Morgunblaðið - 11.05.1999, Blaðsíða 40

40 ÞRIÐJUDAGUR 11. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
______________________________________MENNTUN_________________________________________
Dyslexía III Hvenær verður þjónusta við lesblinda á íslandi orðin góð? Menntamálaráðuneytið hefur stofnað
framkvæmdanefnd um lesskimun í kjölfar tillagna um úrbætur. Gunnar Hersveinn kynnti sér hver brýnustu
verkefnin eru og spurðist fyrir um stöðlun og þróun á matstæki til hópskimunar sex ára barna.
Hvað er gert
fyrir lesblinda?
Islenskt skimunartæki fyrir 6 ára
börn kostar rannsóknir
Þjónusta við framhaldsskólanemend-
ur er breytileg eftir skólum
AÐALNÁMSKRÁ grunn-
skóla tekur gildi 1. júní
næstkomandi og verður
aðlögunartími hennar fyrir
skóla og stjórnvöld tvö ár. í al-
mennum hluta námskrárinnar undir
kaflanum „Sömu markmið fyrir
alla“ stendur eftirfarandi: „Athygli
manna beinist í vaxandi mæli að
nemendum með sérstæka námsörð-
ugleika. Margir þessara nemenda
eiga í erfiðleikum með að ná tökum
á lestri. Til að koma til móts við
þennan vanda og aðra námsörðug-
leika er nauðsynlegt að meta sér-
þarfír nemenda með öflugri skimun
:og greiningu sem allra fyrst á skóla-
göngunni. I ljósi slíkrar greiningar
getur skólinn, í samvinnu við for-
ráðamenn nemendans, brugðist við
:á markvissan hátt. í aðalnámskrá
gnmnskóla eru settar fram skýrar
kröfur til skóla um greiningu á
lestrarörðugleikum. Þessir nemend-
ur eiga einnig rétt á því að tekið sé
tillit til lestrarörðugleika þeirra við
próf og annað námsmat.“ Sértæk
lesröskun er annað heiti yfir dyslex-
íu.
Starfshópur menntamálaráðu-
neytisins um nemendur með sér-
tæka lestrar- og réttritunarerfíð-
leika í grunnskólum og framhalds-
skólum skilaði skýrslu í október
1997. Hópurinn vann greinargóða
skýrslu sem heitir Sértæk lesrösk-
un og í henni er bæði farið yfir hvað
nú þegar er gert fyrir þessa nem-
endur og hvað þurfí að gera á næst-
unni. Vandinn er skilgreindur, úr-
ræði skoðuð, tilhliðranir á prófum
og margt fleira.
Hvað er verið að gera í fram-
haldsskólum?
Á íyrri hluta ársins 1998 vann
sérstök verkefnastjórn úr tillögum
starfshópsins og kom með tillögur
um framkvæmd á lesskimun í
grunn- og framhaldsskólum. Meðal
tillagna er að unnið verði að þróun
og stöðlun á matstæki vegna
hópskimunar við upphaf grunn-
skóla. Ljóst er að því meira sem
gert er til að finna nemendur með
dyslexíueinkenni og veita þeim
stuðning við hæfi, því minna verður
vandamálið síðar í grunnskóla.
Einnig er viðurkennt að vinna við
að þróa og staðla skimunarpróf í
lestri fyrir sex ára nemendur sem,
sigtar út þar sem virðast vera í
áhættuhópi, mun taka töluverðan
tíma. Stöðlun prófa er tímafrek og
krefst mikillar rannsóknarvinnu.
Kanna þarf hvern prófþátt og skoða
sérstaklega m.t.t. hversu vel hann
spáir fyrir lestrarerfíðleika síðar á
skólagöngunni.
Núna fá nemendur með dyslexíu
á framhaldsskólastigi mismunandi
stuðning og þjónustu eftir skólum.
Margir skólar senda nemendur til
greiningar á Lestrarmiðstöð KHI
og í framhaldi af greiningu þar fá
nemendur ýmsa þjónustu innan
skólanna, s.s. hljóðbækur frá
Blindrabókasafni, rétt til að taka
próf munnlega, ritaðstoð í prófum,
leyfi til að nota leiðréttingarforrit
við textagerð, lengii tíma í prófum
o.s.frv. I einstaka skólum, t.d. Iðn-
Morgunblaðið/Kristinn
í framhaldsskólum skal
sérstaklega komið til móts við
nemendur sem eiga við
lestrarörðugleika að stríða... og
skulu framhaldsskólar leggja
áherslu á að greina vanda
nemenda með markvissum
hætti.
Úr lokadrögum að aðalnámskrá framhaldsskóla í íslcnsku
Björn Bjarnason
Sameinast þarf um
sértækt matstæki
HVERS mega foreldrar barna með
sértæka lesröskun vænta á næstu
árum í kjölfar vinnu í ráðuneytinu
að úrbótum, munu t.a.m. kennarar
búa yfir þekkingu til að greina
vanda þeirra og er von á sértæku
matstæki (skimun) til að leggja
fyrir hópa sex ára skólabama?
„Af hálfu ráðuneytisins hefur
verið lögð mikil vinna í athugun á
því, hvernig skólakerfíð bregðist
best við í þágu
nemenda með
sértæka lesrösk-
un,“ svarar
Bjöm Bjarnason
menntamálaráð-
herra. „I nýju
skólastefnunni
er það markmið
sett að öll sex
ára böm eigi
kost á lesskim-
un. Komið hefur
í ljós, að ekkert eitt úrræði veitir
öll svör í þessu efni heldur sýnist
þurfa að nálgast viðfangsefnið úr
fleiri en einni átt. Þjálfa þarf leik-
skólakennara og grunnskólakenn-
ara til að þeir átti sig betur á ein-
kennum sértækrar lesröskunar, í
því efni er meðal annars unnt að
styðjast við próf sem mælitæki.
Huga þarf að þessum þáttum í
kennaraháskólum og einnig með
því að bjóða endurmenntun. Jafn-
framt þarf að komast að niðurstöðu
um heppilegasta mælitækið en af
þeim hugmyndum, sem mér hafa
verið kynntar, dreg ég þá ályktun,
að sérfræðingar séu ekki á eitt
sáttir um leiðir til að meta sértæka
lesröskun. Er vandasamt fyrir
ráðuneytið að gera upp á milli að-
ferða, velja margar eða blanda sér
í sérfræðilegar rökræður um að-
ferðir af þessu tagi. Hlýtur ráðu-
neytið að hvetja til þess, að menn
komi sér saman um bestu og hag-
kvæmustu leiðina að því marki að
gefa öllum sex ára bömum kost á
lesskimun. Þegar við kynntum
þetta markmið fyrir rúmu ári
komu þegar fram raddir um, að
fara mætti fleiri en eina leið í þessu
efni og þær heyrast enn. Eg vil
hins vegar eindregið hvetja hina
ÁTTA VILLA er eitt af því sem
Ieshamlaðir geta átt við að glíma.
Hvar á að byrja á dæminu? I
hvaða átt á að vinna? Skoðið
viðamikil samlagningardæmi,
hvaða tölur á að leggja saman
fyrst? Hvað á að gera við útkom-
una? Hvert á að setja tugtöluna?
Hvemig á að halda áfram? Hvað
ef maður er búinn að gleyma
fyrri hluta dæmisins þegar
lengra er komið? Skoðið með
sömu gleraugum löng, uppsett
deilingardæmi og samsvarandi
frádráttardæmi,“ skrifar Ragn-
heiður Benediktsson kennari í
Melaskóla í tímarit stærðfræði-
kennara, Flatarmál l.tbl. 5. árg.
des. 1997. Hér er vitnað í grein-
ina vegna sérvandans dyscaluel-
ia:
Röðun. Leshamlaðir eiga
gjarnan í erfíðleikum með að
telja, einkum þó afturábak.
Myndrænt skyn þeirra er skert,
ágætu sérfræðinga til að taka
höndum saman og sameinast um
sértækt matstæki, sem megi nota
til að greina þennan vanda. Þessi
þáttur, lesskimunin, er aðeins eitt
af mörgum viðfangsefnum vegna
sértækrar lesröskunar, sem þarf
að sinna á vettvangi skólanna. Við
megum ekki gleyma því, að það var
ekki fyrr en á þessum áratug, sem
lesröskunin var viðurkennd sem
sérstakt verkefni á vettvangi skól-
anna. Mikill árangur hefur síðan
náðst.
Við þurfum að huga að öllum
nemendum á öllum skólastigum og
koma til móts við þá eftir því sem
kostur er, ekkert eitt úrræði dugj
ar, því að afbrigðin eru mörg. I
þessu efni eru þó orð til alls fyrst
eins og endranær."
þeir ruglast oft á reiknings-
merkjunum og tölustöfunum,
eins og t.d. 6 og 9, 3 og 5. Skoðið
sjálf reikningsmerkin m.t.t.
forms þeirra. Horfið vandlega á
krítartöfluna af aftasta bekk í
stofunni ykkar og athugið hve
læsilega þið skrifið merkin á töfl-
una. Athugið hve mörg hugtök
og tákn þið notið um hinar ýmsu
reikningsaðgerðir.
Rúmskyn þessara nemenda er
sjaldnast þeirra sterka hlið. Fyr-
irbæri eins og sætisgildi krefjast
góðs rúmskyns.
Skammtímaminni leshamlaðra
er mjög takmarkað. Sá annmarki
veldur því að þeir stranda oft í
upphafi reikningsdæma.
Langt i'mamiimið er einnig
mjög brigðult. Utanbókarlær-
dómur er því geysilegt vanda-
mál. Kennarar og foreldrar sitja
flestir við sinn keip og ætla helst
aldrei að gefast upp á að láta
Tillögur um
lesskimun
EFTIRFARANDI er yfirlit yfir
nokkrar tillögur verkefnisstjómar
menntamálai'áðuneytis um lesskimun:
1. Verkefnisstjóri lesskimunar í
þrjú ár 1998-2000:
Ráðinn verði verkefnisstjóri í fullt
starf í þrjú ár til að hafa yfirumsjón
með því að koma ferli lesskimunar á í
grann- og framhaldsskólum.
2. Matstæki vegna lesskimunai':
Menntamálaráðuneytið semji við
Rannsóknastofnun uppeldis- og
menntamála um þróun og stöðlun á
matstæki vegna hópskimunar við
upphaf grunnskóla.
3. Móðurmálspróf fyrir 1. bekk:
Rannsóknastofnun uppeldis- og
þessa nemendur læra þulurnar
utanað. Leshamlaðir eru hugsan-
lega oft hindraðir í að fá að
glíma við verðug verkefni vegna
þessa. En þeir geta verið snjallir
f þrautalausnum. Þá allt f einu
geta þeir stundum notið sín.
Hvernig í ósköpunum skyldi
standa á því?
Tungumálið get ur orðið þeim
Þrándur í Götu. Ymis orð eru
notuð um sama fyrirbærið, t.d. er
plús það sama og að bæta við og
leggja saman. Svo segjum við
líka 5 og 6, tölum um pósitífar
tölur o.fl.
Lesfærni Ieshamlaðra kemur
oft í veg fyrir að þeir geti leyst
orðadæmin svokölluðu. Orða-
dæmi eru oftlega gagnorð, ekk-
ert má missa sín. Hugtakamynd-
un þessara nemenda skerðist
vegna vandkvæða þessara. Kvíði
og lítið sjálfstraust fylgir skip-
broti í námi.
menntamála verði falið að útbúa sam-
ræmd próf í íslensku fyrir 1. bekk
grannskóla sem felur í sér möguleika
á hópskimun varðandi ýmsa þætti
sem snúa að lestri.
4. Samræmd próf í grannskóla:
Lagt er til að RUM þrói samræmd
próf í grunnskóla enn frekar til að
hægt sé að fá sem bestar vísbending-
ar um stöðu nemenda í lestri og
lesskilningi og hvort þeir eigi í
ákveðnum örðugleikum.
5. Handbók fyrir kennara:
Samin verði handbók fyrir kennara
vegna lesskimunar í grannskólum og
framhaldsskólum.
6. Þverfagleg greining:
Komið verið á sérfræðingsteymi á
landsvísu á vegum ríkisins vegna
þriðja stigs greiningar á lestrarörð-
ugleikum þeirra 3% sem gert er ráð
fyrir í skýrslunni að nái ekki mark-
miðunum eftir 1. og 2. stigs greiningu
og þjónustu. Annaðhvort verði samið
við Kennaraháskóla Islands um slíka.
7. Þróun námsgagna:
Samið verði hentugt fjölbreytilegt
námsferli til lestrarþjálfunar í gi-unn-
skólum. Sérstaklega verði hugað að
útgáfu margmiðlunarefnis.
8. Endurmenntun kennara:
Skipulögð verða námskeið og
fræðslufundir fyrir grann- og fram-
haldsskóla um lesskimun og lestrar-
þjálfun.
9. Þróunarstarf í grann- og fram-
haldsskólum:
Aulýst verði eftir grann- og fram-
haldsskólum 1999 og 2000 til að vinna
þróunarverkefni á sviði lesskimunar
og lestrarþjálfunar.
10. Málþing um sértæka lesröskun
(dyslexíu) og lesskimun:
Menntamálai'áðuneytið haldi mál-
þing árið 1999 um nemendur með
sértæka lestrar- og réttritunarerfið-
leika og lesskimun í samráði við ýmsa
aðila.
11. Framhaldsskóli:
Unnið verði að því að koma á
skipulegri lestrarþjálfun í framhalds-
skólum og mai'kvissri vísun til 3. stigs
greiningar. Upplýsingagjöf til nem-
enda og framhaldsskóla úr sam-
ræmdum prófum verði aukin. Mikil-
vægt er að nemendur framhaldsskóla
geti notið sambærilegrar þjónustu
vegna 3. stigs greiningar og grunn-
skólanemendur.
Hugsanleg vandkvæði
leshamlaðra
Björn
Bjarnason.