Morgunblaðið - 09.10.1999, Blaðsíða 40

40 LAUGARDAGUR 9. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
KYENNARAÐSTEFN-
AN í REYKJAVÍK
RÁÐSTEFNA um konur og lýðræði við árþúsundamót
var sett í Borgarleikhúsinu í gær. Ráðstefnan er sett á
fót til þess að koma af stað umræðum um lýðræði og stöðu
konunnar innan þess, sem víða er mjög bágborin. Ætlunin er
að ráðstefnan komi fram með tillögur um aðgerðir til þess að
styrkja stöðu kvenna í lýðræðisríkjum og jafna stöðu þeirra
á öllum sviðum þjóðlífsins við stöðu karla.
Heimsókn Hillary Rodham Clintons til íslands, í því skyni
m.a. að ávarpa ráðstefnuna, er mikill heiður fyrir okkur ís-
lendinga. Segja má, að forsetafrú Bandaríkjanna sé einn
fremsti fulltrúi nútímakvenna í heiminum í dag. Engin for-
setafrú í Bandaríkjunum hefur haft jafnmikil afskipti af mál-
um og jafnmikil pólitísk áhrif og frú Clinton frá dögum
Eleanor Roosevelt. Barátta hennar fyrir umbótum á fjöl-
mörgum sviðum, en þó ekki sízt í heilbrigðismálum, hefur
vakið alheimsathygli. Framkoma hennar á erfíðum tímum á
stjórnmálaferli núverandi Bandaríkjaforseta hefur vakið
virðingu og aðdáun. Með sama hætti og John F. Kennedy
varð ungu fólki um allan heim hvatning og fyrirmynd fyrir
fjórum áratugum hafa ungar konur víða um lönd fengið inn-
blástur frá Hillary Rodham Clinton til þess að láta að sér
kveða. Áhrifa hennar mun gæta löngu eftir að eiginmaður
hennar hefur látið af embætti forseta Bandaríkjanna í störf-
um þeirrar ungu kynslóðar kvenna, sem nú er uppi, á næstu
árum og áratugum.
Við setningu ráðstefnunnar í gær vakti ræða forseta Lett-
lands, Vaira Vike-Freiberga, sérstaka athygli og ekki fer á
milli mála, að þar er á ferð sterkur evrópskur leiðtogi úr röð-
um kvenna. I ræðu sinni sagði forseti Lettlands, að það væri
táknrænt, að konur beggja vegna járntjaldsins sem var,
kæmu saman til fundar á Islandi, miðja vegu á milli gamla
heimsins og hins nýja. „Við stöndum hér sem öflug og sam-
einuð fylking, reiðubúnar til að stuðla að jákvæðum umbót-
um í þjóðfélögum okkar,“ sagði þessi fulltrúi Eystrasaltsríkj-
anna í áhrifamikilli ræðu.
Ríkisstjórn Islands er gestgjafí ráðstefnunnar og setti Da-
víð Oddsson forsætisráðherra hana í gær. í setningarræðu
sinni sagði forsætisráðherra, að ríkisstjórn íslands hefði
ákveðið að stuðla að sérstakri sátt milli aðila vinnumarkaðar-
ins til að foreldrar hefðu jafnan rétt til að annast böm sín,
þ.e. að feður fengju sama rétt og mæður og að konur sem
karlar hefðu jafnan rétt til atvinnutækifæra innan opinbéra
geirans. Þá nefndi Davíð Oddsson, að ríkisstjórnin vildi efla
kennslu í skólum um lýðræði og jafnrétti karla og kvenna.
Valentina Ivanovna Matvienko, aðstoðarforsætisráðherra
Rússlands, kvaðst í upphafi máls síns fagna því að þessi ráð-
stefna væri haldin og taldi að hún myndi hafa hagnýta þýð-
ingu. Jafnframt hvatti hún til áframhalds, hér yrði ekki látið
staðar numið. Hún kvað 20. öldina hafa verið öld blóðsúthell-
inga. Hún kvað ástandið í Rússlandi vera mjög erfitt og
hvatti til samvinnu um lausn þeirra vandamála, sem þar
steðjuðu að. Hún kvað eigi unnt að leysa aðsteðjandi vanda
án þátttöku kvenna og kvaðst hlakka til að sjá niðurstöður
þessarar ráðstefnu. Þátttaka svo háttsetts fulltrúa Rúss-
lands í ráðstefnunni er þýðingarmikil og eykur gildi hennar
og breidd.
Það er til marks um mikilvægi þessarar ráðstefnu í augum
Bandaríkjastjórnar og vináttu Bandaríkjamanna í garð Is-
lendinga, að auk forsetafrúarinnar er hingað kominn einn
helzti áhrifamaður um utanríkisstefnu Bandaríkjanna, Stro-
be Talbott varautanríkisráðherra og náinn vinur forseta-
hjónanna. Þá er ástæða til að vekja athygli á, að nýr sendi-
herra Bandaríkjanna á íslandi er kona, Barbara J. Griffiths,
og er það í fyrsta sinn, sem kona gegnir þessu þýðingarmikla
embætti af hálfu bandarískra stjórnvalda. Það er einnig til
marks um breytta tíma.
Ráðstefnan um konur og lýðræði á áreiðanlega eftir að
verða íslenzkum konum hvatning til aukinna átaka, bæði í
því skyni að efla stöðu kvenna hér á landi, en ekki síður að
veita konum í Eystrasaltsríkjunum, Rússlandi og öðrum
fyrrverandi leppríkjum Sovétríkjanna öflugan stuðning til
þess að rétta hlut kvenna í þessum löndum. Á dögum sósíal-
ismans var því haldið fram, að meira jafnrétti ríkti í komm-
únistaríkjunum en á Vesturlöndum. Að sögn forseta Lett-
lands var veruleikinn allt annar. „Hlutskipti kvenna í
Eystrasaltsríkjunum var rétturinn til þess að vinna þrælk-
unarvinnu í gúlaginu og sinna erfiðustu og verst launuðu
störfunum."
Ráðstefnan Konur og lýðræði við árþúsundamó
Hillary Clinton, forsetafrú Bandaríkjanna, þáði kvöldverðarboð Davíðs Oddssonar forsætisráðherra í Perlunni í ga
Barbara Griffiths, snýr baki í myndavélina, við hlið hennar er Kristinn Björnsson, forstjóri Skeljungs, þá skipulegg
Kristmundsdóttir, og rússneski aðstoðarforsætisráðherrann, Valentina Matvienko
Lýðræðið þarfr
þátttöku kven
Davíð Oddsson setti ráðstefnuna Konur og
lýðræði við árþúsundamót við hátíðlega at-
höfn í Borgarleikhúsinu í gær og sagði m.a.
við það tækifæri að ríkisstjórnin hygðist á
kjörtímabilinu jafna rétt karla og kvenna til
fæðingarorlofs. Arna Schram fylgdist með
setningunni í Borgarleikhúsinu.
M þrjú hundruð konur og
einstaka karlmenn írá
Eystrasaltslöndunum
þremur, Rússlandi, Banda-
ríkjunum og Norðurlöndunum eru
komin saman í Reykjavík til að taka
þátt í ráðstefnunni um Konur og lýð-
ræði við árþúsundamót. I setningar-
ræðu sinni boðaði Davíð Oddsson for-
sætisráðherra m.a. ákveðin verkefni
sem ríkisstjórn Islands hygðist hrinda
í framkvæmd á þessu kjörtímabili. I
fyrsta lagi hygðist hún í samvinnu við
verkalýðshreyfmguna og Samtök at-
vinnulífsins jafna rétt karla og kvenna
til fæðingarorlofs. I öðru lagi hygðist
hún tryggja jöfn laun karla og kvenna
hjá ríkinu og jafnan rétt til starfs-
frama. I þriðja lagi hygðist ríkis-
stjórnin efna til sérstaks átaks í
grunnskólum landsins til þess að upp-
lýsa um málefni tengd jafnrétti kynj-
anna og í fjórða lagi hygðist ríkis-
stjómin koma á sérstöku átaki til að
reyna að samhæfa fjölskylduábyrgð
og ábyrgð á vinnumarkaði.
Eftir ræðu Davíðs fluttu sex lykil-
ræðumenn ávörp, þau Vaira Vike-
Freiberga, nýkjörinn forseti Lett-
lands, Valentina Ivanovna Matvienko,
aðstoðarforsætisráðherra Rússlands,
Strobe Talbott, varautanríkisráðherra
Bandaríkjanna, Siv Friðleifsdóttir
umhverfisráðherra fyrir hönd nor-
rænu ráðherranefndarinnar, Leni
Fiseher, fulltrúi framkvæmdastjórnai-
Evrópuráðsins, og að síðustu Eva Bi-
audet, félagsmálaráðherra Finnlands,
fyrir hönd Evrópusambandsins.
Ræða Vaira Vike-Freiberga, for-
seta Lettlands, vakti mesta athygli, en
hún talaði m.a. á opinskáan hátt um
kjör kvenna, barna og gamalmenna í
Eystrasaitslöndunum þremur og öðr-
um fyrrverandi leppríkjum Sovétríkj-
anna. Ekki síst í kjölfar hruns komm-
únismans í byijun þessa áratugar. ,Á
valdatíma Sovétmanna var því form-
lega haldið fram að jafnrétti kynjanna
væru grundvallarréttindi. Veruleikinn
leiddi hins vegar annað í Ijós. Konur
nutu ýmist þeirra forréttinda að vinna
hörðum höndum í gúlaginu eða að
taka þátt í erfiðustu og verst launuðu
störfum samfélagsins. Þá var fjarvera
kvenna í æðstu stöðum hins kommún-
íska samfélags hvort sem var á stjórn-
málalega sviðinu eða því efnahagslega
afar áberandi.“
Vike-Freiberga skýrði hins vegar
frá því að þótt konur hefðu öðlast rétt-
inn til þess að láta til sín taka á opin-
berum vettvangi í kjölfar hruns sov-
éska kommúnismans og átt þess kost
að láta „rödd sína heyrast“ hefði upp-
bygging lýðræðisins í Eystrasaltslönd-
unum þremur bitnað verst á konum,
börnum og gamalmennum. „Því miður
hafa hinar efnahagslegu umbætur
komið einna verst niður á konum í hin-
um fyrrverandi yfirráðaríkjum Sovét-
ríkjanna," sagði hún og bætti við að
þrátt fyrir að auðvelt væri að nálgast
getnaðarvarnir hefði fóstureyðingum
fjölgað og nú væru þær fleiri en fæð-
ingar lifandi barna. Tók hún sem dæmi
að á móti hverjum 1.106 löglegum fóst-
ureyðingum sem framkvæmdar hefðu
verið í Lettlandi árið 1994 hefðu fæð-
ingar lifandi barna verið þúsund. Þetta
sagði hún bera vott um ótryggan efna-
hag kvenna og vonleysi þeirra um
bjarta framtíð barnanna.
Að síðustu má geta þess að í ræðu
Vike-Freiberga kvaðst hún bera þá
von í brjósti að ráðstefnan um Konur
og lýðræði myndi á næstu tveimur
dögum draga athygli almennings að
málefnum kvenna sem og verða til
þess að koma á verkefnum sem mið-
uðu að því að auka styrk kvenna í lýð-
ræðislegum samfélögum.
Skortur á félagslegri þjónustu
Valentina Matvienko, aðstoðarfor-
sætisráðherra Rússlands, talaði ekki
mikið um bága stöðu kvenna í Rúss-
landi en lofaði þeim mun meira árang-
ur þeirra á vinnumarkaðnum og í
stjórnmálum. ,Á meðan umbætur í átt
til lýðræðis hafa átt sér stað í Rúss-
landi hafa konur lært að taka eigin
ákvarðanir og standa ábyrgar gagn-
vart þeim,“ sagði hún og tók m.a. fram
að aldrei hefðu fleiri konur en nú tekið
þátt í starfi kvennahreyfinga í Rúss-
landi. Þar væru nú starfandi yfir sex
hundruð óháð félagasamtök kvenna.
„Rússneskar konur taka æ meiri þátt í
stjórnmálum og þær geta sem kjós-
endur spilað mikilvægt hlutverk í
komandi þing- og forsetakosningum.“
I ræðu sinni tók Matvienko þó fram
að þrátt fyrir þetta væri „efnahagsleg
og félagsleg staða kvenna í Rússlandi
flókin". Eins og í mörgum öðrum lönd-
um þyrftu konur í Rússlandi að
horfast í augu við fátækt, atvinnuleysi
og skort á félagslegu öryggi. „Eg verð
því miður að viðurkenna að mismunun
milli kynjanna og ofbeldi gegn konum
hefur ekki að fullu verið útrýmt.“
I lokin sagði Matvienko að aukin al-
þjóðleg samvinna væri eitt af mark-
miðum ráðstefnunnar um Konur og
lýðræði. Auk þess sagði hún: „Ég vona
að þau verkefni sem stungið verður
upp á á þessari ráðstefnu verði fram-
kvæmd og ég fyrir mitt leyti mun gera
allt sem í mínu valdi stendur til að svo
megi verða.“
Varautanríkisráðherra Bandaríkj-
anna, Strobe Talbott, kom því næst í
pontu og gerði sömuleiðis að umtals-
efni sínu erfiðleika þá sem mætt hefðu
konum í Rússlandi og Austur-Evrópu
á síðustu árum og benti m.a. á að um
14 milljónir kvenna í þessum löndum
hefðu misst vinnu sína í kjölfar þess
að sovéska kerfið hrundi. Því næst
lýsti hann því yfir að Bandaríkjastjórn
hefði ákveðið að veita sem svaraði 70
milljónir íslenskra króna til verkefnis
Norræna fjárfestingarbankans um að
setja á stofn lánasjóð fyrir konur í
Eystrasaltslöndunum sem stofna vildu
eigið fyrirtæki.
An kvenna er lýðræði orðin tóm
Umhverfisráðherra Islands, Siv
Friðleifsdóttir, ávarpaði ráðstefnuna
fyrir hönd norrænu ráðherranefndar-
innar og sagði m.a., eins og reyndar
fleiri, að lýðræðið krefðist þess að
bæði konur og karlar tækju virkan
þátt í að móta samfélagið. Fjallaði hún
m.a. um stöðu kvenna hér á landi og á