Morgunblaðið - 02.02.1999, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 2. FEBRÚAR 1999 45fc
MINNINGAR
Með Guðmundi J. Guðmundssyni.
við væri ólæknandi og sennilega ætti
hann skammt eftir ólifað. Kvíðinn
fyrir að tala við hann hvarf strax og
við hittumst. Hann var rólegur og
yfirvegaður og stutt í húmorinn sem
hann var frægur fyrir. Við áttum
saman eftirminnilega og mjög
persónulega stund sem ég mun ætíð
geyma með sjálfum mér. I samtali
okkar nefndi ég möguleikann á því
að útvega honum nýtt lyf sem ef til
vill gæti hjálpað þó ekki væri nema
tímabundið. Svar hans var
dæmigert: „Það hefur ennþá enginn
unnið sitt dauðastríð, en þar með er
ekki sagt að ég sé að gefast upp,
síður en svo, ég ætla að berjast."
Magnús var ekki gefinn fyrir að lúta
í lægra haldi. Þegar ég yfirgaf hann
var mér ljóst hversu samkvæmur
hann var sjálfum sér og þeirri
lífsspeki sem hann ætíð fylgdi, ekki
einu sinni dauðinn gat haggað
honum. Það yrðu æði löng skrif ef ég
ætlaði að reyna að lýsa afar
sérstæðum persónuleika frænda
míns, því hann var engum líkur. Þótt
hann væri oft manna
skemmtilegastur á mannamótum gat
viðmót hans stundum verið nokkuð
hrjúft, en þeir mörgu sem áttu þvl
láni að fagna að kynnast honum náið
fundu fljótt hversu göfugt og
stórmannlegt hjarta bærðist með
honum. Það eru margir sem áttu
ekkert inni hjá honum en hann lagði
sig samt í framkróka um að hjálpa.
Fyrir rúmu ári stóðum við saman að
útgáfu ljóðabókar með áður óbirtum
ljóðum eftir Karl Isfeld. Þá kynntist
ég vel þeim eiginleikum Magnúsai-
að láta ekkert fara frá sér nema það
væri rétt og nánast fullkomið. Hann
hafði ímigust á hálfkáki og
óvönduðum vinnubrögðum. Þetta
átti ekki síst við þegar íslenskt mál
var annars vegar. Eg held til dæmis
að það sé ekki ennþá búið að fmna
svo mikið sem eina prentvillu í
síðustu bók hans „Með bros í bland“.
Magnúsi þótti afar mikið til ömmu
okkar, Sigríðar Ólafsdóttur, koma.
Hún var stórmerk kona og ein af
alþýðuhetjunum sem háðu harða
lífsbaráttu um og eftir síðustu
aldamót. Til hennar sótti hann
fyrirmynd í lífinu. Henni verður ekki
lýst hér en megineinkenni hennar
voru að hún gerði miklar kröfur til
sjálfrar sín og kenndi ekki öðrum um
erfiðleika er mættu henni. Hún sótti
mál sín af festu og sanngirni og hafði
skömm á fólki sem ætlaði að leysa
vandamál heimsins með slagorðum
og heimtufrekju. Kannski einkenndu
hana mest greiðasemi og hjálpfýsi
við þá sem áttu um sárt að binda,
þótt slíku flíkaði hún aldrei.
Magnús frændi minn var
landsþekktur fyrír stuttar en
beinskeyttar rammagreinar í
Morgunblaðinu, í anda hans ætla ég
ekki að hafa þessi skrif lengri.
Daglegur heimur minn er nú
fátæklegri, því ég hef misst
einstæðan frænda og vin. Guð blessi
minningu Magnúsar Óskarssonar.
Guðmundur Hallgrímsson.
Eg lá á gólfinu inni í suðaustur-
herbergi og var að mála ofninn þeg-
ar hann birtist í dökkum frakka með
hatt. Hann var kominn í sína fyrstu
heimsókn á nýju lögmannsstofuna
okkar Óskars og ekki þá síðustu. Að-
ur en hann náði að hirða af mér
pensilinn og bía út fötin sín náðum
við að segja honum að þetta væri
næstum alveg búið í dag og nú ætti
málningin að fá að þorna. Frá og
með þessari fyrstu viðkynningu varð
Magnús sérstakur eftirlitsmaður
stofunnar.
Fyrstu árin fór eftirlitið fram á
kaffistofunni og Magnús sagði sögur.
Hann hafði einnig leiðbeiningar-
skyldum að gegna við okkur í þraut-
um lögmennskunnar og okkur leidd-
ist það ekki, enda fór allt eftirlit
fram með bros í bland. Best þótti
mér að leita ráða hjá honum í erfið-
um og flóknum málum vegna þess að
hann hafði þann eiginleika að geta
greint meginatriðin frá aukaatriðun-
um. Magnús veitti mér þannig ómet-
anlega aðstoð vegna prófrauna
minna til þess að öðlast réttindi til
málflutnings fyrir Hæstarétti. Það
var gott að leita í smiðju til hans og
bera undir hann ýmis álitamál sem
upp komu við undirbúning þeirra og
hafa vissu fyrh' því að ráðleggingar
hans væru réttar.
Magnús lét af störfum hjá borg-
inni þegar hún féll vorið 1994. Hon-
um var ekki að skapi að þjóna hinum
nýju herrum, enda mundi hann vel
ástandið á kjörtímabilinu 1978 til 82.
Kom hann sér þá fyrir í einu horninu
á lögmannsstofu minni og sinnti það-
an ýmsum störfum næstu misserin.
Yar mikill fengur í því að fá nú sjálf-
an eftirlitsmanninn á stofuna. Varð
mér þá fyrst ljóst hversu mikla alúð
hann lagði í hvert verkefni sem hon-
um var trúað fyrir, enda voru við-
skiptavinir hans undantekningar-
laust mjög ánægðir með hans störf.
Magnús var ákaflega bóngóður og
vildi greiða götu allra manna sem til
hans leituðu. Var mér kunnugt um
að ekki var alltaf tekin þóknun fyrir,
enda sum verkefnin unnin fyrir fólk
sem minna mátti sín í þjóðfélaginu
og hafði hvarvetna annarsstaðar
komið að lokuðum dyrum.
Nú er eftirlitsmaðurinn fallinn en
ég vona að eftirlitið hafi fært mig til
nokkurs þroska í lögfræði. Fjöl-
skyldu hans færi ég mínar innileg-
ustu samúðarkveðjur.
Ásgeir Þór Árnason.
Fundum okkai' Magnúsar bar
fyrst saman á Hótel Loftleiðum fyrir
um það bil 30 árum. Það var komið
kvöld og hlé gert á einni af þessum
erfiðu samningalotum ASÍ og VSÍ.
Menn drógu því andann léttar um
stund og Magnús fann leið tfl að
dreifa huganum, vatt sér að mér,
ráðvilltum fréttamanninum, með
þeim orðum, að óþarft væri að út-
varpa fleiri hléum en kæmu af sjálfu
sér hjá Ríkisútvarpinu. Ávarpið féll í
góðan jarðveg og af spratt tilefni til
ánægjulegrar samverustundar með
völdum fulltrúum úr hópi viðstaddra.
Hvorugan gat grunað, að við yrðum
síðar samstarfsmenn hjá borginni í
meira en 20 ár og nánir vinir á með-
an báðir lifðu.
Magnús var skarpgreindur, víðles-
inn tilfinningamaður og kom víða við,
en skrúðmælgi og tilfinningasemi,
eða öllu heldur væmni, voru honum
lítt að skapi. Hann reyndist vinum
sínum einstaklega tryggur og holl-
ráður og lagði oft ótrúlega mikið á
sig við- að greiða götu fólks í vanda,
án þess að ætlast til nokkurs í stað-
inn. Minni hans og athyglisgáfu var
við brugðið og hann var fljótur að
greina hismið frá kjarnanum í stór-
um málum sem smáum.
Ætla má, að býsna margir sakni
nú vinar í stað, en sjálfur gekk hann
veginn á enda „með bros í bland“.
Sú trúarvissa er huggun harmi
gegn, að guð gefi honum raun lofi
betri.
Eggert Jónsson.
Fyrir mér var Magnús Óskarsson
vestfirskui- sævíkingur, eins og hann
átti uppruna til. Hann vai' hugdjarf-
ur, sóknharður, einai'ður og óvílinn.
Mér er sem ég sjái hann í Flóabar-
daga með Þórði kakala. Ekki hefði
hann viljað láta undan reiðast, held-
ur láta sverfa til stáls. Hann gæti
hafa haft að kjörorði gamalt orð úr
Spörtu: Ef sverð þitt er stutt, gakktu
þá feti framar í orustunni.
Magnús var mikill málafylgjumað-
ur og hver sá betur kominn sem átti
hann að baráttubróður. Hann var
hreinskiptinn og fór aldrei með
veggjum, villti ekki á sér heimfldir. I
málafærslustarfinu nutu sín til fulls
margra kynja hæfileikar hans. Hann
var harðskeyttur, vel máli farinn,
skopskyggn og fundvís á veilur í
málflutningi andstæðinga.
Magnús var þvílíkur Sjálfstæðis-
maður, að ég hef ekki kynnst öðrum
slíkum. Flokknum vann hann allt
sem hann mátti og ætlaðist aldrei til
umbunar eða frama. Hann kunni vel
að meta ágæta foringja, en hann
spurði: Hvað mega generálar og
ofurstar, ef ekkert er fótgönguliðið?
Honum var ljúft að vera í fótgöngu-
liðinu, og hans vegna varð það fjöl-
mennara og harðsnúnara en ella.
Hann fór fús fyrir verkalýðsarmi
Sjálfstæðisflokksins. Marga hildi
háði hann á vettvangi vinnu- og
verkalýðsmála, og þótt hann væri
hinn harðskeyttasti mótherji, var
hann einskis manns óvinur. Hann
átti vini í öndverðum fylkingum.
Hollusta Magnúsar var einstök.
Þegar borgin féll, hvarflaði ekki ann-
að að honum en falla með henni, og
hann baðst lausnar frá starfi borgai'-
lögmanns.
Magnús hafði brennandi áhuga á
íþróttum og þá af því sæmdir vegna
ágætra verka. Hann var KA-maður á
Akureyri og Þróttari í Reykjavík, og
honum stóð aldrei á sama um gengi
félaga sinna. Hlutlaus eða huglaus
gat Magnús aldrei verið.
Magnúsi var gefin náðargjöf móð-
urmálsins, enda þoldi hann ekki am-
bögur. Alkunnar voru greinar hans
hér í Morgunblaðinu, stuttar, hnit-
miðaðar og markhæfnar. Þá var
hann sögumaður með afbrigðum, svo
í mæltu máli sem rituðu, og ágæta
vel hagmæltur. Hann komst í
fremstu röð limrusmiða, m.a. með
þessum frábæra orðaleik:
Menn sem að meyjum hyggja
mest þegar fer að skyggja
og hafa þann metnað
að hindra ekki getnað,
meðlögum landið byggja.
Kappgirni, orðsnilld, hollusta,
tryggð og fyndni eru þær einkunnir
sem við vinir Magnúsar gefum hon-
um að leiðarlokum. Fallinn er félagi
okkar, þar sem skarðið er vandfyllt.
Gísli Jónsson.
Sumum mönnum kynnist maður
fljótt og er jafn fljótur að gleyma
þeim aftur. Því var ekki þannig farið
með Magnús Óskarsson. Að vísu var
ekki ýkja erfitt að ná við hann góðu
jarðsambandi því hann var mann-
blendinn, glaður í lund og hafði gam-
an af fólki. Aftur á móti var hann
maður sem enginn gleymdi sem eitt
sinn hafði kynnst honum. Þar fauk
ekki í sporin. Sjaldan hefi ég kynnst
nokki'um sem átti eins auðvelt með
að sjá björtu hliðarnar á lífinu og
gæða allt umhverfi sitt gáska, gleði
og óborganlegri gamansemi. I raun-
inni fannst mér sól hans alltaf vera í
hádegisstað. Hér áður fyrr var alltaf
veisla þegai' hann bar að garði og
það breyttist furðu lítið með árun-
um.
Fyi-st man ég eftir honum handan
stríðs, þar sem hann stóð innan við
búðarborðið í Esju við Ráðhústorgið
á Akureyri og hjálpaði Óskari fóður
sínum að sjá til þess að við jafnaldr-
ar hans yrðum aldrei uppiskroppa
með sælgæti. Síðar settumst við
sama árið í Menntaskólann á Akur-
eyri með þeim afleiðingum að kenn-
ararnir þar þurftu að leggja sig enn
meira fram en áður ef kennsla þeirra
átti að bera einhvem árangur. Við
urðum reyndar sammála um það síð-
ar á ævinni að þar hafi farið flokkur
einstakra lærifeðra með Sigurð
skólameistara í fararbroddi, mjörg
sólár frá þeirri flatneskju og agaleysi
sem nú einkennii' marga skóla þessa
lands.
Eftir sex ár fyrir norðan tóku við
önnur sex ár í lagadeildinni og á
Gai'ði og voru báðar þær stofnanir
nokkuð lengi að ná sér eftir það
tímabfl. Þar hittum við fyrir hressa
og káta menn úr öllum landsfjórð-
ungum sem einhverra hluta vegna
töldu það ómaksins vert að taka
embættispróf í lögfræði eða læknis-
fræði, en ekki síður í því hvernig ætti
að fagna hverjum degi og ganga með
söng á gleðinnar fund. Magnús varð
strax hvers manns hugljúfi og hrók-
ur alls fagnaðar hvar sem hann kom.
Skjótt var hann líka kosinn til for-
ystu í Vöku og Félagi stúdenta, en
það hafði aðeins eitt hlutverk á þess-
um árum: að gangast fyrir Rússa-
gildi, enda ákvað Magnús, með at-
kvæðum allra vina sinna, að sú veisla
skyldi standa í viku að fornum sið.
Var þar lítt af setningi slegið.
Eins og hér má lesa gættum við
Magnús og aðrir Garðbúai' þess
vandlega á þessum árum að láta ekki
námið tefja okkur frá öðrum mikil-
vægari hlutum. Við vorum reyndar
ekki einh' um það því í einni veisl-
unni hjá snillingnum Sigurði Ólasyni
hrl. vék Tómas Guðmundsson sér að
Magnúsi og sagði: Húmor táknai'
ekki afsal neinnar alvöru!
En öðru hvoru gægðist alvara lífs-
ins inn um gluggann á Garði og próf-
in tóku við. Báðir féllum við fyrsta
ái'ið í bókfærslu því það fag þótti svo
ómerkilegt í MA að engum datt í hug
að kenna þar svo andlaus fræði. Síð-
an gekk allt eins og í sögu enda pró-
fessorarnir í lagadeild þá miklu betri
en þeir eru í dag og báðir útskrifuð-
umst við með fyrstu einkunn.
Að loknu prófi skildi leiðir um
stund. Magnús fór fyrst á sjóinn en
fyrir atbeina Gunnars Thoroddsen
borgai'stjóra fékk hann fljótlega
stöðu hjá Reykjavíkurborg. Þar varð
hann senn vinnumálastjóri borgar-
innar sem á tímum atvinnuleysis var
þar eitt erfiðasta starfið. Þar átti
Magnús þó eftir að staldra lengi við
og þeim árum lýsir hann svo í Minn-
ingabrotum sem út komu fyrir rúmu
ári:
„Mér fannst aldaríjórðungur lang-
ur tími í kjarasamningum og vinnu-
deilum, en sem betur fór vissi ég
ekki að ég var á Kleppi fyrr en ég
slapp út.“
Þessi ummæli sýna hve hnittinn
Magnús gat verið og hve vel hann
hitti jafnan naglann á höfuðið. Sú
bók sem hann kallaði „Með bros í
bland“ er ein óborganleg saga frá
upphafi til enda þótt hann slái þann
varnagla í formálanum að „ekki þurfi
að óttast að þetta sé sjálfsævisaga".
„En betur sjá augu en eyru“ sagði
karlinn, bætir hann við!
Vitanlega er bókin svo skemmtileg
vegna þess að Magnús átti skemmti-
lega ævi, þótt á skiptust skin og
skúrir, eins og ávallt vill verða. Ekki
spillir að þar segir hann frá þeim
mörgu merku og sérstæðu mönnum
sem hann kynntist um ævina. Þau
kynni voru engin tilviljun því þar
áttu í hlut margir valdamestu menn
þjóðarinnar sem skjótt sáu hvern
mann Magnús hafði að geyma.
Áhugi á pólitík entist honum alla
ævi, allt frá því að hann byrjaði sem
sendill á kosningaskrifstofunni á
Akureyri í lýðveldiskosningunum
1944. Hinn eitilharði sjálfstæðismað-
ur átti þó vini í öllum flokkum því
hann kunni að meta mannkosti þar
sem hann hitti þá fyrir. Einn af hans
perluvinum var Guðmundur jaki,
maður sem var einn hans mesti and-
stæðingur í vinnudeilum, en bar
Magnúsi betra orð en flestum öðrum
fyrir lipurmennsku, sáttfýsi og skiln-
ing á kjörum þeirra sem lakast eru
settir á lífsleiðinni.
Að leiðarlokum hrannast minning-
arnar upp í hugann um góðan dreng
sem átti hlýtt og gott hjarta. Hann
er horfinn úr hópnum og það er gróf-
lega dapurlegt eins og hann hefði
sjálfur getað komist að orði. Hann
gekk til móts við örlög sín eftir að
hann vissi um sitt skapadægur með
óvenjulegri reisn og hugrekki. I hug-
um okkar vina hans verður ævinlega
bjart um minningu hans og sjálful«*
myndi hann ekki vilja að við hættum
að brosa að því sem eitt sinn var.
Um fáa má með jafn miklum sanni
segja: Hann setti lit á lífið.
Gunnar G. Schram.
Magnús Óskarsson hæstaréttar-
lögmaður þorði að hafa skoðanir og
standa við þær. Mér fannst afstaða
hans jafnan mótast af heilbrigðri og
heilsteyptri lífsskoðun. Þá skipti
ekki máli hvort afstaða var til vin-
sælda fallin.
Hann hafði einstakt auga fyrir því*
sem skondið var og sérkennilegt í
umhverfinu. Kímnigáfan var ríkur
þáttur í fari hans. Eg held reyndar,
að þar hafi farið sami eiginleiki og
gerði honum svo oft létt að sjá með
skörpum augum gegnum hismi hlut-
anna og beint inn að kjamanum.
Þekktar urðu stuttar rammagreinar
hans í Morgunblaðinu, þar sem hann
með knöppum en markvissum hætti
dró fram aðalatriði máls, sem flest-
um hafði dulist í yfirborðskenndri
meðferð á opinberum vettvangi.
Þessi stíll Magnúsar var eiturbeittur
og hafði oft meiri áhrif en margan
grunaði.
Eg varð þess heiðurs aðnjótandi
fyrir nokkrum misserum, að Magnús 4
bað mig lesa yfir handrit að
nokkrum köflum í bók, sem hann
velti fyrir sér hvort hann ætti að
gefa út. Þá/annst mér hann birtast í
nýju ljósi. í bókinni Bros í bland er
að finna nokkur myndbrot af mönn-
um sem Magnús hafði átt samleið
með á ævinni um lengri eða skemmri
tíma. Sumir þeirra höfðu, eins og
gengur, átt erfitt uppdráttar í lífinu,
m.a. voru nokkrir sem ekki höfðu
alltaf hitt á meðalhófið, eins og
Magnús komst að orði. Það var aðdá-
unarvert, hvernig Magnúsi tókst í *
bókinni að lýsa þessum vinum sínum
af miklum hlýhug, án þess þó að þar
væri neitt undan dregið af því sem
vert var frásagnar að hætti Magnús-
ar. Þessi efnistök voru á köflum
snilldarleg.
Eg kveð Magnús Óskarsson vin ?
minn með söknuði. Fjölskyldu hans >
sendi ég hlýjar kveðjur. Eftir lifir j
minning um mann, sem hitti á að j
skilja mikið eftir sig hjá okkur hin- |
um.
Jón Steinar Gunnlaugsson. i
Með Magnúsi Óskarssyni er geng- l
inn maður sem mun verða samferða- f
mönnum sínum minnisstæður. Sam-«^
an fóru góðar gáfur, mikið starfs- f
þrek og gott hjartalag. Þegar ég hóf |
fyrst störf í Sjálfstæðisflokknum var ,
Magnús á meðal forystumanna í f
samtökum ungra sjálfstæðismanna £
og áberandi á þeim vettvangi. Ég f
kynntist honum hins vegar fyrst svo t
heitið gæti á þeim árum sem ég sat í :
borgarstjóm. Magnús var þá vinnu- í
málastjóri borgarinnai' og stýrði öll- |
um kjarasamningum hennar. Við i
áttum samvinnu í kjaramálunum um |
skeið en líka í ýmsum öðrum málum
þar sem Magnúsi var falið að vinna
að úrlausn flókinna mála og móta til-
lögur fyrir borgarstjórn. í þessum
störfum nutu hæfileikar hans sín vel
og samvinnan við Magnús var ung-
um manni lærdómsrík og mótaði um
margt vinnubrögð og viðhorf á var-
anlegan hátt. Seinna lágu leiðir okk-
ar saman á öðrum og óskyldum vett-
vangi og þar þróaðist kunningsskap-
ur okkar í vináttu sem ég mat mikfls.
Þar kynntist ég lífsreyndum manni
sem hafði margt að miðla öðrum og
fyrir þau kynni verð ég ævinlega
þakklátur. Þá unnum við m.a. saman
við stjórnarstörf þar sem glögg-
skyggni Magnúsar og sá eiginleiki að
geta metið stöðu hvers máls á hlut-
lægan hátt nýttist vel. Þessum
stjómarstörfum fylgdu fundir í út-^J
löndum og þá kynntist ég því hversu f
gaman var að ferðast með Magnúsi. <
Hann var manna fróðastur um menn '
og málefni hvar sem komið var og
hafði auk þess þann eiginleika, sem
hann reyndar var þjóðfrægur fyrir,
að sjá ævinlega það sem spaugilegt
var. Magnús veiktist fyrir rúmu ári
-SJÁ NÆSTU SÍÐÖ*