Morgunblaðið - 09.10.1999, Blaðsíða 6

6 LAUGARDAGUR 9. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Vaira Vike-Freiberga, forseti Lettlands
ísland mun ætíð verða
Lettum kært
Valentina Matvienko
Valentina Ivanovna Matvienko, aðstoðarforsætis-
ráðherra Rússlands
Brýnt að fjölga konum
á rússneska þinginu
VAIRA Vike-Freiberga, for-
seti Lettlands, er fyrsta kon-
an sem gegnir þjóðhöfðingja-
embætti í Austur-Evrópu-
landi, en hún er hingað komin
til að taka þátt í ráðstefnunni
um konur og lýðræði við ár-
þúsundamót. Avarp hennar á
ráðstefnunni í gær hlaut mjög
góðan hljómgrunn.
„Að kona skuli vera kjörin
til forseta er að mínu áliti
áminning til allra kvenna um
að konur séu færar um að
gegna hvaða starfi sem er í
þjóðfélaginu,“ sagði Vike-
Freiberga í samtali við Morg-
unblaðið eftir að setningarat-
höfn ráðstefnunnar lauk.
Samkvæmt stjórnarskrá
lettneska lýðveldisins er það
þingið sem kýs forsetann og
17. júní sl. var hún kjörin til að
taka við embættinu af Guntis
Ulmanis, sem hafði gegnt því
frá því landið hlaut sjálfstæði
á ný árið 1991. Hann sótti ís-
land heim í apnl sl. Vike-
Freiberga, sem er doktor í sál-
fræði og kenndi við Montreal-
háskóla í Kanada um áratuga
skeið, hóf fjögurra ára kjör-
tímabil sitt 8. júlí.
Vike-Freiberga segist telja
kjör sitt til þjóðhöfðingja
lands síns vera til vitnis um
að lettneskt þjóðfélag sé nú
lýðræðislegt í raun og sann.
„Á okkur var lagt að þola í 50
ár kerfi þar sem jafnrétti
kvenna var yfirlýst sem algilt
en lýsti sér fyrst og fremst í
því að þær hefðu rétt til að
leggja á sig erfiðisvinnu til
jafns við karla, sem í öðrum
löndum hefði ekki verið lögð á
konur,“ sagði forsetinn.
Hún bendir líka á, að ef
rifjaðar eru upp myndir af
stjórnmálaráði kommúnista-
flokksins (áhrifamestu valda-
stofnun Sovétríkjanna) eru
konur þar vandfundnar. „Á
hernámsárum Sovétríkjanna í
Lettlandi hafði þetta auðvitað
sín áhrif þar,“ segir hún. „Eg
er þess fullviss að hefðum við
sloppið við þetta hernáms-
skeið og Lettland hefði fengið
að þróast áfram sem frjálst
ríki eins og það var milli
stríða væri staða lettneskra
kvenna nær því sem er hjá
nágrönnum okkar í vestri."
Norðurlöndin fyrirmynd
Vike-Freiberga segh- að
Sovétárin hafí ekki breytt því,
hve nákomnir Lettar séu
Norðurlandaþj óðunum í
menningarlegu tilliti. „í Lett-
landi deilum við sömu grund-
vallargildum og eru í hávegum
höfð á Norðurlöndum. Þar
hefur margra alda sameiginleg
hefð íyrir siðfræði og gildum
lúthersku mótmælendakirkj-
unnar sitt að segja meðal ann-
ars.“
Samfélagsskipanin á Norð-
urlöndum nútímans er að sögn
forsetans „að sjálfsögðu mikil
fyrirmynd", ekki sízt að því er
varðar stöðu kvenna á öllum
sviðum þjóðlífsins. Það sé því
sendifulltrúum Lettlands á
ráðstefnunni hér í Reykjavík
sérstaklega mikils virði að fá
tækifæri til ítarlegra skoðana-
skipta við íslenzkar konur og
aðra ráðstefnugesti.
Aðspurð um samskipti ís-
lands og Lettlands almennt
segir Vike-Freiberga: „ísland
mun ætíð vera mjög sérstakt
land í okkar huga vegna þess
afgerandi hlutverks sem það
lék á lokaspretti sjálfstæðis-
baráttu okkar.“ Stuðningur
NATO-landsins Islands við
aðildarumsókn Lettlands að
bandalaginu sé Lettum líka
mjþg mikilvægur.
I viðræðum Vike-Freiberga
við forseta Islands á Bessa-
stöðum í gær segir hún þau
hafa verið sammála um að
stefna beri að meiri óformleg-
um samskiptum þjóðhöfðingj-
anna „og vonandi tíðari en op-
inberar heimsóknir leyfa“.
MEÐAL gesta á ráðstefnunni
Konm' og lýðræði er Valent-
ina Ivanovna Matvienko, að-
stoðarforsætisráðherra Rúss-
lands. Hún segist telja að ráð-
stefnan sé mjög mikilvæg,
sérstaklega vegna þess hve
mörg lönd eigi þar sendi-
nefndir.
„Hér er farið yfir hver
staða kvenna hefur verið á
öldinni sem er að líða og hver
staða þeirra á að vera á
næstu öld. Karlmenn hafa
farið með völd í heiminum á
þessari öld og hún hefur verið
sú blóðugasta frá upphafi
mannkynssögunnar. Ef við
viljum að næsta öld verði frið-
samari og farsælli verðum við
að bæta stöðu kvenna í heim-
inum og veita þeim stærra
hlutverk í stjórnmálum. Það
er meðal annars styrkur þess-
ai-ar ráðstefnu að hún stuðlar
að því að opna viðræður milli
fulltrúa ríkja og fulltrúa
frjálsra félagasamtaka
kvenna. Sérstaða hennar er
einnig fólgin í því að hér
þurfa samskiptin ekki að fara
fram eftir reglum diplómat-
ískrar kurteisi, heldur getur
fólk talað beint og opið.“
Hver er munurinn á Rúss-
landi og öðrum Evrópulönd-
um að því er varðar stjórn-
máiaþátttöku kvenna?
„Lagalega standa konur í
Rússlandi jafnfætis karl-
mönnum að öllu leyti, en í
reyndinni standa konur víðast
að baki körlum og skipa ekki
valda- og áhrifastöður til
jafns við þá. En þetta er vit-
anlega eitthvað sem öll lönd í
Evrópu búa að meira eða
minna leyti við.“
Hverju getur alþjóðleg
samvinna komið til leiðar til
að bæta stöðu kvenna í
stjórnmálum og hvernig geta
ríki heims aðstoðað Rússa við
að bæta stöðu rússneskra
kvenna?
„Fyrst og fremst eiga
Rússar sjálfir að vinna að því
að bæta stöðu kvenna heima
fyrir. Til dæmis má nefna að
sérstök nefnd á vegum ríkis-
stjórnarinnar er nú að kanna
leiðir til að auka hlut kvenna í
stjórnmálum. En við getum
mai'gt lært af öðrum þjóðum í
þessu efni og okkur ber að
taka höndum saman um að
breyta því hugarfari sem ger-
ir konum í stjórnmálum erfitt
fyrir. Þetta er sameiginlegt
verkefni allra landa og þjóða
og við höfum mikinn áhuga á
að vinna með alþjóðasamfé-
laginu að því að koma á nauð-
synlegum breytingum.“
Hver eru næstu skref í bar-
áttunni fyrir bættri stöðu
kvenna í Rússlandi?
„Á næstunni verða haldnar
þingkosningar í Rússlandi og
mjög brýnt er að fjölga konum
á rússneska þinginu. Við bind-
um vonir við að með því muni
koma til aukin lagasetning til
að bæta stöðu kvenna og að
ríkisstjómin muni veita meii'i
fjármuni til einstakra verkefna
sem miða að því sama marki.
Við erum bjartsýnar á fram-
tíðina og ég bind vonir við að á
næstu öld muni konur ná að
yfirvinna þær hindranir sem
nú koma í veg fyrir aukna
stjómmálaþátttöku þeirra."
Að hrökkva eða stökkva
Morgunblaðið/Golli^
„Samleikur Halldóru og Kjartans var að flestu leyti mjög góður en á
vafalaust eftir að þróast og dýpka enn frekar þegar líður á sýningar,“
segir meðal annars í dómnum.
LEIKJLIST
l>(“ i klélan íslands
FRANKIE OGJOHNNY
Höfundur: Terrence McNally. íslensk
þýðing: Kristján Þórður Hrafnsson.
Leikstjórn: Viðar Eggertsson. Leik-
arar: Halldóra Björnsdóttir og Kjart-
an Guðjónsson. Rödd í útvarpi: Viðar
Eggertsson. Leikmynd og búningar:
Jórunn Ragnarsdóttir. Lýsing: Kjart-
an Þórisson. Iðnó 8. október.
TERRENCE McNALLY
þekkja vafalaust margir íslenskir
áhorfendur, ef ekki sem höfund
Koss köngurlóarkonunnar eða
MasterClass, leikritsins um Maríu
Callas, sem Anna Kristín Arn-
grímsdóttir túlkaði af list og sýnt
var í Islensku óperunni fyrir
tveimur árum, þá sem höfund vin-
sællar bandarískrar kvikmyndar
sem gerð var eftir þessu leikriti og
ber sama nafn: Frankie og
Johnny. Þar fóru þau AI Pacino og
Michelle Pfeiffer á kostum í aðal-
hlutverkunum; hann í hlutverki
hins óbugaða, lífsglaða Johnnys og
hún í hlutverki hinnar einmana og
ráðvilltu gengilbeinu Frankie.
Viðar Eggertsson, leikstjórí,
fellur ekki í þá gildru að reyna að
endurskapa vinsæla kvikmynd á
leiksviðinu - enda væri slík tilraun
fyrirfram dæmd til að mistakast.
Hann velur að fara nýja, persónu-
lega leið, styttir leikritið og hnit-
miðar fléttu þess, svo að segja,
þannig að samskipti persónanna
tveggja eftir að þau rísa úr rekkju
eftir ástarleik eru í brennidepli.
Ekki er um eiginlega atburðarás
að ræða, heldur fáum við að sjá á
sviðinu samskipti parsins eina
stutta kvöldstund - eða þá stund
sem verkið tekur í flutningi.
Leikurinn fer fram innan fjög-
urra veggja, í lítilli og óhrjálegri
íbúð Frankie. Þar takast persón-
urnar tvær á um lífsviðhorf sín og
tilfinningar. Bæði eiga þau sára
lífsreynslu að baki en eru að flestu
leyti afar ólíkar persónur. Það er
einmitt í hinum mismunandi við-
brögðum þeirra og væntingum til
lífsins sem einn aðalkostur verks-
ins liggur. Því upp úr þeim mis-
mun sprettur spennan á milli per-
sónanna sem verkið er meira og
minna ofið úr.
Halldóra Björnsdóttir fer með
hlutverk Frankie og túlkaði hún
afar vel von- og varnarleysi per-
sónunnar sem beðið hefur skipbrot
í ástarmálum og er skíthrædd við
að tengjast annarri manneskju til-
finningaböndum. Hún er fljót að
skreppa inn í skel sína aftur um
leið og Johnny gerist of nærgöng-
ull á tilfinningasviðinu. Sýsl henn-
ar með mat og drykk jók skemmti-
legri dýpt við persónuna; þrátt
fyrir það sinnuleysi sem blasir við
á yfirborðinu leynist lífsnautna-
vera innra með Frankie, en þær
lífsnautnir eru hógværar og felast
í því helst að horfa á góða bíómynd
og borða.
Johnny er gjörólíkur persónu-
leiki, þótt hann reyni sífellt að
draga athyglina einmitt að því sem
þau eiga sameiginlegt. Kjartan
Guðjónsson skapaði líflegan og
skemmtilegan karakter á sviðinu,
naut sín í kómískri túlkun en átti
engu að síður góða spretti á hinum
alvarlegri stundum. Áköf ágengni
hans við Frankie var einlæg og
sannfærandi, þótt maður skildi
einnig vel að hún hrykki til baka
við og við. Samleikur Halldóru og
Kjartans var að flestu leyti mjög
góður en á vafalaust eftir að þróast
og dýpka enn frekar þegar líður á
sýningar.
Sviðsmynd Jórunnar Ragnars-
dóttur er köld og fráhrindandi.
Allt að því ýkt áhersla er lögð á
ömurleika tilveru parsins. Lítið
sviðið í Iðnó er þrengt enn frekar,
hvítar óhreinar flísar eru á veggj-
unum og rúmið tekur um þriðjung
plássins (skagar að auki fram af
leiksviðinu). Ég er ekki frá því að
Jórunn hafi gengið hér fulllangt í
túlkun sinni á umhverfi persón-
anna; flísalagðir veggirnir minna
fremur á salerni en herbergi; skít-
ur og blóðslettur (?) eru uppi um
alla veggi. En kannski var það ætl-
unin að undirstrika það sinnuleysi
og dáðleysi sem hefur einkennt líf
Frankie (þetta er hennar íbúð)
undanfarin ár.
Frankie og Johnny fjallar um
hræðslu við tilfinningar, um
„brennda barnið sem forðast eld-
inn“. í nöturlegri umgjörð kviknar
eitthvað sem kannski gæti logað
áfram ef hlúð er að. Það er bara að
hrökkva eða stökkva. Verkið er
áhugavert og flestir ættu að geta
tengt glímu parsins við eigin
reynslu. Og engum ætti að leiðast
á sýningunni þar sem hið skoplega
og hið harmræna vega sífellt salt í
texta sem er næmlega skrifaður og
án allrar tilgerðar, sem skilaði sér
mjög vel í þýðingu Kristjáns Þórð-
ar Hrafnssonar.
Soffía Auður Birgisdóttir