Morgunblaðið - 13.07.1999, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 13. JÚLÍ 1999 31 •
;íðustu vikum
þar sem verkefni væru næg „og brjál-
að að gera“. A öðrum sviðum væri at-
vinnulífið í jafnvægi en minna um að
vera annars staðar. „Þetta virðist ým-
ist vera of eða van. Staðan er eigin-
lega þannig að ákveðinn stöðugleiki
ríkir; sókn á sumum sviðum en sam-
dráttur á öðrum,“ sagði Bjöm. „Við
megum alls ekki missa kjarkinn, þótt
það setji óneitanlega að manni pínu-
lítinn hroll við tíðindi af þessu tagi.
Við verðum að vinna að því saman,
allir Eyfirðingar, að fá eitthvað stórt
hingað. Við höfum meira verið upp-
tekin af því að rífast um hvort þetta
eða hitt henti hér í Eyjafirði og það
hefur orðið til þess að ekkert verður
af neinu, við missum af tækifærum.
Óeiningin hefur skaðað okkur, þeir
sem hafa verið að velta vöngum um
að reisa stóriðju af einhverju tagi líta
ekki við Eyjafirði á meðan við erum
að rífast hvert við annað um hvort
þetta eða hitt henti okkur. Þannig
höfum við málað okkur út í hom,“
sagði Björn.
Hann sagði að margt væri þó já-
kvætt í atvinnulífinu og vinna atvinnu-
málanefndar að stefnumótun í at-
vinnumálum myndi hafa ýmislegt gott
í för með sér. „Nú er það nefndarinn-
ar og bæjarstjómar að vinna úr þeim
hugmyndum sem fyrir liggja. Nú þarf
að fara að fylgja þeim eftir. Eg ætlast
til þess að bæjarstjóm fylki sér á bak
við það sem bæði atvinnumálanefndin
og Atvinnuþróunarfélag Eyjafjarðar
hafa verið að gera, en mér finnst upp
á síðkastið að ekki sé nægur kraftur í
henni,“ sagði Bjöm.
Fyrirtækin þola niðursveifluna
betur nú
„Það er aldrei gaman þegar svona
ástand kemur upp,“ sagði Hólmar
framkvæmdastjóri At-
vinnuþróunarfélags
Eyjafjarðar, og vísaði til
nýlegra uppsagna starfs-
fólks á nokkram vinnu-
stöðum á Akureyri.
„Þessar uppsagnir koma
væntanlega til af því að
fyrirtækin era í sveiflu-
bransa og þurfa að laga
sig að þeim. Það er
meira um fyrirtæki af
því tagi úti á lands-
byggðinni, minna um
þjónustustörf sem eru
stöðugri." Hann vænti
þess að þau fyrirtæki
sem nú hafa sagt upp
starfsfólki væru nægi-
lega sterk til að þola
þennan tíma, svolitla
niðursveiflu, sem menn
vita að kemur reglulega
upp. „Fyrirtækin hafa
verið að byggja sig upp
og era sterkari nú en oft
áður þegar hið sama hef-
ur komið upp. Vissulega
er það þjáningarfullt
þegar þetta verður á
mörgum stöðum á sama
tíma, nú um mitt sum-
ar,“ sagði Hólmar.
Hvað stóriðju í Eyja-
firði varðar sagði Hólm-
ar að unnið væri að
rannsóknum á lóð sem
samþykkt hefur verið
undir slíka iðju á Dys-
nesi í Arnameshreppi.
„Þetta tekur langan tíma, en menn
eru auðvitað að skoða ýmsa mögu-
leika. Það þarf að opna þessa um-
ræðu meira og velta upp ýmsum hlið-
um málsins. Þegar maður sér þessar
uppsagnir í framleiðslugreinunum
verður enn ljósara en áður mikilvægi
þess að koma upp stóriðju á svæðinu.
Hún yrði góður grunnur, t.d. fyrir
Slippstöðina og fleiri fyrirtæki,“ sagði
Hólmar.
Hólmar bendir á að þó til um-
ræddra uppsagna hafi komið nú sé
atvinnuástand almennt gott og mun
betra en oft áður. Um 200 manns í
öllu kjördæminu séu á atvinnuleysis-
skrá nú en þegar mest var fyrir tæp-
um áratug hafi um 600 manns á
Akureyri einnig verið á skránni.
„Þetta eru varnaraðgerðir, menn sjá
ekki fram á örugg verkefni þegar líð-
ur á haustið. En við höfum líka dæmi
um að menn hafi orðið að fresta verk-
efnum vegna þess að ekki fékkst fólk
til að vinna þau,“ sagði Hólmar.
Svansson,

iblaðið/Ásdís
Akureyri,
id er tekin
n er fyrir-

FRÁ fornleifagreftrinum að Þórarinsstöðum í Seyðisfirði.
A mörkum
heiðni
og kristni
s
A Þórarinsstöðum í Seyðisfírði er nú unnið
að fornleifauppgreftri og hefur fundizt þar
kirkja frá upphafí kristni í landinu,
en önnur slík hefur ekki fundizt. Pétur
Krisljánssoii fór á vettvang og kynnti sér
rannsóknir fornleifafræðinganna.
ARIÐ 1938 var Sigurður
Magnússon að gera sæt-
heysgryfju að Þórarinsstöð-
um í Seyðisfirði. Á skóflu
hans festist hauskúpa og við nánari
eftirgrennslan fundust tvær grafir
með beinum. I annarri gröfinni var
steinkista. Síðan liðu sextíu ár þangað
til hópur fræðimanna undir stjórn
Steinunnar Kristjánsdóttur fornleifa-
fræðings hóf rannsókn sem hefur leitt
til eftirtekarverðra fornleifafunda.
Fundist hefur trékirkja frá upphafs-
tímum kristninnar á Islandi, sú eina
sinnar tegundar sem vitað er um hér
á landi. Þrjár stoðarholur kirkjunnar
hafa fundist og tvær stoðarholur sem
eru trálega fyrir kórbyggingu. Auk
þess hafa fundist tveir merkir stein-
krossar, - þeir einu sem vitað er um
hér. Þá hefur fundist silfurhringur í
sama stfl og Miðhúsasjóðurinn frægi.
Á síðastliðnu ári var hafin fornleifa-
rannsókn á Þórarinsstöðum í Seyðis-
firði sem haldið er áfram nú í sumar.
Rannsóknin hefur leitt í ljós leifar af
trékirkju sem er trálega frá því um
árið þúsund. Að sögn Steinunnar Rri-
stjánsdóttur sem stjórnar rannsókn-
inni ber kirkjan einkenni skandinav-
ískra kirkna frá elleftu öld. Fyrstu
kirkjurnar þar eru einmitt byggðar úr
tré með niðurgröfnum hornstoðum
eins og þessi. Einnig hafa fundist
tveir steinkrossar sem era einstakir
hér á landi. Annar þeirra er 45 senti-
metrar á hæð en hinn 53 sentimetrar.
Silfurhringur hefur fundist og er
hann í sama stfl og Miðhúsasjóðurinn
svokallaði.
Steinunn var beðin um að skýra það
sem um fyrir augu ber á rannsóknar-
svæðinu og hugmyndir sínar:
„Hérna hefur verið grafreitur í
heiðni og síðan hefur verið reist
kirkja hérna í kristni. Við eram
einmitt að grafa í kirkjunni og graf-
reitnum. Kirkjan er fjórir metrar á
breidd og fjórir á lengd, sem er venju-
leg stærð fyrir þær minni stafkirkjur
sem eru uppistandandi í Noregi, og
era oft kallaðar heimiliskirkjur, þó
þær hafi oft verið kallaðar bænhús í
seinni tíð. Ég held að það orð hafi
ekki orðið til fyrr en á þrettándu öld.
Krossarnir gætu hafa verið reistir
hérna um kristnitöku og kirkjan reist
síðan eftir það. Ekki er ljóst hvort
krossarnir eru smíðaðir hér, en til
gamans má geta að Þórarinn sem
nam Þórarinsstaði átti bróður sem
hét Þorleifur, kallaður Þorleifur hinn
kristni og á að hafa kristnað Austfirð-
inga. Sá bjó í Krossavík þar sem nú
heitir Vöðlavík og því mætti alveg
eins búast við því að hann hafi gefið
bróður sínum nokkra krossa. Kross-
arnir sem fundist hafa eru trúlega frá
frumkristni hér, þ.e.a.s. frá því um ár-
ið 1000. Það er erfitt að aldursgreina
þá sjálfa, en miðað við jarðlögin og
líka krossa sem hafa fundist í Noregi
má miða við frumkristni. I Noregi
hafa fundist um sextíu krossar af
þessari gerð, svona óreglulegir og
ekki við neina ákveðna gröf.“
Enn hefur kirkjan á Þórarinsstöð-
um ekki verið endanlega aldurs-
greind. Hún er byggð úr rekaviði og
ekki hægt að aldursgreina bygging-
una sjálfa út frá því. Steinunn er með
tillögu til úrlausnar: „Við þurfum að
aldursgreina eitthvað úr gröfunum
hérna innan úr kirkjunni, sem við
höldum að _séu teknar eftir að kirkjan
er byggð. Ólíklegt er að svona vegleg-
ar grafir séu einhversstaðar inni í
miðjum grafreit. Það er frekar að þær
hafi verið gerðar inni í kirkjunni. Ef
við gætum aldursgreint þær getum
við sagt að kirkjan sé eldri en þær.“
Margai' aðferðir era notaðar til
þess að aldursgreina fornleifar. Hér á
landi notast menn mikið við upplýs-
ingar um staðsetningu hluta í jarð-
vegi. Öskugos hafa sett svip á jarðlög
og út frá þeim má oft tímasetja þar
sem ártal margra öskulaga er þekkt.
Þegar hlutur finnst undir öskulagi
bendh' það sterklega til þess að hlut-
urinn hafi verið tilkominn áður en
gosið varð. C14 kolefnisgreining er
töluvert notuð til aldursgreiningar.
Aðferðina er aðeins hægt að nota á
lífræn efni. Hún byggist á eðlisfræði-
legum athugunum á helmingunartíma
ákveðinna kolefnissameinda í lífver-
um. Jarðrask í tímans rás og afstaða
hluta hvers til annars era meðal þess
sem fornleifafræðingar nýta sér til að
draga upp mynd af horfnum tímum.
Búið er að aldursgreina sýni úr
tveimur gröfum af svæðinu. Önnur er
úr heiðni og tímasett með skekkju-
mörkum frá 890 til 950 en hin eftir
kristnitöku frá 1015 til 1075.
Margt bendir til að heiðinn graf-
reitur hafi verið á staðnum áður en
kirkjan var byggð. Ein stoðarholan er
nánast í einni gröfinni og mai'gt í eldri
gröfunum bendir til að þær séu úr
heiðni. I gröfunum hafa fundist kol og
líkin hafa legið á hlið. Grafii-nar snúa
allar austur og vestur eins og tíðkast
í kristni. í þessu tilfelli hjálpar þó sú
vitneskja ekki við afgerandi greiningu
þar sem algengt er að grafir úr héiðni
snúi eins og stefna fjarðarins sem
þær liggja við og Seyðisfjörður liggur
einmitt austur og vestur.
Silfurhringurinn sem fundist hefur
var í grafreit en ekki er ljóst hvort
hann hefur verið í gröf eða ekki, og þá
hvort um haugfé gæti verið að ræða.
Reyndar er venjulegt á öllum tímum
að grafa fólk með hringa. Búið er að
finna 26 grafir á svæðinu auk þeirra
tveggja sem Sigurður fann 1938.
Steinunn Kristjánsdóttir er kunnur
fornleifafræðingur og stjórnaði meðal
annars Viðeyjar-uppgreftrinum síð-
ustu tvö árin sem hann stóð yfir og
rannsakaði Þórisárkumlið sem fannst
fyrir fáum áram í Skriðdal. Upphaf
þessara rannsókna í Seyðisfirði varð
meðan Steinunn var forstöðurmaður
Minjasafns Austurlands 1996. Þá
ákvað hún að reyna að koma af stað
einhverri fornleifarannsókn og sótti
um styrk til rannsóknarráðs. Þar fékk
hún stuðning til þess að undirbúa
fornleifarannsókn á Austurlandi og
„tók könnunarskurði hér og þar.“
Hún fann leifar af kirkju á Geirstöð-
um í Hróarstungu og ákvað þá láta
verkefnið fjalla um kristnitökuna.
Eftir það frétti hún af beinafundinum
í Seyðisfirði og að þar hefðu sennilega
fundist kirkjugarðsleifar. I framhaldi
af þessum foiTannsóknum fékkst
áframhaldandi styrkur frá Rannís til
þriggja ára. Árið 1997 bauðst Minja-
safni Austurlands að vera í samstarfi
með sjö evrópskum löndum um ennþá
stærra verkefni sem fjallar um varð-
veislu og endurbyggingu á gömlum
húsum úr viði. Það verkefni er innan
ramma Rafael-áætlunarinnar. Síðan
Morgunblaðið/Pétur Kristjánsson
hefur þetta undið upp á sig smátt og
smátt. Rannís styrkh' verkefnið að
hálfu á móti styrk frá Evrópusam-
bandinu. „Svo koma aðrir styrktarað-
ilar ínn í þetta, eins og Seyðisfjarðar-
bær sem hefur lánað skúra, rafstöð og
vélar og veitt okkur alls kyns þjón-
ustu sem myndi annars kosta mikinn
pening. Minjasafn Austurlands veitir
svo aðstöðu fyrir fræðimennina. Þeg-
ar svo fréttist af fundi silfurhringsins
fyrii’ skömmu buðu einkaaðilar fram
aðstoð sína, t.d. Bykó sem sendi hópn-
um 20 vandaða vinnugalla.“
Steinunn segir að Evrópusam-
bandsverkefnið hafi veitt þeim mikla
hjálp. „Við erum með þijá fornleifa-
fræðinga á þeirra vegum sem eru með
MA og BA próf. Síðan erum við með
fomvistfræðing og forvörð. Forvörð
hefur einmitt vantað í allar fomleifa-
rannsóknir hér. Það hafa hlaðist upp
gripir sem síðan bara eyðileggjast.
Hún tekur á móti öllu sem við höfum
fundið, t.d. steinkrossinum. Hún er
búin að hreinsa hann upp og líma
hann saman. Það hefði annars kostað
okkur alveg gífurlega peninga, og
ekki víst að það hefði verið hægt að
fara í það að forverja. Þjóðminjasafn-
ið er lokað þó forvörsluverkstæðið sé
nú eitthvað í gangi, en það er það eina
sem við gætum annars leitað til.“
Verkefnið er doktorsverkefni
Steinunnar og heitir „Mörk heiðni og
kristni." Þar verður fjallað um
hvernig þessir tveir tráarheimar
mætast. Hvernig þeir skarast og
verður reynt að komast að því hvern-
ig frumkristni var iðkuð. Þá verður
og reynt að sjá uppruna, hvort þetta
sé trúboð (á tíundu öld) eða hvort
finna megi einhver merki þess að
landnámsmenn hafi verið að stórum
hluta kristnir og að kristni hafi verið
almennt iðkuð í landinu þegar hún er
síðan lögtekin árið þúsund.
Hún er í háskólanum f Gautaborg,
en einnig í Osló þar sem hún er
gestastúdent. Háskólinn í Osló er
með alla gripina í forvörslu sem
grafnir vora upp í fyrra, verkefninu
að kostnaðarlausu. Stefnt er að því
að klára kirkjuuppgröftinn í sumar
og síðan tekur úrvinnsla við.
Steinunn segir mjög spennandi
verkefni að reyna að fá á Þórarins-
stöðum heildarmynd af bæjarstæð-
inu með kirkjunni inní. Hún telur
nokkuð víst að að einhver landnáms-
bær tengist þessari kirkju. En um
framhald rannsóknanna í Seyðisfirði
eins og mál standa í dag segir Stein-
unn: „Við ætlum að reyna að komast
að því hvað eru margar grafir hérna
og eins hvað kirkjugarðurinn er stór.
I skandinavískum grafreitum sem
eru á mörkum heiðni og kristni finn-
ast oft rammheiðin kuml. Fyndum
við slíkt hér væri það endanleg stað-
festihg á að þessi grafreitur væri á
mörkunum. Við höfum ekki fundið
slíkt enn þótt við höfum fundið ansi
margar vísbendingar um að þetta
hafi verið notað bæði í heiðni og
kristni."