppni um fyrirtæki og einstak-
linga til búsetu og vinnu. Eitt
helsta stjómtæki sveitarfélaganna
er skattprósentan, eða útsvarið.
Lág skattprósenta laðar að sér fólk
og fyrirtæki, ekki síst aðila með há-
ar tekjur og því háa skatta. Lág
skattprósenta byggir því upp
traustan og breiðan skattstofn.
Lág skattprósenta er ábyrg fjár-
málastjórn til lengri tíma, öfugt við
það sem borgarstjóri heldur.
Hækkun á sköttum og gjöldum
borgarinnar hamlar vexti og veldur
hnignun. Staðreyndin er sú að auk-
in skattheimta leysir engan vanda.
Þvert á móti kemur nýr vandi.
Skattgi-eiðendur hugsa sig tvisvar
um og ákveða að búa annars stað-
ar. Ungt fólk sem er að velja sér
sína fyrstu íbúð flytur annað og ný
fyrirtæki leita hagstæðari að-
stæðna.
Blóðmjólkun
A sama tíma og verið er að
einkavæða bankana hjá ríkinu er
verið að skuldsetja fyrirtæki borg-
arinnar. Nú um áramót er stefnt að
sameiningu Rafmagnsveitu og
Hitaveitu Reykjavíkur. R-listinn
hefur jafnframt sett sér það mark-
mið að lækka eigið fé fyrirtækj-
anna með skuldabréfum upp á
milljarða króna. I stað þess að
horfa fram á veginn og veita þessu
nýja fyrirtæki leiðir til að vaxa er
gengið hart að því. Sameinað veitu-
fyrirtæki borgarinnar fær því
rýrnun á eigin fé í vöggugjöf. Auk
þessa má deila um lögmæti þessar-
ar aðgerðar, þar sem greiðendui'
rafmagns og hita greiða fyrir
ákveðna þjónustu en ekki að greiða
skatt í borgarsjóð. Skuldabréf
veitustofnana verður eingöngu
greitt af þjónustugjöldum neyt-
enda raforku og hita. Með upptöku
eigin fjár er í raun verið að taka
skatt í borgarsjóð, en skattur þarf
heimild í lögum. Upptaka eigin fjár
veitustofnananna er því á gráu
lagalegu svæði. Eðlilegra væri að
selja hlut í fyrirtækinu og styrkja
það til afreka á alþjóðamarkaði.
Það er hins vegar langtímamark-
mið og á því vart upp á pallborðið
hjá R-lista í fjárhagskröggum.
Höfundur er vaniborgarfulltrvi.
Eyþór
Arnalds
Gott er að hafa
mikinn mat og
marga helgidaga
Nauðsynlegt er að þekkja sitt magamál,
segir Margrét Þorvaldsdóttir, sem þræðir
hinn hála veg um heim ofgnóttar.
BOÐIÐ hafði verið til kvöldfund-
ar og kaffisamsætis í miðri viku og
frjálslega vaxnar konur hlóðu á
borð hnallþórum hverri annarri
girnilegri. Eldri dama sneri sér við
og sagði loks: „Hvað hefur fólkið
eiginlega á borðum á hátíðum? Hér
áður fyrr var aðeins boðið upp á
svona kræsingar um jól og á stórhá-
tíðum. Snúður hefði dugað svona í
miðri viku.“
Athugasemdin vakti athygli á
breyttum viðhorfum til matarhefða
og neyslu. Margir þeir sem voru
aldir upp á fyrri hluta aldarinnar
kynntust aðhaldi í mat og jafnvel
matarskorti í uppvexti sínum og
þeir bruðluðu ekki með mat. Matur
var aðeins borðaður á matartímum
og offita var lítt þekkt vandamál.
Um miðjan 8. áratuginn var farið að
bera á breytingum. Á veitingastöð-
um var beðið um mat á öllum tímum
dags, fólk borðaði ekki lengur af
þörf heldur ánægjunnar vegna.
Aukin neysla opnaði dyr að nýj-
um viðskiptum. Stofnuð voru glæsi-
tímarit sem birtu uppskriftir af
freistandi réttum, kökum og krás-
um, hreinustu kaloríubombum, og
vissulega freistaði að prófa góðgæt-
ið. Fáir gerðu sér þó grein fyrir því
að í vænni sneið af súkkulaðitertu
með kremi og rjóma gátu verið 700
kaloríur, eða svipað magn og í létt-
um málsverði. Mörgum kom því á
óvart er mittisstrengurinn tók
óvænt upp á því að þrengja óþægi-
lega að miðlínunni. Iþróttagallarnir,
sem kallaðir hafa verið mesta tísku-
slys seinni ára, hafa að margi'a mati
átt sinn þátt í þessari þróun á þver-
veginn.
Fjölmargt bendir til þess að þjóð-
in sé stöðugt að fitna. í lauslegri
könnun sem gerð var í fataverslun-
um á höfuðborgarsvæðinu kom
fram að í verslunum sem höfða til
fullorðinna kvenna telur starfsfólk
að þyngd kvenna hafi lítið aukist á
seinni árum. Aftur á móti í verslun-
um sem höfða til kvenna á aldrinum
25 til 45-50 ára má merkja breyt-
ingar. Fyrir um tíu árum var stærð
42 algengasta fatastærðin, nú eru
það stærðirnar 44—46. Það er sorg-
legt, en við þyrftum jafnvel að hafa
stærðir 52 á boðstólum, sagði einn
starfsmaðurinn. Starfsfólk í mörg-
um verslunum segir að það hafi
veitt athygli breytingu á síðustu
tveim til þrem árum sem hafi komið
verulega á óvart, en það er aukinn
fjöldi ungra stúlkna um og yfir tví-
tugt sem þurfa föt í yfirstærðum,
sérstaklega yfir mjaðmirnar.
Hvort sem ástæðan fyrir þessu
aukna holdafari er ofneysla, rangt
mataræði, jafnvel hormónar í kjöti
eða eitthvað annað, þá er full
ástæða fyrir manneldisráð og nær-
ingarsérfræðinga að kanna þessi
mál og reyna að leita orsaka. Það
eru ekki aðeins ungar konur sem
eru orðnar „fjall-myndarlegar“,
ástand ungra karla er ekki betra.
Fólk veigrar sér við að taka sér í
munn orðið offita en notar heldur
hljómþýðari lýsingar eins og frjáls-
legt vaxtarlag um konur, lýsingu
sem á fremur við víðáttufegurð en
kvenlegt útlit, og krúttlegir,
bangsalegir karlar, lýsing sem er
ekki beint gullhamarar fyrir karl-
mennskuna. Er ljóst að fólk er ekki
nauðsynlega sátt við umfangið.
Skýrasta dæmi þess er hinn ört
vaxandi og ábatasami megrunariðn-
aður. Þar skortir hvorki ráð né
lausnii', margar að vísu kostnaðar-
samar og sumar eru beinlínis vill-
andi.
Ef til vill er áhugi fyi'ir megrun í
lágmarki í upphafi mesta matarhá-
tíðartímabils ársins þegar fólk borð-
ar margfalt á við það sem gert er
annan tíma ársins. Það eru ekki að-
eins krásir á jólum sem hafa þarf
áhyggjur af, heldur miklu fremur
öll jólahlaðborðin á jólaföstu, þar
sem margir innbyrða margfalt það
magn sem þeir myndu nokkurn
tíma borða heima hjá sér. En það
eru til nokkur góð ráð sem gætu
hjálpað þeim sem innst inni vilja
halda þyngdinni í jafnvægi yfir há-
tíðimar.
I bókinni Understanding nut-
rition er að fmna handhæg ráð fyrir
þá sem þurfa eða vilja aðhald í mat.
þar er m.a. bent á að nauðsynlegt sé
að velja fæðu sem sé næringarrík
Landfræðingar mótmæla
gjaldskrá Landmælinga
EFTIRFARANDI ályktun var send
Guðmundi Bjarnasyni, umhverfis-
ráðherra, mánudaginn 30. nóvember,
frá Félagi landfræðinga:
„í Stjórnartíðindum B94-I998,
dags. 6. nóvember, birti ráðuneyti
yðar gjaldskrá fyrir útgáfu og birt-
ingu gagna frá Landmælingum ís-
lands í prentmiðlum.
Stjórn Félags landfræðinga lýsir
vonbrigðum sínum yftr þessari gjald-
skrá. Gjaldtaka sú sem þarna er
mælt fyrir eykur stórlega kostnað
við útgáfu eða birtingu á kortum og
öðrum landfræðilegum upplýsingum.
I gjaldskránni felst haftastefna sem
tæpast getur talist í takt við tímann.
Stjórnin telur að gjaldtaka af
þessu tagi dragi óhjákvæmilega úr
notkun korta og leiði til þess að kort
þau sem gerð eru í landinu verði
ekki ætíð byggð á bestu fáanlegum
gögnum. Þar með færist Island
mörg ár aftur í tímann hvað þetta
vai'ðar. Þetta gerist samtíma því að
þörfin á landfræðilegum upplýsing-
um vex hröðum skrefum og æ meiri
kröfur eru gerðar til slíkra upplýs-
inga. Þetta er alls ekki í anda þeirrar
stefnu sem ríkisstjórn yðar hefur
markað sér um upplýsingatækni og
fram kemur í ritinu „Framtíðarsýn
ríkisstjórnar Islands um upplýsinga-
samfélagið.“
Gjaldskráin er ekki síður furðuleg
í ljós viljayfirlýsingar formanns
stjórnai' Landmælinga Islands á ráð-
stefnu um gerð stafrænna grunn-
korta sem Félag landfræðinga,
LISA - samtök um landfræðilegar
upplýsingar á íslandi fyrir alla, og
Islenska kortagerðarfélagið héldu
þann 17. september sl. Þar lýsti
stjórnarformaðurinn því áliti sínu að
gögn Landmælinga Islands ættu að
vera almenningseign og ekki ætti að
taka sérstakt gjald fyrir notkun
þeirra umfram kostanð sem afhend-
ingu gagnanna fylgdi.
Það er því krafa Félags landfræð-
inga að gjaldskrá Landmælinga ís-
lands verði endurskoðuð.“
i
l