Morgunblaðið - 16.03.1999, Side 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 16. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MENNTUN
Kennarinn Af doktorsritgerð Auðar Hauksdóttur má draga þá ályktun að fagþekking kennarans og kennslu-
aðferðir ásamt áhuga hans og metnaði ráði mestu um árangur nemenda á prófum. Gunnar Hersveinn skoðaði
rannsóknir Auðar á dönskukennslu í 10. bekk. Hvert er samband kennarans og einkunna nemenda?
S
Arangurinn
veltur á
kennaranum
# 64% dönskukennara hafa enga
fagmenntun í kennslugreininni
# Dönskukennarar láta nemendur sína
lesa 60-550 síður yfír veturinn
Niðurstöður úr könnun meðal dönskukennara 10. bekkjar
Mat kennaranna á því hvað mikilvægast sé
að íslendingar læri og kunni í dönsku:
0 20 40 60 80 100
Að geta lesið og skiiið máiið ,5>5
Mikilvægt
I I i i
Að skilja talaða dönsku
Að geta talað dönsku
Að geta skrifað dönsku
Að hafa vald á málfræðinni
Mjög mikilvægt
Hvað lásu nemendur
í dönsku mikið ?
Færri en 129 blaðs.
129 til 195 blaðs.
196 til 275 blaðs.
276 til 433 blaðs.
Fleiri en 433 blaðs.
-4,8%svöruðuekki
AUÐUR Hauksdóttir til hægri og Anne Iiolmen lektor við Hafnar-
háskóla og leiðbeinendi Auðar með doktorsverkefnið.
SKIPTIR kennarinn máli?
Skiptir áhugi kennarans,
metnaður, fagþekking og
kennsluaðferðir máli fyrir
nemendur eða ráðast einkunnir
þeirra af ytri þáttum eins og stöðu
foreldra, menntun og ættemi? Nið-
urstöður doktorsverkefnis (sjá
Morgunblaðið 2.2. 1999) sem Auður
Hauksdóttir lektor í dönsku við Há-
skóia Islands lauk nýiega við Kaup-
mannahafnarháskóla, sýna að
áhugi, metnaður, fagþekking og
kennsluaðferðir dönskukennara
hafa áhrif á gengi nemenda á sam-
ræmdu prófí. Auður gerði ítarlega
könnun á menntun, reynslu og
kennsluaðferðum dönskukennara
og kannaði viðhorf þeirra til kennsl-
unnar. Henni lék forvitni á að vita,
hvað lægi að baki tölunum á sam-
ræmdu prófunum. Er munur á
dönskukennslunni frá einum kenn-
ara til annars og í hverju er hann
fólginn?
Rannsóknin sýnir að munurinn er
mikill. Einungis 19,3% kennaranna
eru með fagmenntun úr Kennara-
háskólanum í dönsku, en 64,3% hafa
enga fagmenntun í greininni. Mikill
munur er á því magni sem nemend-
ur lesa á dönsku, eða frá 60 síðum
til 550 blaðsíðna. Einungis fjórð-
ungur dönskukennaranna svöruðu,
að þeir hafi sótt endunnenntunar-
námskeið í dönsku á sl. fjórum ár-
um. Norræna ráðherranefndin
styrkti rannsókn Auðar og nú er
verið að undirbúa útgáfu á doktors-
ritgerðinni. Auður byrjar á því að
rekja sögu dönskunnar á íslandi,
bæði í skóiakerfínu og meðal al-
mennings. Hún segir að upp úr 1970
hafi verið mikil umræða hér um
tungumáiakennslu og gildi dönsk-
unnar fyrir Islendinga.
Tíminn með ungum
nemendum
Akveðið hafí verið að leggja meiri
áherslu á hana og hefja kennsluna
mun fyrr en áður hafði tíðkast, eða
í 10 ára bekk. Síðar var efast um
árangurinn af þessari breytingu og
sumir hafa sagt að hún hafi ekki
skilað því sem að var stefnt. „En
hver var vandinn?" spyr Auður,
„það var ekki hugað nægilega að
því, að kennarar væru með mennt-
un i dönsku og í kennsiufræði er-
lendra mála. Það er mikill munur á
því að kenna ungum börnum er-
iend mál eða t.d. unglingum í 10.
bekk eða í menntaskóla. Hugmynd-
in með að kenna tíu ára börnum
dönsku var m.a. að nýta það, að
þau hefðu næmt eyra fyrir fram-
burði og væru ófeimin við að tjá
sig. Með breytingunni jókst þörfín
fyrir dönskukennara til mikilla
muna og margir, sem ekki höfðu
menntað sig til þess, tóku að sér
dönskukennslu. I upphafí var tíma-
fjöldinn 3 stundir á viku í 10 ára
bekk. Síðar var ákveðið, að dönsku-
kennslan skyldi hefjast ári síðar,
eða í 6. bekk og fjölda vikulegra
kennslustunda var fækkað úr 3 í
2.“
Þetta eru fáar stundir og það er
erfítt að koma fagkennslu við, þegar
kennslustundir eru svo fáar. Það á
ekki síst við í fámennum skólum. Ef
kennari á að uppfylla kennsluskyldu
sína með dönskukennslu, þarf hann
að kenna mörgum bekkjum, senni-
lega á bilinu 8-12 eftir kennslu-
stundafjölda í unglingadeildum.
Ekki er óalgengt, að nemendaíjöldi
í bekk sé 20-25 og þannig verður
fjöldi nemenda oft 200. Það er erfítt
að hafa yfirsýn yfir námsframvindu
svo margra nemenda og að veita
þeim þá handleiðslu sem nauðsyn-
leg er. Tungumál lærist fyrst og
fremst með því að það sé notað og
þess vegna þurfa nemendur stöðugt
að fá tækifæri til þess að tjá sig og
kljást við málið. Það getur reynst
erfitt í stórum hópum og þegar tím-
arnir eru svo fáir sem raun ber
vitni. Við slíkar aðstæður veltur allt
á fagmennsku málakennarans og að
hann kunni til verka í kennslustof-
unni.
Dönsku- og enskukennsla
í Kennaraháskólanum velur hver
kennaranemi sér tvær valgreinar og
er bóklega námið 1214 eining í hvorri
grein. Itrekað hefur verið bent á, að
ekki sé hægt að mennta kennara til
tungumálakennslu í 10 ára grunn-
skóla á tæplega hálfu ári. Þá vantaði
tilfinnanlega námsgögn, sem hent-
uðu nýjum nemendahópi og nýjum
námsmarkmiðum. „Það hefði þurft
mun fleiri fagmenntaða dönskukenn-
ara og meira framboð af námsefni.
Það þarf að huga að svona málum,“
segir Auður, „og einnig að vanda
dreifbýlisins í þessu ljósi“.
Ný aðalnámskrá fvrir grunnskóla
gerir ráð fyrir því að enskan verði
kennd yngri nemendum en áður.
Auður segist vona að menn reyni að
læra af reynslunni með dönsku-
kennsluna, og að hugað verði sér-
staklega að menntun enskukennar-
anna. Islensk ungmenni kunna al-
mennt töluvert fyrir sér í ensku,
þegar þau hefja enskunám og kenn-
arar verða að taka mið af því. Nem-
endur eru gagnrýnir og þeir missa
trúna á kennaranum, ef þeir skynja
að hann hefur ekki vald á að kenna
það sem honum er ætlað. A sama
hátt öðlast þeir traust á kennara
sínum, þegar þeir njóta fag-
mennsku hans og fínna fyrir eigin
framíorum. „Að vita (geta) meira í
dag en í gær“ Það er besta hvatn-
ingin í málanáminu eins og í öðru
námi, að mati Auðar.
Hvernig er fagmenntunin?
Rannsókn Auðar er meðal annars
byggð á 14 blaðsíðna spurninga-
listakönnun á dönskukennslu á Is-
landi. Hún var send öllum kennur-
um 10. bekkjar árið 1993 og var
svörunin framúrskarandi, eða
90,21%. Spurningalistakönnunin
gefur mjög ítarlegar upplýsingar
um menntun og viðhorf dönsku-
kennaranna og hvernig þeir vinna
með dönskuna í kennslu sinni.
Auður fékk leyfí menntamála-
ráðuneytisins og Rannsóknastofn-
unar uppeldis- og menntamála til
þess að skoða saman ákveðnar
breytur úr spurningalistarannsókn-
inni og einkunnir nemenda í dönsku
á samræmdu prófí. Tilgangurinn
var að kanna, hvort finna mætti
samband á milli kennslunnar og ár-
angurs nemenda.
Spurningalistarannsóknin sýnir,
að dönskukennarar í 10. bekk eru
afar fjölbreytilegur hópur og í raun
hafa mjög fáir menntað sig til
dönskukennslu. 64,3% kennaranna
hafa ekki fagmenntun í dönsku,
19,3% hafa dönsku sem valgrein úr
Kennaraháskólanum, 6,2% hafa
nám í dönsku á BA-stigi og 8,5%
hafa aðra menntun t.d. nám við
Kennaraháskólann í Danmörku.
Litið virðist til þess við ráðningar
hvort kennarar hafi búið í Dan-
mörku því það á við um 58 kennara
af 129.
Aðeins 26,4% kennaranna svör-
uðu að þeir hefðu sótt endurmennt-
unarnámskeið í dönsku sl. 4 ár, en
nemendur þessara kennara náðu
marktækt betri árangri en nemend-
ur þeirra kennara, sem ekki höfðu
sótt endurmenntunarnámskeið í
greininni. Auður telur að skýringin
á því, hve fáir kennarar sæki endur-
menntunamámskeið í dönsku sé
m.a. sú, að stór hópur þeirra sem
fáist við dönskukennslu líti ekki á
sig sem dönskukennara. „Þetta er
mjög alvarlegt, því mikilvægt er
fyrir málakennara að viðhalda
þekkingu sinni og færni í málinu og
fylgjast með á fagsviði sínu. Kenn-
arinn þarf að fylgjast með nýjung-
um í kennslufræði greinarinnar t.d.
hvernig nýta megi nýja tækni og
miðla í þágu málakennslunnar,"
segir hún.
Spurningalistarannsóknin sýnir
að notkun tölva kemur nánast ekki
fyrir og myndbandsefni er lítið not-
að. Þó eru hér á ferðinni miðlar sem
ættu að geta gert málanámið betra
og markvissara. Hins vegar svöraðu
69% dönskukennaranna, að þeir
notuðu mjög mikið eða mikið þær
aðferðir í kennslu sinni, sem þeim
fannst þeir læra mest af í eigin
tungumálanámi og 61,2% svöruðu,
að þeir notuðu málfræði- og þýðing-
araðferðina, en sú aðferð á rætur að
rekja til kennslu klassísku málanna,
einkum latínu, og þykir ekki henta
vel til að kenna lifandi mál.
Skömm kennslureynsla
Annar þáttur sem Auður kannaði
var hve langa reynslu kennararnir
hefðu af dönskukennslu. Rannsókn-
in sýnir, að margir kennaranna
hafa skamma starfsreynslu og að
kennaraskipti eru tíð við marga
skóla. En hvernig kemur þetta við
nemendur? Meðaltalseinkunnir
nemenda, sem skipt höfðu um
dönskukennara á sl. 3 árum vegna
tíðra kennaraskipta eru marktækt
lakari en þeirra sem ekki höfðu
skipt um kennara af þessari
ástæðu. Þá er árangur þeirra nem-
enda, sem höfðu kennara með 1-2
ára reynslu af dönskukennslu,
marktækt lakari en þeirra sem
höfðu kennara, sem kennt höfðu
dönsku lengur. Af þeim kennurum
sem höfðu 1-2 ára reynslu af
dönskukennslu voru aðeins 2 með
fagmenntun í dönsku.
Auður kannaði hvaða ástæður
kennarar teldu vera fyrir góðum ár-
angri nemenda í dönsku. Lang
flestir svöruðu að áhugi nemandans
skipti mestu máli, þá kom áhugi
kennarans og greind nemandans.
Mjög fáir kennarar svöruðu að
kennsluaðferðir kennarans skiptu
miklu máli fyrir árangur nemenda.
Samanburðarrannsóknin sýnir, að
árangur nemenda þeirra kennara
sem svöruðu, að þeir telji áhuga
kennarans og kennsluaðferðir hans
skipta miklu máli fyrir góðan ár-
angur nemenda, er marktækt betri
en þeirra sem töldu að þessir þættir
skipti minna máli. Samband er á
milli svara kennaranna og mennt-
unar þeirra, því allir kennararnir
nema tveir sem svöruðu að kennslu-
aðferðir kennaranna skipti miklu
máli fyrir árangur nemendanna eru
kennaramenntaðir og 14 af 23 hafa
fagmenntun í dönsku.
Mismunandi kröfur
og „léttvægt talmál"
Rannsóknin sýnir, að það er mjög
misjafnt hvaða kröfur dönskukenn-
arar gera um heimanám nemenda.
Þá er mikill munur á því magni sem
nemendur lesa á dönsku, en fjöldi
síðna er frá 60 og upp í 550 eftir
bekkjum. Þessi mikli munur á les-
efni er til staðar, þó einungis sé litið
til blandaðra bekkja. Þeir nemend-
ur sem lásu fleiri síður ná marktækt
betri árangri á samræmda prófínu
en þeir sem lásu færri síður.
En hvers vegna telja kennarar
dönskunámið mikilvægt fyrir nem-
endur sína? „Langflestir svöruðu að
danskan skipti miklu vegna tengsla
íslands við Norðurlönd og að
danskan sé lykill að öðrum Norður-
landamálum. Margir telja dönsku-
kunnáttu mikilvæga í framhalds-
námi, en söguleg tengsl íslands við
Danmörku og mikilvægi dönsku-
kunnáttu í atvinnulífi telja kennarar
ekki vega eins þungt.
Lítil áhersla er á talmálsþjálfun
og frjálsa ritun, en kennarar telja
lesskilning og skilning á töluðu
máli skipta meira máli fyrir Islend-
inga en talmál og ritun. Ekki er
prófað í talmáli á samræmdu prófi
en ritunin er sá prófþáttur sem
kemur lang verst út. 18,6% kennar-
anna svöruðu að þeir tali mjög oft
dönsku við nemendur og 21,7%
kennaranna svöruðu að nemendur
tali mjög oft eða oft dönsku við
kennarann. I stað þess að nemend-
ur séu þjálfaðir í að tala felst tal-
málskennslan frekar í því að lesa
upphátt. Niðurstöður Auðar sýna
að nemendur þeirra kennara sem
svöruðu að nemendur tali mjög oft
eða oft dönsku við kennarann náðu
marktækt betri árangri í dönsku
en þeir sem sjaldan eða aldrei láta
nemendur tala dönsku. Þetta er
eftirtektarvert, því talmál er ekki
meðal prófþátta á samræmdu
prófí.
Ofuráhersla
á þýðingar
Rannsóknin sýnir að mikil
áhersla er á þýðingar í dönsku-
kennslunni, en þar verður íslenskan
ósjálfrátt í brennidepli, einkum þeg-
ar þýtt er úr dönsku yfir á íslensku.
Auður telur að það hafí meira gildi í
dönskunáminu að nemendur lesi til
að átta sig á innihaldi en að leggja
einhliða áherslu á að þýða texta orð
fyrir orð. Þýðing er seinleg aðferð
og takmarkar mjög það námsmagn
sem nemendur komast yfir. Ekki er
síður mikilvægt, segir Auður, að
nota aðrar kennsluaðferðir sem
gefa nemendum tækifæri til þess að
tjá sig á málinu t.d. að nemendur
tali saman á dönsku, taki viðtöl hver
við annan, fari í hlutverkaleiki og
skili verkefnum á hljóm- og mynd-
böndum.
Þannig má sjá af rannsókn Auðar
á dönskukennslu að það er æði mis-
jafnt, hvað liggur á bak við tölurnar
í samræmdu prófunum. Þar vegur
a.m.k. þungt fagþekking kennarans,
kennsluaðferðir hans og áhugi hans
og metnaður fyrir hönd nemenda
sinna.