Morgunblaðið - 09.10.1999, Blaðsíða 44

44 LAUGARDAGUR 9. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Hættið svo
þessu múðri
„Ný fyrirtæki eru ekki alltaflengi í tísku
hjá alþjóðlegum jjárfestum oggrípa verður
tækifœrið þegarþað gefst í kaupköllinni. “
Eftir Kristján
Jónsson
Yfirleitt er nú eðli-
legra og hættum-
inna að ganga áfram
en afturábak. Þess
vegna tek ég undir
með þeim sem fagna því að ung-
ir vísinda- og tæknimenn á Is-
landi fá nú tækifæri til að nýta
kunnáttu sína hjá Islenskri
erfðagreiningu. Það er í sjálfu
sér gott og blessað. Við getum
ekki treyst því að geta lifað hér
áfram sómasamlegu lífi nema
auðlindin milli eyrnanna á fólki
verði nýtt betur en hingað til.
En þótt við kjósum að ganga
áfram verðum við að kunna fót-
um okkar forráð. Einn vandinn
við væntanlegan gagnagrunn
uinunoe Islenskrar
VIDnUnr erfðagreining-
ar er að að-
ferðirnar sem
notaðar hafa
verið við að koma málinu á
koppinn eiga ekkert skylt við
framfarir. Þær eru argasta aft-
urhald. Þær enduróma liðinn
tíma, þegar „Yðar hávelborin-
heit“ höfðu vit fyrir okkur, þess-
um ,AHra undirdánugstu þén-
urum“ valdsins.
Aðferðirnar lyktuðu frá upp-
hafi af því að menn hugðust
stytta sér leið með blekkingum
og beita þjösnahætti ef annað
dygði ekki. Ætlunin var í fyrstu
að skrá alla í gagnagrunninn án
þess að biðja um leyfi. Með
semingi var síðan fallist á að við
mættum standa fyrir utan en
yrðum sjálf að hafa fyrir því að
útfylla plagg þess efnis. Og
hættið svo þessu múðri, oss er
eigi skemmt, var tónninn.
Ríkisvaldið tekur eignarnámi
sjúkraskýrslur almennings.
Halda menn virkilega að það sé
eitthvað nútímalegt og 21. ald-
arlegt við svona háttalag?
Raunverulega frjálslyndir menn
vilja að einstaklingar ákveði
sjálfir hvað verði um persónuleg
gögn af þessu tagi.
Islenskir stjórnmálamenn
mega eiga það að þeir eru ekk-
ert að fara í kringum hlutina.
Nýjasta uppákoman er svo fá-
ránleg að maður verður að klípa
sig í handlegginn. Getur þetta
verið satt?
Ráðuneyti bað Tölvunefnd
fyrir hönd íslenskrar erfða-
greiningar um leyfi til að starfs-
menn fyrirtækisins mættu
skoða 30 sjúkraskýrslur, valdar
af handahófi á Sjúkrahúsi
Reykjavikur. Þetta var sagt
nauðsynlegt til glöggvunar fyrir
starfsmenn IE en verið er að
semja um rekstrarleyfi fyrir
grunninn.
Astæðulaust var talið að vins-
aðar yrðu úr skýrslur þeirra
sem sagt hafa sig úr gagna-
grunninum margfræga. Virð-
ingin fyrir ákvæðum laganna
um að fólk gæti sjálft ákveðið að
sjúkraskýrslur þess yrðu ekki
viðfangsefni einkafyrirtækis
hafði greinilega gleymst. Og
Tölvunefnd kolféll á prófinu,
amk. þeir nefndarmenn sem
voru á fundinum.
Málið er allt hið undarleg-
asta. Landlæknir hefur bent á
að tilbúnar sjúkraskýrslur sem
notaðar eru við kennslu lækna-
nema hefðu auðveldlega dugað
starfsmönnum fyrirtækisins.
Hvers vegna var þá óskin sett
fram?
íslensk erfðagreining hyggst
á næstunni skrá fyrirtækið í
kauphöllinni í New York og vill
auðvitað halda líklegum, erlend-
um fjárfestum volgum. Getur
verið að upphlaupið með skýrsl-
urnar 30 komi ekkert undirbún-
ingi gagnagrunnsins við heldur
sé aðeins verið að búa til frétt
handa erlendum fjárfestum sem
finnst ganga hægt að semja um
rekstrarleyfi fyrir grunninn? Þá
hljómai' vel að geta sagt að
þetta sé alveg að fara af stað;
stjórnvöld á Islandi séu mjög
jákvæð og þegar sé verið að
fara yfir fyrstu 30 skýrslurnar.
Aðeins sé eftir að ganga frá
nokkrum formsatriðum rekstr-
arleyfisins.
Tímasetning skiptir miklu.
Ný fyrirtæki eru ekki alltaf
lengi í tísku hjá alþjóðlegum
fjárfestum og grípa verður
tækifærið þegar það gefst í
kauphöllinni. Það eru ef til vill
erfiðir þröskuldar framundan
vegna þess að úti í heimi fer því
fjarri að allir séu hrifnir af þeim
leiðum sem Kári Stefánsson og
sumir starfsbræður hans í vís-
indapeningaheiminum ætla að
feta.
Þekking er að því leyti ólík
ýmsum auðlindum að hún eykst
við að ausið er af henni. Og mik-
ilvægasta skilyrðið fyrh' því að
hún vaxi og dafni er að hún sé
laus við þau höft sem sérhags-
munir peninga og stjórnmála
geta orðið. Þess vegna er ekki
hægt að heimfæra beint venju-
leg viðskiptalögmál upp á vís-
indarannsóknir, þar verður að
íhuga hvert skref. Aðeins tals-
menn einhvers konar dólga-
kapítalisma fullyrða annað.
Að frumkvæði Tonys Blairs
hins breska hyggjast stjórnvöld
í Bretlandi og Bandaríkjunum
nú beita sér fyrir því að vænt-
anlegt kort yfir öll 100.000 gen
líkamans, sem nú er verið að
gera á nokkrum rannsóknastof-
um í heiminum, verði öllum
frjálst til afnota en ekki háð sér-
leyfum og einkaleyfum. Og rök-
semdin sem helst er notuð
hljómar kunnuglega fyrir þá
sem hafa fylgst með umræðun-
um um væntanlegan gagna-
grunn hérlendis: Einkaréttur
þeirra sem uppgötva genin og
greina hlutverk þeirra myndi
tefja fyrir framþróun í vísind-
um. Rannsóknafrelsi yrði heft
um of.
Islensk erfðagreining er ekki
lengur erlent fyrirtæki eða
gagnagrunnurinn aðeins um-
deild hugmynd meistara í al-
mannatengslum, Kára Stefáns-
sonar, sem hefur það líka til
síns ágætis að vera læknir og
vísindamaður. Fyrirtækið er nú
í meirihlutaeigu Islendinga eftir
hlutabréfakaupin umdeildu í
júní.
Hvort sem við erum í grunn-
inum eða utan erum við búin að
ættleiða fyrirtækið, þjóðin hefur
eignast nýtt „Oskabarn" eins og
Eimskip var eitt sinn nefnt.
Með því að láta fyrirtæki og
sjóði í almannaeigu eignast hlut
er verið að tengja efnahag þjóð-
arinnar allrar við gengi fyrir-
tækisins. Hér er ekki verið að
setja fram neina hrakspá en
vonandi er ekki ætlast til að
þjóðin verði flotholt í öldugang-
inum sem fyi'irtækið getur eins
og önnur slík lent í ef einhverjar
væntingar bregðast. Ætli gagn-
rýni á grunninn verði þá sögð
beinlínis þjóðhættuleg?
ÍSLEJVSKT MAL
Góðkunningi minn, Víkingur
Guðmundsson bóndi á Grænhóli,
sendir mér hið besta bréf sem ég
þakka kærlega. Er ég honum í öll-
um greinum sammála og sérlega
þakklátur fyrir það sem hann seg-
ir um sögnina að búa. Víkingur
segir:
„Kæri Gísli!
Þakka innilega alla þættina
þína um blessað móðurmálið.
Ekki veitir af að vekja til umhugs-
unar á því sviði. Þegar maður
heyrir vitlaust talað og illa farið
með málið þarf maður að vera á
verði til að falla ekki í sömu gryfj-
una. Ritað mál á að vera rétt. Mis-
mæli er afsakanlegt. Menn
skreyta mál sitt með ýmsum forn-
um máltækjum og sum eru orðin
algeng og föst í málinu. Illt er ef
máltæki eru misnotuð eða þeim
ruglað. Mér kemur í hug máltæk-
ið að taka þátt í einhverju. Einn
elsti samvinnufélagsskapur sem
um getur, utan veiðiskapar, var
þegar settur var upp vefstóll. Það
var mikið verk að setja upp vef en
auðvelt að bæta við þáttum. Vef-
stóllinn tók mikið pláss og var
ekki hægt að setja hann upp hvar
sem var. Þess vegna sóttust menn
eftir að taka þátt í vefnum. Þá
lögðu menn til þætti í uppistöð-
una, mismarga eftir því hve mikið
þeir ætluðu að vefa. Þar með voru
þeir orðnir þátttakendur „í“ verk-
inu.
Vonarpeningur: Þetta orð er
búið að fá nýja merkingu. Þetta
þýddi búpeningur á vonarvöl, bú-
peningur sem ekki var setjandi á
vetur. Horgemlingar og gamalær
sem hæpið var að skrimtu til
haustsins. Nú er þetta orðinn pen-
ingur sem menn hafa von um að
eignast.
í morgunútvarpi heyrði ég fyr-
irspyrjanda taka svo tO orða: „Ég
spyr nú bara eins og fávís kona úr
sveit.“ En sveitakonan mundi ekki
taka svo til orða: „Það mundi ef-
laust heyrast hljóð úr strokki...“
En hún mundi segja: „Það er
komið annað hljóð í strokkinn,“
þegar smjörið fer að skiljast frá
áfunum. Hún mundi líka búa sig
til verka en ekki tilbúa sig til ein-
hvers.
Það heyrist stundum hljóð úr
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1026. þáttur
homi þegar einhver situr í
skammarkróknum. Það er komin
tilbreyting í skemmtanalífið þegar
,;skrattinn skemmtir ömmu sinni“.
I sveitinni var talað um að
„skemmta skrattanum" þegar
efnt var til óvinafagnaðar. Og þá
hitti skrattinn ömmu sína þegar
tveir illvígir fundust.
Sögnin að búa er margræð og nú
er enn verið að víkka út merkingu
hennar. I Bændablaðinu var birt
mynd af kú, sægrárri og sagt að
hún byggi í Skaftafellssýslu og
rekti ætt sína til sækúa. Margfróð
kýr það og eflaust góður búandi.
Talað er um að böm búi hér og
þar. Það er ógreinilegt. Þau geta
sett saman leikfangabú og búið
þvi. Þau eiga heima hjá foreldrum
sínum en búa þó heima þegar þau
em orðin sjálfstæðir einstaklingar.
Það er illt til þess að vita að
þorri manna fer rangt með tölu-
orð og beygingu þeirra. Heyrst
hefur í fjölmiðli „skipið landaði
fjóra og hálfu tonni“, „fyrirtækið
var rekið með sjötíu og eins millj-
ón króna tapi“, „eins gi'áðu frost“,
„níu hundruð áttatíu og eins milli-
bara lægð“. Vandinn er ekki ann-
ar en að læra að beygja töluna
einn og muna að síðasta talan í
samsettri tölu ræður tölunni á
orðinu sem talan á við. Svo er gott
að læra að beygja töluna fjóra.
Fyrirgefðu pennaletina undan-
farið. [Já, með tregðu og semingi.]
Illa metið er það flest
sem okkur letin geíúr
þó skal getið gæða best
er glóðvolgt fletið hefur.“
★
Og þá þakka ég bréf frá Skilrík-
um mönnum sem jafnan eru stutt-
orðir og gagnorðir:
„Gísla Jónssyni
mályrkjumanni.
Kæri vin.
Aður hef ég sagt að innlendir
málsóðar drepi íslenzkuna, ekki
erlend áhrif.
í Mogga 2/10 ‘99 stóð: Kennari
tekinn í kramhúsið. Ég hugsaði
með mér að sú stétt væri lánsöm
að komast loks að í þeirri merku
stofnun Kramhúsinu. Við nánari
lestur sé ég að blaðakona raglað-
ist á kramhúsi og karphúsi, enda
deilt um hvort karphús sé úr lat-
nesku eða basknesku komið.
Sama dag flettum við Kirkjuritinu
og þar hét grein: „Útlínur kristins
hjónabandsskilnings“. - Eru
menn hissa að kirkjur séu nær
auðar þegar messað er?
Kveðjur.
Skilríkir menn.“
★
Tíningur:
1) Salómon sunnan sendir:
Tjáði Gloria Swanson af sér:
„Það er svoleiðis ástatt hjá mér,
að mig dreymir að Steini
dag hvern við mig reyni
og dygðin sé brothætt sem gler.“
2) Kerling rengdi Biblíuna:
„Skreytt hefur verið á skemmri
leið en frá Jerúsalem og hingað,
þegai' logið er á milli búrs og bað-
stofu.“
3) Einu sinni enn: Orðið höldur
beygist eins og hundur og hestur
og þar með hvorki eins og köttur
né jöfur.
4) Hlátur beygist eins og akur:
hlátur-hlátur-hlátri-hláturs;
hlátrar-hlátra-hlátrum-hlátra.
En grátur beygist eins og hund-
ur: grátur-grát-gráti-gráts.
Þess vegna erum við með grát-
hljóð í kverkunum, en ekki ?grát-
urhljóð.
5) Freygerður Magnúsdótth' á
6. hæð Heilsugæslustöðvai'innar á
Akureyri er oft spurð á hvaða hæð
gesturinn sé kominn. Hún kvað:
Þegar að lokum eg fæ minn frið
og fer minn síðasta veg,
efalaust spyr eg þá almættið:
A hvaða hæð fer eg?
★
Hlymrekur handan kvað:
Þegar letin í Láka tók völdin,
voru lögð á hann örlagagjöldin.
Hann neytti ekki færa
við nönnurnar skæra
og nennti ekki á fætur á kvöldin.
★
Handrit síðasta þáttar var á
kafla dauft. Það olli því að „fproy-
ings“ breyttist í „foroyinga". Þá
hefði verið rétt að geta þess, að
höfundur vísunnar er Friðrik Pet-
ersen, og er þetta úr kunnu fær-
eysku ættjarðarljóði.
Barnaflfepeysur
kr 980.6
V
HRINGDU OG I’ANTAÐU í síma 551 5053 frá 10 - 20
Vörur afgreiddar saindægurs. EDA KOMDU í afgreiðsluna að
Laugavegi 34a 2hæð. Opið frá 10-18 virka daga og 11 - 14 laugardaga.
G. Úlpa, lauflétt
nælonúlpa með flísfóðri,
hetta í kraga, vasi
innan á fyrir veski.
Stærðir: M-L-XL-XXL
Litir: Svart, dökkblátt
Verð 4.990,-