Morgunblaðið - 14.08.1999, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
lilsstaðir
V *Glúmsstaðásel
> x~M/ðse/s/bs:
Ofœfuselsfoss uj !§
Snæfell
, VÍBifríeífy Ytri-CjSgurfqssar
/''{ f'lnprí-— 'í/
^HnifJafoss j Ojöyurfossar! .•
Vtra-)
jfr' : r Dýjafefl
f' \<J
éwtm^öL\ öJxtr
VATNA-
JÖKULL
Laugafell
Kirkjufoss
Snikilsárvatn
Tungufoss
Hafurs
fefi /
'V/ h
:akkifoss
Ufsa'rfoss:
Eyjabakkafoss
/jabakkar
Faxfoss (Faxi)
Við Innri-Gjögurfossa fer að sjást í
tvo fossa í dalbotninum. Sá ytri er
smáfoss, sem ég hef kallað Hnífla-
foss, en stuttu ofar er annar stærsti
foss árinnar, Faxfoss eða Faxi. Er
sagt að Friðrik Stefánsson' bóndi á
Hóli hafi gefíð honum þetta nafn,
vafalaust vegna líkingar við fax á
hrossi. Faxfoss fellur í tveimur þrep-
um; er efra þrepið um 5 metra hátt,
en það neðra um 20 metrar. Raunar
eru bæði þrepin líka tvískipt á þver-
veginn, en þegar mikið vatn er í ánni
falla hlutarnir saman. Faxi nýtur sín
nokkuð vel frá báðum hliðum, því
hann er þvert í farvegi árinnar, en er
engu að síður mikilúðlegri norðan
frá, og er best að skoða hann þar úr
hlíðinni fyrir utan. Ain breiðir úr sér
fyrir ofan fossinn og kvíslast þar milli
klettahrauka í flúðum og fluga-
straum. Gefur það fossinum sérstakt
yfírbragð, sem aðrir fossar í ánni
hafa ekki. Mikinn úða leggur oft af
fossinum, og er gróðurinn í hlíðinni
fyrir utan hann oft grár af jökulleir.
Má eflaust telja Faxa með mikilfeng-
legustu fossum íslands, og raunar
minnir hann nokkuð á hinn fræga
Gullfoss í Hvítá.
Laugarárhvammar
Laugará á upptök fyrir norðan
Snæfell, og rennur fyrir utan Lauga-
kofa, ofan í Jökulsá við Faxfoss. Á
dalbrún brýst hún í gegnum stuðla-
bergsás, sem Laugarás kallast, og
myndar þar undur fagran foss,
Stuðlafoss, um 25 metra háan. I hiíð-
inni fyrir neðan fellur hún í djúpu
gili, með nokkrum smáfossum og
hvömmum. Þarna er skjólsælt og vel
gróið, lyngbrekkur, grasfletir og
dældir með blágresi og maríustakk
skiptast á, en kjarrgróður er þar
ekki, enda eru þessir hvammar í 400
metra hæð yfír sjávarmáli. Laugar-
árhvammar eru ein af náttúruperlum
Héraðs. Varla er hægt að hugsa sér
betri tjaldstað fyrir litla ferðahópa,
en margir munu þó kjósa að ganga
upp að Laugakofa, sem er um 2 km
leið, og taka þar næturstað. Skammt
fyrir of-
an kofann
er Slæðu-
foss í Laug-
ará, rómaður
fyrir fegurð.
Jökulsárgil efra
Frá Faxa er um 3 km
leið að Kirkjufossi. Fyrst
er farið um lyngi vaxna móa,
undir brattri hlíð, með kletta-
belti Laugaráss á brúnum, en síð-
an kemur lykkja á ánni, þar sem
hún þverbeygir til vesturs, og hefur
grafið botn inn í NV-hlíð dalsins, sem
tæp fjárgata liggur í gegnum. Fyrir
innan þennan krók, hækkar dalbotn-
inn til muna, og hefst þar djúpt og
nokkuð breitt gil meðfram ánni, sem
kalla má Efra-Jökulsárgil. Gilið er
um 1,5 km langt, dallaga utantil, og
40-50 metra djúpt, en þrengist og
dýpkar í um 70 metra innantil, og er
þar með þverhníptum hamraveggj-
um. Þar fellur Ytri-Heiðará úr suð-
austri, í djúpri og þröngri klettagjá,
niður í gilið. Norðanvert við gilið er
um 100-200 metra breiður stallur,
með blautum mýrum og nokkrum
smátjömum, sem eru vaxnar stör og
brok, og ná mýrar og keldur víða
fram á gilbarminn, svo leiðin með-
fram gilinu er nokkuð slarksöm, en
velja má þurrari leið ofan við mýr-
amar.
Kirkjufoss
Gilið endar við Kirkjufoss, þar sem
Jökulsá fellur hliðhallt úr vestri niður
í gilbotninn. Sagt er að Ámi Sigurðs-
son fríkirkjuprestur í Reykjavík hafí
gefið fossinum þetta nafn. Fossinn er
þrískiptur, þ.e. í tveimur stöllum, og í
tveimur kvíslum á þeim efri. Svo
stutt er þó á milli, að hlutarnir verka
saman eins og einn foss. Heildarhæð
fossins er áætluð 30-40 metrar, og
munu efri hlutarnir vera ívið hærri,
líklega um 20 metrar. Hann mun því
vera hæsti fossinn í Jökulsá. Fossinn
er í um 500 metra hæð yfir sjó.
Best er að skoða Kirkjufoss af
austurbakkanum, því að þá snúa all-
ar fossbunurnar beint við áhorfand-
anum, og þaðan er hann mjög mikil-
fenglegur. Efri hlutana er þó auðvelt
að skoða vestan frá, af höfða sem
gengur fram að gilinu utan við foss-
inn. Að sunnan endar þessi höfði í
þunnum kambi með kýrhauslagi, og
hinum megin við gilið er topplaga
drangur, ekki ósvipaður kirkjuturni,
og mun hann vera tilefni nafnsins á
fossinum.
Efstu fossarnir
Ofan við Kirkjufoss fellur Jökulsá
um hallalítið land, yfirleitt í breiðum
farvegi, í grunnu og breiðu kletta-
gili, og eru fossarnir því að sama
skapi breiðir og
lágir, og nokkrir
þeiiTa fiúðkenndir.
Rúmum km ofan við
Kirkjufoss er sérkennileg-
ur flúðfoss, 5-10 metra hár,
sem fellur til beggja handa út
af klettatungu, og er því kallað-
ur Tungufoss. Innri-Heiðará sam-
einast Jökulsá úr austri, skammt
fyrir innan Tungufoss, en um 1 km
innan við Tungufoss er Skakkifoss,
svo nefndur vegna þess að hann vís-
ar þvert við árfarveginn, og snýr í
vestur.
Um 1 km ofar er mikilfenglegur
flúðfoss, sem er nefndur Hrak-
strandarfoss, eftir strandlengjunni
frá Innri-Heiðará, upp að Eyjabökk-
um (Hraksíða á kortum). Fossinn er
þannig lagaður, að áin fellur í þrem-
ur stöllum ofan í skállaga kvos. Fyrir
neðan skálina eru svo nokkrar lægri
flúðir, þar sem áin „sýður á keipum“.
Heildarfallhæð fossins mun vera 15-
20 metrar.
Nýlegur gangnakofi (skáli) og
hesthús fyrir Múlaafrétt er í grunnu
gildragi rétt fyrir austan fossinn, og
tættur af gamla Hrakstrandarkof-
anum, sem lagðist niður löngu áður
en sá nýi var byggður. í skálanum
geta göngumenn, sem leggja leið
sína upp með Jökulsá að austan,
fengið þægilega gistingu í kojum
með dýnum, og mun gott að sofna
þar við dyninn frá fossinum, þótt
einhver orðrómur hafí verið um
reimleika í gamla kofanum.
Fyrir ofan Hrakstrandarfoss renn-
ur Jökulsá í grunnum farvegi eða á
eyrum, og um hálfum km ofar fellur
Hafursá úr suðvestri ofan í hana.
Rúmum km innan við Hafursármót
er Ufsarfoss, 5-10 metra hár, og fell-
ur fram af stuðlabergslagi, nefndur
eftir Hafursárufs, sem er nafn á
tungunni milli Hafursár og Jökulsár.
Um þremur km ofar er efsti foss-
inn í Jökulsá, hinn nafnkunni Eyja-
bakkafoss. Hann er um 625 metra
yfir sjó, aðeins um 5-10 metra hár,
en breiður og fjölbreyttur, fellur
fram af stórstuðluðu grágrýtislagi,
oftast í nokkrum kvíslum, en nýtur
sín lítt nema austan frá séð. Eyja-
bakkar taka við fyrir ofan Eyja-
bakkafoss. Þeir eru nú orðnir þekkt-
ir vegna mikillar umfjöllunar í fjöl-
miðlum. Hægt er að ganga áfram
upp með Vesturkvísl Jökulsár, inn
að Eyjabakkajökli, en heldur er það
erfíð og torsótt gönguleið vegna vot-
lendis og grafninga, auk þess sést lít-
ið yfir. Til að skoða Eyjabakkaslétt-
una er best að ganga eftir austur-
hlíðum Snæfells, frá bílaslóð sem
liggur upp með Hafursá og um
Sandadal norðan Snæfells. Er það
góð dagleið, ef farinn er hálfhringur
inn fyrir Snæfell og út í Snæfells-
skála, eða öfugt. Hafa nokkrir ferða-
mannahópar farið þessa gönguleið í
sumar , og telja hana einstaka upp-
lifun í góðu veðri. Að lýsa henni væri
efni í aðra grein.
(Heimildir: Hér skal visað í Árbók
Ferðafélags íslands 1987, „Norð-
Austurland - Hálendi og eyðibyggðir",
eftir Hjörleif Guttormsson, og í Snæ-
fellsblaði tlmaritsins Glettings, 1. og
2.3.tbl. 1998, er Eyjabökkum og Snæ-
felli lýst nokkuð ýtarlega í myndum
og máli.)
Höfundur er náttúrufræðingur.
LAUGARDAGUR 14. ÁGÚST 1999 31
V O R U H U S
Útsölulok í Nethyl 2 • 14. og 15. ágúst
ENN MEIRI VERÐLÆKKUN
Náttborð
vu» Adui i a.soo,-
VERB NÚ 6.900,
Laugardag kl. 10 til 18
Sunnudag kl. 10 til 18 i
O/inur gói tilhoð
Spegill
Áour 8.900,-
8.900,-
Nú 3.900,-
Hvítur glerskáp
A8ur 48.000,-
Nú 18.000,-
Tekk sófaborð
Áður 45.000,-
Nú 25.000,-
Allar myndir
á 1000,-
TEKK
Nethyl 2 • Sími: 567 3850
Kringlunni • Sími: 588 3850