Morgunblaðið - 21.04.1999, Blaðsíða 34

84 MIÐVIKUDAGUR 21. APRÍL 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MENNTUN
Pyslexía Með styrk frá Leonardo-áætlun ESB hafa Aðalheiður Ósk Guðb.jörnsdóttir og Cynthia Klein útbúið
grunn að námskeiði fyrir 16-18 ára nemendur með dyslexíu. í samtali Hildar Friðriksdóttur við Aðalheiði
kemur fram, að hér er beitt nýrri nálgun, þar sem tekið er á náms- og félagslegum vanda þessa nemendahóps.
Það er ekk-
ert sem heit-
ir að tapa
• Engin ein aðferð til að læra
er rétt eða röng
• Námið samsvarar einum áfanga en
hentar bæði áfanga- og bekkjakerfi
RANNVEIG Lund forstöðumaður Lestrarmiðstöðvar með stúlku í greiningu, en vandi skólanna er að þeir
hafa fram til þessa haft lítil úrræði um framhaldið.
Morgunblaðið/Halldór
AÐ MATI Aðalheiðar Óskar Guðbjörnsdóttur á að kenna námstækni
strax við upphaf skólagöngu og þá jafnvel byija á hugarkortum.
STUÐNINGUR við ung-
menni sem glíma við dyslex-
íu er heiti á 60 kennslu-
stunda nýstárlegu nám-
skeiði, þar sem reynt er að koma til
móts við þarfir ungs fólks á aldrin-
um 16-18 ára, sem á við lestrarörð-
ugleika að stríða. Markmiðið er að
námsefnið og aðferðirnar við
kennslu þess efli sjálfsmat og
áhugahvöt nemendanna og auki
lestrarhæfni þeirra.
Námskeiðið er stutt af Leonardo-
áætlun Evrópusambandsins og er
samstarfsverkefni Aðalheiðar Osk-
ar Guðbjömsdóttur félagsráðgjafa,
sem sjálf hefur glímt við lesblindu,
og Cynthiu Klein sérkennara í
Englandi. Cynthia hefur kennt dys-
lexíunemendum til margra ára og
hefur meðal annars skrifað fjölda
bóka um viðfangsefnið. Höfundur
Iestrarbókar, sem notast verður við
samhliða verkefninu, er Guðni Kol-
beinsson kennari.
Bætt liðan
Hugmyndin með verkefninu er að
auðvelda nemendum námið og bæta
líðan þeirra í skólaumhverfinu.
„Pegar fólk greinist á þessum aldri
þarf að fara fram ákveðin uppbygg-
ing bæði félags- og námslega.
Einnig er mikilvægt að efla öryggið
gagnvart skólunum. Oft halda þess-
ir krakkar að þeir séu heimskir, því
þeir hafa haft mikið fyrir hlutunum
og oft lesið miklu meira en félagar
þeirra en fá samt ekki eins hátt í
prófum. Það dregur mjög úr sjálfs-
traustinu.“
Aðalheiður segir að mikil vakning
sé að verða á málefnum nemenda
með dyslexíu. Til dæmis hafi lang-
flestir framhaldsskólamir staðið
mjög vel að því að finna þessa nem-
endur í upphafí skólagöngunnar.
„Hins vegar er ekki nóg að greina
heldur þarf að gera eitthvað meira.
Áhugann hefur ekki vantað innan
framhaldsskólanna en oft hefur
skort úrræði og þá einkum ódýr úr-
ræði, því persónuleg þjónusta er
dýr. Þegar nemandi hefur verið
greindur með dyslexíu fylgir gjarn-
an ráðgjöf en skólarnir eru sjaldn-
ast í stakk búnir að fylgja henni eft-
ir.“
Að sögn Aðalheiðar er ekki vitað
til að sambærileg nálgun hafi verið
notuð áður við nemendur með dys-
lexíu. Hún segir að námskeiðið sé
frábrugðið öðrum af sama tagi að
því leyti, að um hópverkefni sé að
ræða en ekki sérkennslu í orðsins
fyllstu merkingu. I öðru lagi sé
byggt ofan á þann grunn sem nem-
endur hafa.
Hún leggur áherslu á, að mikil-
vægt sé að hjálpa nemendum til að
þróa sínar eigin aðferðir og helst að
byggja ofan á fyrri reynslu, enda
séu engar aðferðir réttar eða rang-
ar í þessu tilliti.
í þriðja lagi er námið hugsað sem
eininganám á sama hátt og áfangi í
íslensku eða stærðfræði, svo dæmi
séu tekin. „Einnig er mjög mikil-
vægt að byggja upp eða styrkja við-
horfið til skólans og þess að læra.
Það eru til margar leiðir að sama
markinu og það er ekki endilega sú
sem við lærðum fyrst. Mikilvægast
af öllu er þó að koma því til skila, að
nemendurnir eru ekki verri en aðrir
þótt þeir þurfi að nota aðrar aðferð-
ir. Kosturinn við að setja þetta upp
sem valáfanga er sá, að þessir nem-
endur fara í sinn tíma alveg eins og
þeir sem eru að fara til dæmis í
tjáningu eða leikfimi."
Lærdómsrík
undirbúningsvinna
Það var fyrir þremur árum sem
Aðalheiður var beðin að koma að
verkefninu og setja upp námskeið
út frá félagslegu sjónarhorni. Að
sama skapi var Cynthia frá Bret-
landi fengin til að koma með
kennslufræðilega þekkingu sína að
verkefninu. Þær hittust síðan í
London fyiár ári til að sameina þá
vinnu, sem þær höfðu unnið hvor í
sínu lagi árið á undan. „Við náðum
mjög vel saman þessa fjóra daga
sem við unnum að verkefninu. Það
að sökkva sér svona ofan í eitt verk-
efni er gífurlega skemmtilegt og ný
og lærdómsrík reynsla,“ segir Aðal-
heiður.
„Við notuðum litakerfi við gerð
námskeiðsins, sem er mjög góð að-
ferð til að muna og skipuleggja.
Verkefnið hengdum við upp um alla
veggi, þannig að það blasti alltaf við
okkur og auðvelt var að bæta við
þegar nýjar hugmyndir kviknuðu.
Við notuðum litina þannig, að allar
hugmyndir um námsefni voru á blá-
um spjöldum, hugsanlegir fyrirles-
arar á rauðum spjöldum, öll um-
ræðuefni voru græn og svo fram-
vegis. Þessa aðferð notar Cynthia
mikið í sérkennslu sinni með yngstu
börnunum," segir Aðalheiður.
Vegna þess hversu frábrugðið ís-
lenska skólakerfið er því breska,
bæði varðandi daglega lengd skóla-
tíma og lengd skólaársins, ákváðu
FJÖLBRAUTASKÓLINN við
Armúla hefur sótt um styrk til
Þróunarsjóðs framhaldsskóla með
það fyrir augum, að tveir kennarar
geti sótt námskeið til að geta hafið
kennslu á námsefninu Stuðningur
við ungmenni sem glíma við dys-
lexíu.
Sölvi Sveinsson skólameistari
segir að mikill áhugi sé innan skól-
ans til að prófa þessa aðferð strax
næsta haust og þá fyrir 16 nem-
endur af þeim 30-40, sem greindir
hafa verið með dyslexíu innan
skólans. „Ég held að þetta hljóti að
þær að búa einungis til ramma, þar
sem sett er niður hvaða þættir eru
teknir inn í námið og hvernig á að
byrja. Síðan er það kennaranna að
aðlaga tímann og námið eftir hent-
ugleikum.
Námið hentar í alla
framhaldsskóla
Aðalheiður tekur fram, að hægt
sé að taka námsefnið upp hvort sem
er í bekkjakerfi eða áfangakerfi.
Það er byggt upp sem tveggja anna,
en vel sé hægt að þjappa því saman
miðað við þörf nemenda. „Hins veg-
ar þyrfti skóli með bekkjakerfi að
laga sig örlítið meira að námsefninu
en áfangaskóli, því þá yrðu væntan-
lega fleiri en dyslexíunemar í
bekknum. Staðreyndin er hins veg-
ar sú, að mjög margir nemendur
hefðu gott af því að þróa með sér
vera það merkilegt viðfangsefni,
að við fáum styrk til þess. Ef nám-
skeiðið gefst vel er ég sannfærður
um að allir skólar fá eitthvert fé til
þess að taka þetta upp hjá sér,“
segir hann og bætir við, að um
7-8% nemenda séu með dyslexíu.
Hann segir að eftir að nemend-
ur hafi verið greindir, annað hvort
hjá Lestrarmiðstöð KHÍ eða hjá
sálíræðingum, sé fátt um úrræði
hjá framhaldsskólunum eins og
málum er nú háttað. „Nemendur
koma fullir bjartsýni með þessa
greiningu og vænta þess að eitt-
betri námstækni og efla sjálfs-
traustið," segir Aðalheiður, sem
vann í mörg ár með unglingum í fé-
lagsmiðstöðinni Fjörgyn. Þar sá
hún hversu mikilvægt er að efla og
byggja upp sjálfstraust ungling-
anna.
Hún segist hafa notfært sér ýmsa
reynslu sem hún öðlaðist í Fjörgyn
til uppbyggingar námskeiðsins eins
og til dæmis formið. „Það hefur
mikið að segja fyrir ungling að fá
athygli sem einstaklingur í 10-12
manna hópi og að tekið sé mark á
því sem hann hefur fram að færa.
Einnig skiptir máli að hafa ein-
hvern fullorðinn í hópnum sem hef-
ur áhuga á því sem nemandinn seg-
ir og gerir. Ekki síst ef það tengist
námsaðferðum, sem nemandinn
hefur komið sér upp, þó svo að hann
þurfi aðstoð við að bæta hana. Það
hvað sé gert fyrir þá. En skólamir
hafa engar fjái-veitingar til þessa
verkefnis.
Allir skólar hafa þó reynt að
hliðra eitthvað tíl. Þannig fá þessir
nemendur lengri prófatíma, kenn-
arar ljósrita glærur fyrir þá og jaíh-
vel eru aðrir nemendur fengnir til
að aðstoða þau í kennslustundum.
Stundum eru þau látin taka próf í
tölvustofum til þess að þau geti not-
að leiðréttingarforrit eða þau fá að
taka munnlegt próf í stað skriflegs.
Það er því ýmislegt reynt til að
koma tO móts við þessa nemendur."
er líka styi’king. Þessi félagslega
efling fer í rauninni í gegnum allt
ferlið, hugsanlega án þess að nokk-
ur hafi fundið fyrir því þegar upp er
staðið að þetta var markmiðið. Lyk-
ilatriði er að nemendur finni fyrir
öryggi innan hópsins."
Verkefni fyrir
yngstu börnin
Aðalheiður segir að nú þegar
þessu verkefni sé lokið hafi hún hug
á að þróa námsefni fyrir börn á
fyrstu námsárum grunnskólans til
að auðvelda þeim námið. Hún tekur
fram að samkvæmt nýrri mennta-
stefnu eigi að greina öll sjö ára börn
og einu úrræðin sem nú sé boðið
upp á fyrir dyslexíunemendur sé
sérkennsla. Sjálf telur hún að hóp-
kennsla sé af hinu góða. „Bara það
að búa til hugarkort gagnast öll-
um,“ segir hún og nær í eitt slíkt,
sem hún útskýrir.
„Svona kort getur hjálpað börn-
um mjög til að muna. Til dæmis sá
ég hugarkort sem fjögurra ára bam
hafði gert um sumarfríið sitt. Það er
ekki skrifandi en teiknaði það sem
það sá á hverjum stað. I miðjunni
var stór hringur sem táknaði sum-
arfrí og út frá því gengu litlir angar,
þar sem barnið teiknaði eitthvað
sem því þótti athyglisvert á hverj-
um stað. Með því að hafa þetta blað
gat barnið nákvæmlega rakið hvert
það hafði farið og hvað var merki-
legast á hverjum stað. Það gat sagt
frá ferðalaginu í réttri tímaröð.
Þetta er fyrsta skrefið til að læra
að búa til hugarkort, en þessa að-
ferð má nota með góðum árangri í
kennslu fyrir öll börn. Námstækni
er eitthvað kennd í efstu bekkjum
grunnskóla, en að mínu mati á að
byrja á því strax við upphaf skóla-
göngu. Atta og níu ára börn eiga að
vera byrjuð að þróa með sér náms-
tækni sem gagnast þeim lífið út með
því að bæta sífellt ofan á,“ segir Að-
alheiður.
„Með því að byggja nemendur
strax upp sem eiga við lestrarörð-
ugleika að stríða, ætti dyslexían
ekki að verða stórt vandamál þegar
þeir eru komnir á unglingsár. Þá
kunna þeir aðferðir til að læra og að
lifa með dyslexíunni. Með þessu er
hugsanlega hægt að að forða þeim
frá þeim pyttum að telja sig heimsk
eða vera annars flokks nemendur.
Þetta er eitthvað sem skólinn þarf
að takast á við, því foreldrar eru
misvel undirbúnir til þess.“
Sjálf fékk Aðalheiður ekki gi-ein-
ingu á lesblindu sinni fyrr en hún
var á síðasta ári í háskóla, en þá
ákvað hún að eigin frumkvæði að
fara í greiningu. Aðspurð segist hún
sjálfsagt hafa gengið í gegnum það
á einhverju skeiði að telja sjálfan
sig heimskari en aðra. „Samt aldrei
þannig að ég gæti ekki hlutina, enda
fékk ég mikinn stuðning heiman frá.
Ég var alin upp við það að gefast
aldrei upp. Það er ekkert sem heitir
að tapa.“
Áhugi innan FÁ að
prófa námsefnið