Morgunblaðið - 16.03.1999, Blaðsíða 42

'* 42 ÞRIÐJUDAGUR 16. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
í GREIN sem ég
ritaði nýlega greindi
ég frá kenningum
Barða Guðmundsson-
ar um þátt Herúla,
norræns þjóðflokks í
uppruna Islendinga.
Pjóðflokkur þessi fór
frá dönsku eyjunum
til Svartahafs á fyrstu
öld eftir Krist, senni-
lega sömu leið og vík-
ingar síðar og herjuðu
’ þeir með miklum
flotastyrk á Grikkland
og Litlu-Asíu í banda-
lagi við Gotana, sem
þangað komu um svip-
að leyti. Þá greindi ég
frá för helmings þjóðar Herúla aft-
ur norður í byrjun 6. aldar. Þekkt-
astur Herúla var Odovakar, sem
fyrstur germana ríkti yfir Róm-
verjum frá 476. Vegna þessara
kenninga er athyglisvert að gefa
gaum að mörgum atriðum í menn-
ingu íslendinga og þjóðskipulagi,
sem minna meir á germani þjóð-
flutningatímans heldur en Norð-
menn.
Fólksflutningar til Noregs
í bókinni íslenska þjóðveldið
eftir Björn Þorsteinsson er þess
getið að mikill uppgangstfmi hafí
verið í Noregi á 8. og 9. öld. Sagt
er að byggð hafi fjórfaldast í Vest-
ur-Noregi á þessum tíma með nýj-
um landnámsjörðum og víkingum í
strandhéruðunum. Talið er að
þessar nýju landnámsjarðir fræði
okkur ekki einungis um öra fólks-
fjölgun, heldur um breytta þjóðfé-
lagshætti. Þessu til
stuðnings er á það
bent, að nú rísi upp
hundruð og jafnvel
þúsundir bæja, sem
kallaðir eru staðir og
kenndir við einstak-
linga: Herjúlf, Herleif,
Hrólf, Árna, Atla eða
jafnvel einhverja jóm-
frú, t.d. Meyjarstaðir,
en slíkar nafngiftir
hafi ekki þekkst áður í
Noregi.
Þama eru greini-
lega komnir Herúlar
með þá nafnahefð,
sem þekktist í þeirra
kynflokki frá fornu
fari, auk nafnsins Atli sem farið
var að nota eftir náin samskipti við
Húna um árabil.
Þessar nafngiftir fluttust til Is-
lands, þegar Haraldur hárfagri
flæmdi aðkomumennina úr landi.
Hér varð algengt að nota staði í
bæjarnöfnum, auk nafns þess sem
fyrstur byggði.
I ritum Islendinga á söguöld um
atburði í Noregi á víkingaöld t.d.
Heimskringlu Snorra og ski'ifa
þeirra Sturlu Þórðarsonar og
Karls ábóta, sem allir höfðu verið í
Noregi, er getið um ýmis nöfn
landsvæða, fylkja og ríkja í Noregi
á víkingaöld, t.d. Agðir, Jaðar,
Rogaland, Hörðaland, Sogn, Vest-
fold, Numadalur, Raumaríki, Na-
umdælafylki, Harðangur, Storð og
Sunnmæri. Ekkert þessara norsku
nafna er flutt til Islands við land-
nám, sem eðlilegt hefði verið, ef
Norðmenn hefðu verið að nema
Þjóðflutningar
Athyglisvert er að gefa
gaum að mörgum atrið-
um í menningu Islend-
inga og þjóðskipulagi,
sem Olafur Sigurgeirs-
son telur minna meira
á germani þjóðflutn-
ingatímans en
________Norðmenn.____________
hér land. Öll meginnöfn héraða á
íslandi verða sérstök fyrir Island
og sömu nöfn eru notuð, er Islend-
ingar nema Grænland einni öld
síðar.
Fróðlegt er að bera þetta saman
við nafngiftir íslendinga, er þeir
fluttu til yesturheims á ofanverðri
19. öld. Öll nöfn voni tekin frá
gamla landinu eða úr ritum ís-
lenskum. Sama varð hjá Englend-
ingum er þeir námu land á austur-
strönd Ameríku að notuð voru
kunn nöfn borga og héraða frá
Englandi, stundum að viðbættum
new, eins og t.d. New York eða
New England.
Löggjöf
Á þjóðflutningatíma germana
hafði hver þjóð sín sérstöku lög.
Seinna skráðu þessar þjóðú* lög
sín í bækur mörg hundruð árum
fyrir nám Islands. Við landnám
höfðu landsmenn með sér lög, sem
sést best á því, að við stofnun alls-
herjarrríkis 930 var Þingvallaland
lagt undir þingstað, þar sem eig-
andinn hafði þá nokkru fyrr fyrir-
gert landi sínu með vígi þræls.
Landið hefur orðið að dæma af
eigandanum og því hefur strax við
landnám verið dómsvald með þjóð-
inni. Nú er vitað að á landnáms-
tíma voru í Noregi engin ein lög,
heldur breytileg eftir héruðum og
dómsvald meira í höndum kon-
unga. Þá er heldur ólíklegt að
Norðmaður hefði verið dæmdur
frá landi fyrir þrælsvíg. Meðal
Herúla hefði það aftur verið eðli-
legt, því þeir voru þekktir fyrir
jafnrétti. T.d. voru konur svo mik-
ils metnar meðal þeirra, að ekki
var fátítt að menn kenndu sig við
mæður sínar. Á Islandi urðu allir
jafnir fyrir lögunum.
Ekkert allsherjarþing var í Nor-
egi eins og á Islandi og breyttist
það ekki eftir sameiningu landsins
í eitt konungsríki. Meðal germana
voru hinsvegar haldin þing þjóð-
anna og þetta var sömuleiðis raun-
in í hreinu víkingaríki eins og Mön,
þar sem bæði voru Aiþingi og
Þingvellir.
Þjóðhöfðingi
Germanir höfðu ekki þjóðhöfð-
ingja yfir sér eða annað miðstjóm-
arvald en þingin. Þetta breyttist
ekki fyrr en þeir fóru að leggja
undir sig Rómaveldi. Þeir kusu sér
þó herstjóra, er ófriður var, en
ávallt var meðal þeirra höfðingja-
veldi og ættin var helsta einingin
og innan hennar var rík hefndar-
skylda. í Noregi á landnámstíma
var vald konungs og hersa mjög
rótgróið og ekki heimildir fyrir
öðru fyrirkomulagi. Þetta kon-
ungakerfi íluttist ekki til Islands,
heldur germanska kerfið. Lög-
sögumaður varð hér æðstur meðal
jafningja og má benda á að sama
fyrirkomulag virðist hafa verið
meðal Vestgota við Svartahaf.
Slíka menn kölluðu Rómverjar
judices.
Menning
Það hefur verið mönnum mikil
ráðgáta hversu menning Islend-
inga stóð mikið ofar menningu
hinna Norðurlandanna fyrstu 400
árin í sögu okkar. Skáldskapur var
hér í hávegum meðan skáldalaust
var í Noregi. Islendingar fóru að
rita á eigin tungu, ekki bara sína
sögu, heldur einnig sögu hinna
landanna löngu áður en hinar þjóð-
irnar settu annað en ránir á prent.
Margir hafa þakkað kristnitökunni
ritöldina, en væri svo hefði þjóðin
ritað á latínu, eins og seinna gerð-
ist á Norðurlöndunum. Annað
þekktist ekki meðal kaþólskra.
Nú er það svo að þjóðir
germana á faraldsfæti kynntust
menningu Grikkja og Rómverja og
komust á annað menningarstig, en
norðlægl48ari frændur þeirra.
Vestgotar fundu upp gotneskt let-
ur og þýddu biblíuna á eigið mál
um árið 350. Það merkilega við það
er að Islendingar nútímans geta
skilið flest í þeirri gömlu bók. Eg
tek hér eitt dæmi: „vairþai vilja
þeins, sve in himina jah ana airþai,
gif uns himma daga.“. Þetta þýðir:
„Verði þinn vilji, svo á himnum
sem á jörðu, gef oss himna daga.“
Herúlar lifðu í nálægð Gota og
börðust með þeim við Svartahaf.
Er nokkuð ólíídegt að sú þjóð hafi
einnig farið að rita á eigin tungu
og flutt þá menningu með sér til
íslands, ásamt kvæðunum frá
Svartahafi um Gota og Húna.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
UMRÆÐAN
Uppruni Islendinga II
Ólafur
Sigurgeirsson
Hver á að greiða fyrir
vaktþjónustu dýralækna?
í GREIN í Morgun-
blaðinu hinn 10. mars
reynir Björn Sigur-
björnsson ráðuneytis-
stjóri að bera af land-
búnaðarráðuneytinu
þá gagnrýni sem það
*V hefur sætt vegna slæ-
legrar framgöngu við
undirbúning að gildis-
töku nýrra laga um
dýralækna og heil-
brigðisþjónustu við
dýr.
Strax í fyrirsögn,
„100 milljónir til dýra-
lækna“, kemur fram
afstaða, sem maður
rekst því miður á öðni
hvoru, en átti þó ekki von á úr
þessari átt. Sem sé að uppbygging
og fyrirkomulag dýralæknaþjón-
ustu í landinu sé fýrst og fremst
fjárhagslegt hagsmunamál dýra-
lækna. Staðreyndin er hins vegar
sú, að í nútímaþjóðfélagi er dýra-
læknaþjónusta hluti af sjálfsagðri
þjónustu samfélagsins við íbúana.
Álveg eins og almenn heilbrigðis-
þjónusta og skólakerfi svo eitthvað
sé nefnt. Hverjum dettur í hug, að
með auknu fjármagni til heilbrigð-
isþjónustu á landsbyggðinni sé ver-
ið að fela einhverja gullkistu ein-
ungis til þess að ausa úr í vasa heil-
brigðisstétta? Þetta er
gert til þess að jafna
búsetuskilyrði í land-
inu. Það sama á við um
dýralæknaþjónustuna.
Og auðvitað verða
dýralæknar, eins og
aðrir, að fá greitt fyrir
sína vinnu.
I öllum þróuðum,
siðmenntuðum þjóðfé-
lögum er vel uppbyggt
dýralækniskerfi. Því
er m.a. ætlað að
tryggja neytendum
hollar og heilnæmar
landbúnaðarafurðir.
Hlutverk þess er enn-
fremur að hafa vak-
andi auga með smitsjúkdómum í
dýrum, sem margir hverjir geta
ekki einungis sýkt dýr og valdið
ómældu tjóni, heldur einnig sýkt
menn. Síðast en ekki síst er því
ætlað, af dýraverndarástæðum, að
sjá til þess að öflugt eftirlit sé haft
með aðbúnaði og umönnun dýra og
að tryggð sé viðunandi læknisþjón-
usta fyrir dýr. Vitaskuld verður
samfélagið að taka á sig hluta af
þeim kostnaði sem af þessu hlýst.
Það er mismunandi eftir löndum
hversu mikill þessi sameiginlegi
kostnaður er. I okkar strjálbýla
landi er hann ef til vill meiri en
Dýralækningar
Staðreyndin er sú, seg-
ir Eggert Gunnarsson,
að í nútímaþjóðfélagi er
dýralæknaþj ónusta
hluti af sjálfsagðri
þjónustu samfélagsins
við íbúana.
sums staðar annars staðar. Það er
verðið sem við verðum að greiða
fyrir það að vilja búa í þessu landi,
vilja vera Islendingar. Að tefla
bændum fram sem einhverjum
ölmusumönnum skattborgara
landsins, vinnandi fólks og ellilíf-
eyrisþega, eins og talsmaður land-
búnaðarráðuneytisins gerir, er
með miklum ólíkindum. Það er líka
misskilningur, að bændur þurfi
ekki að greiða fyrir lækningu kúa
og kinda eins og eigendur annarra
dýra. Enda er ekki verið að fjalla
hér um greiðslur vegna lækninga.
Ágreiningurinn stendur um vakta-
greiðslur, þ.e. greiðslur sem eiga
að tryggja að ávallt sé hægt að ná í
dýralækni, alls staðar á landinu.
Vakt sem kemur ekki aðeins bú-
Eggert
Gunnarsson
fjáreigendum til góða heldur öllum
dýraeigendum og samfélaginu í
heild. Ég veit ekki til þess að í
nokkurri starfsgrein sé hægt að fá
fagfólk til þess að taka að sér vakt
án einhverrar fastrar greiðslu. Og
varla mun það ætlun stjórnvalda að
velta þessum kostnaði öllum yfir á
bændur og aðra dýraeigendur. Það
væri svipað og að ætla fólki sem
veikist að næturlagi að greiða allan
kostnað af læknavaktinni þá nótt-
ina. Ekki líst mér heldur á
„sænsku leiðina“ sem ráðuneytis-
stjóri landbúnaðarráðuneytisins
bendir á í grein sinni; „að ódýrara
væri að lóga þeim kúm og kindum
sem veikjast og borga bændum
bætur". Hvað skyldum við heyra
næst úr landbúnaðarráðuneytinu?
Að einfaldast væri að leggja niður
alla bændur (og dýralækna) og
flytja inn landbúnaðarafurðir?
Stjóm dýralæknafélagsins lagði á
það áherslu í bréfi til landbúnaðar-
ráðherra dags. 4. október 1996 að
endurskoðun laga um dýralækna
mætti ekki leiða til þess að sú þjón-
usta sem landsmönnum væri tryggð
í gildandi lögum breyttist til hins
verra. í bréfínu var lögð rík áhersla
á að við endurskoðunina yi’ði gætt
byggðasjónarmiða og jafnræðis
þegnanna. Fulltrúi félagsins í laga-
nefndinni, þáverandi fonnaður fé-
lagsins, benti margsinnis á að nýtt
kerfi, sem tryggði dýralæknum jafn-
framt viðunandi vinnuaðstæður og
starfsskilyrði í takt við nútímasam-
félag, myndi óhjákvæmilega leiða til
kostnaðarauka. Vinnuumhverfi sem
gerir, eins og segir í greinai-gerð
með frumvarpinu, „unnt að dreifa
álagi milli dýralækna meira en verið
hefur, m.a. með þvi að greiða öðrum
en héraðsdýi’alæknum fyiir vaktir".
Það er ekki við stjóm félagsins eða
formann að sakast þó að ráðuneytið
hafi valið að h'ta framhjá þessu við
kostnaðarmat á nýju lögunum.
Dýralæknafélagið hefur ífrekað
bent á atriði sem þurfa að komast á
hreint áður en lög um dýralækna og
heilbrigðisþjónustu við dýr koma að
fullu til framkvæmda. Þegar sýnt
þótti að lögunum yrði frestað lögð-
um við fram ítarlegar tillögur að
vinnuáætlun. Miðað var við að öllum
undirbúningi yrði lokið hinn 1. mars.
Jafnframt tilnefndum við fólk í
samninganefndir og vinnuhópa
ráðuneytinu til fulltingis. Við lögð-
um fram tillögu um vikulega fundi í
samninganefnd um vaktagreiðslur
þar til niðurstaða fengist. Við töld-
um það vænlegra til árangurs en að
leggjast í sex mánaða dvala eins og
ráðuneytið kaus að gera þegar það
sá tillögur okkar. Það leysir heldur
ekki vandann að persónugera hann
og væna formann dýralæknafélags-
ins um óheilindi. Við höfum alla tíð
viljað standa faglega að undirbún-
ingi laganna í góðu samstarfi við
landbúnaðarráðuneytið og yfirdýra-
læknisembættið. Við væntum þess
að persónulegu hnútukasti ráðu-
neytisstjóra linni. Það er löngu tíma-
bært að menn bretti upp ermar og
nálgist málið af fagmennsku með
hagsmuni landsbyggðarinnar, ís-
lensks landbúnaðar, bænda og ann-
arra dýraeigenda að leiðarljósi.
Höfundur er dýralæknir og forniað-
ur Dýralæknafélags íslands.
Við höfum flutt skrifstofu okkar og söludeildir
nýrra bíla og atvinnutækja að Bíldshöfða 6,112 Reykjavík
<>
brimborg
Bíldshöfða 6 • Sími 515 7010