Morgunblaðið - 09.10.1999, Blaðsíða 56

l£6 LAUGAEDAGUR 9. OKTÓBER 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Hvers vegna ekki sjó-
minjasafn og sjávarlífssafn
(aquarium) í Reykjavík?
ÞAÐ voru harðdug-
legir fískimenn sem
öðrum stéttum frem-
ur stuðluðu að breyt-
ingum Reykjavíkur úr
bæ í borg. Það kemur
mörgum ferðamann-
** inum spánskt fyrir
sjónir að í höfðuborg
þjóðar sem byggir af-
komu sína á sjávarút-
vegi og siglingum
skuli hvorki vera
fiska- né sjóminja-
safn. Borgaryfírvöld
standa nú fyrir gjör-
byltingu Hafnarhúss-
ins fyrir ómælda fjár-
hæð í nafni
menningar og lista en hvað með
muni og minjar sjósóknar frá
Reykjavík á árunum áður? Er það
ekki öðru fremur sagan sem varð-
veita skal í nafni fortíðar og
breyttra lifnaðarhátta íslendinga
Tj^ir bændasamfélagi til nútíma þjóð-
félags? Eðlilega skal að fortíð
hyggja.Jósafat heitinn Hinriksson
vélstjóri safnaði með harðfylgi og
einstökum dugnaði gömlum hlut-
um fyrri tíma tilheyrandi sjósókn
og járnsmíði. Við vélaverkstæði
sitt í Súðarvogi 4 opnaði hann al-
menningi tO sýnis safn sitt þar sem
á fjórða þúsund munir eru nú
sýndir og annað eins er til af göml-
um munum í geymslu, minnugur
þeirrar staðreyndar að megin-
ástæða framfara mannlífs í
^Reykjavík byggðist á sjávarútvegi
og siglingum. Þessu einstaka safni
hér í höfuðborginni hefur alltof lít-
ill gaumur verið gefinn af stjórn-
völdum, þá litið er til lífsbaráttu Is-
lendinga fyrr á öldinni.
Varðskipin
Þór og Oðinn
Við þau eigendaskipti sem orðin
eru er á hinu sögufræga varðskipi
Þór hefur umræðan um sjóminja-
safn í höfuðborginni vaknað og er
það vel. Varðskipið Þór er sem
kunnugt er smíðað árið 1951, eða
fyrir 48 árum. Ljóst er að mjög
mikill kostnaður er því samfara að
gera skipið að eins konar safni
-^fyrrum þorskastríða. Senn líður að
endurnýjun varðskipsins Óðins,
sem er átta árum yngra en Þór,
smíðað árið 1959, en bæði skipin
voru smíðuð í Alaborg í Danmörku.
Óðni hefur verið haldið mjög vel
við og til þess skips eigum við nú
að líta vegna sögunnar um baráttu
íslendinga fyrir útfærslu landhelg-
innar. Væntanlega kemur nýtt
varðskip innan fárra ára, við höf-
um tímann framundan til að huga
að og safna munum tilheyrandi
Guðmundur
Hallvarðsson
£
J>>NOHAj
Brunaslöngur
Noha brunaslöngur með eða án skáps.
Ýmsar útfærslur.
Noha Viðurkennd brunavörn.
landhelgisdeilum fyrri
tíma í fljótandi safn
þeirra muna um borð í
varðskipinu Óðni.
Fleiri merkileg skip
Dráttarbáturinn
Magni, sem er í eigu
Reykj aví kurhafnar,
er fyrsta vélknúna
stálskigið sem smíðað
er á Islandi. Skipið
var smíðað í Stálsmið-
junni í Reykjavík 1955
íyrir Reykjavíkur-
höfn. Fyrir nokkrum
árum var þessu skipi
lagt en Reykjavíkur-
höfn hefur haldið
skipinu við og er það vel. Fyrir
margra hluta sakir er hér um
merkilegt skip að ræða sem hefur
gegnt merkilegu hlutverki og
tengist sögu íslenskrar iðnmenn-
tunar.
Hvalur 7 RE 305 er smíðaður í
Englandi 1945 og er með gufuvél.
Skipið er í eigu Hvals hf. og verður
væntanlega notað til hvalveiða
þegar þær hefjast aftur. Engu að
síður er hér um merkilegt skip að
ræða sem mun verða merkilegur
safngripur þá fram líða stundir. I
Árbæjarsafni er nú til varðveislu
Aðalbjörg RE, 30 brúttólesta eik-
arbátur smíðaður hér á landi á
kreppuárunum að tilstuðlan þáver-
andi bæjarstjórnar Reykjavíkur til
eflingar atvinnu, skipasmíðum og
fískvinnslu.
Síðan 1986 hefur þetta merka
fley verið í umsjón Reykjavíkur-
borgar og stendur nú við Arbæjar-
safn. Heldur er það nú dapurlegt
að sjá þetta merka skip, með svo
mikla sögu tengda atvinnuupp-
byggingu í Reykjavík, svo afskipt
sem raun ber vitni.
Minjar
Það kemur mörgum
ferðamanninum spánskt
fyrir sjónir, segir Guð-
mundur Hallvarðsson,
að í höfuðborg þjóðar
sem byggir afkomu sína
á sjávarútvegi og sigl-
ingum skuli hvorki vera
físka- né sjóminjasafn.
Eitt gott sjóminjasafn yrði höf-
uðborginni til sóma
Ómetanlegum hlutum tengdum
sjávarútvegi og sjósókn hefur ver-
ið kastað á glæ. Sem betur fer eru
þó víða til munir og margt merki-
Íegra smásafna tengt fortíð sjó-
sóknar. En höfuðborgin getur ekki
látið sitt eftir liggja í þessum efn-
um. Erlendar þjóðir státa af sjóm-
injasöfnum þótt þar á bæ hafi ekki
í öllum tilfellum sjósókn og sjávar-
útvegur verið söm sem hér á landi,
hvað þá þegar til lífsviðurværis er
litið. Mikið er nú rætt og ritað um
þann vöxt sem í ferðaþjónustu er
hér á landi og er augljóst að slíkt
safn drægi verulega að erlenda
ferðamenn. Síðast en ekki síst væri
hér um sögulegar heimildir að
ræða sem gagnast myndu æsku
höfuðborgarsvæðisins til upprifj-
unar upprunans, landi og þjóð til
heilla.
Höfundur er alþingismaður.
Um merkingu
minnisvarða
Torfi H. Tulinius
ÓLÍKT flestum
öðrum þjóðum hafa
Islendingar sjaldan
orðið að fórna manns-
lífum til að verjast
ágangi annarra.
Ferðist maður til
Evrópu sjást víða
minnismerki um
fallna hermenn og
aðra sem týnt hafa
lífi og limum í þeim
manngerðu hamför-
um sem dunið hafa
yfir þessi lönd í al-
danna rás. Með því að
reisa þeim minnis-
varða er verið að
tryggja að nöfn frelsishetja og
fórnarlamba kúgunar, en líka
þeirra sem fallið hafa í tilgan-
gslausum skotgrafahernaði stór-
velda, verði ekki gleymskunni að
bráð. Verið er að minna eftirlif-
endur og eftirborna á þá stað-
reynd að það sem er nú er að ein-
hverju leyti tilkomið vegna þess
sem gerðist þá.
Þegar Islendingar börðust fyrir
viðurkenningu annarra þjóða á
stækkun efnahagslögsögunnar um
og eftir miðbik þessarar aldar,
rifjuðu menn gjarnan upp atburð
sem átti sér stað þann 10. október
1899 - íyrir réttum hundrað árum.
Þá réru fimm vestfirskir sjómenn
undir forystu ungs og kappsmikils
sýslumanns, Hannesar Hafstein,
upp að síðu bresks togara, en
hann var við botnvörpuveiðar á
Dýrafirði þrátt fyrir skýlaus
lagaákvæði sem bönnuðu slíkt.
Sýslumaður krafðist uppgöngu en
erlendu skipverjarnir svöruðu
með ókvæðisorðum. Þegar bátinn
rak svo aftur fyrir skipið slökuðu
þeir á togvírnum með þeim afleið-
ingum að bátnum hvolfdi og
sexmenningarnar íslensku steypt-
ust í kaldan sæinn. Tveimur var
bjargað af báti sem sendur var úr
Af góðum mönnum
og grænmeti
ÞAÐ er ekki aðeins
að við Islendingar
höfum gi-ænmeti á
borðum þessa dagana
heldur er það einnig á
milli tannanna á Sam-
keppnisstofnun og
N eytendasamtökun-
um - eða öllu heldur
samtök grænmetis-
framleiðenda. Astæð-
an er athugun Sam-
keppnisstofnunar á
dreifingarfyrirtækj-
um í grænmeti og
ásakanir um fákeppni.
Ekki skal ég um
það dæma hvort
óhreint mjöl finnist í
Halldór Reynisson
því poka-
Smiðjuvegi 11 <
Sími: 564 1088
200 Kópavogur
»Fax: 564 1089
Fást í byggíng.ivármerslimm m land ,illl
horni, enda virðist fákeppni vera
farið að gæta á mörgum sviðum ís-
lensks viðskiptalífs og virðist vera
í eðli markaðsbúskaparins þegar
fram í sækir. Þá ætla ég heldur
ekki að þræta fýrir hátt verðlag á
grænmeti sem að mínu viti er enn
of dýrt miðað við mikilvægi þess á
neysludiski neytenda, þótt verð
hafi stórum lækkað miðað við það
sem var hér áður fyrr. Hitt þykir
mér verra þegar fram koma ása-
kanir á hendur framleiðendum ís-
lensks grænmetis að þeir séu bein-
línis að henda vöru til að halda
uppi verði.
Sjálfur átti ég þess kost um níu
ára skeið að búa í næsta nágrenni
við eitt stærsta grænmetisræktar-
hérað landsins á Flúðum. Þá
kynntist ég mörgum garðyrkju-
bændum og veit að þeir leggja
metnað í framleiðslu sína. Eg veit
það líka að þetta fólk hefur þurft
að leggja hart að sér
til að framleiða sína
vöru. Þar hefur geng-
ið á ýmsu - stundum
gengið vel - stundum
illa, eina stUndina
voru það skaðræðis-
kvikindi sem herjuðu
á plönturnar - aðra
voru það vond veður.
í sól, í regni, í roki var
streðað við að planta
út og síðan uppskera í
kapphlaupi við vor-
þurrka eða hausthret.
Oft var á þessum
mönnum barið, ef
ekki af náttúruöflum,
þá neytendum og aldrei gátu þeir
hlaupið í skjól til stóra bróður í
ráðuneyti eða bændahöll. Aldrei
varð ég var við að menn léku sér
að því að farga því sem þeir í
sveita síns andlits strituðu við að
rækta, nema helst í gin þeirra sem
aðeins höfðu gott af.
Því þykir mér leitt til þess að
vita að ágætismenn og sómakærir
í forystu samtaka sem standa mér
reyndar nærri skuli fyrir einhvern
misskilning missa það út úr sér að
samtök garðyrkjubænda séu að
farga eigin lífsviðurværi til að
halda uppi verði. Þótt ég sé ein-
faldur maður og auðtrúa, þá get ég
einfaldlega ekki lagt trúnað á slíkt.
Það er helst að bændur kasta tó-
mötum eða sletta skyri ef þeim
svellur móður og þeir hafa einhver
ákveðin skotmörk að miða á (á
fastalandinu eru það helst skriff-
innar í Brussel sem fá slíkar kveðj-
ur).
landi þegar sást til
voðaverks skipverja,
Hannes var dreginn
nær dauða en lífi um
borð um togarann, en
þrír bátsverja fórust:
unglingspilturinn
Guðmundur Jónsson,
kvæntur maður, Jón
Þórðarson og mágur
hans, Jóhannes Guð-
mundsson, þrjátíu og
sex ára gamall bóndi
og bátsformaður sem
skildi eftir sig eigin-
konu og þrjú ung
börn.
Það þarf engan að
undra að menn minntust þessa at-
burðar í landhelgisstríðunum. Þar
hafði mikilvirkur baráttumaður
fyrir sjálfstæði Islendinga, og síð-
ar fyrsti ráðherra landsins, for-
ystu í aðgerðum gegn landhelgis-
brjóti, aðgerðum sem kostuðu
Sagan
í tilefni af því að ein öld
er liðin frá atburðunum
Grænmetisrækt
Aldrei varð ég var við að
menn léku sér að því að
farga því, segir Halldór
Reynisson, sem þeir í
sveita síns andlits strit-
uðu við að rækta.
Úr því að ég er farinn að kasta
hér fram einu og öðru þá langar
mig að bæta hér við nokkru sem
oft hefur plagað mig varðandi
grænmeti. Þegar ég hef komið í
ýmsar verslanakeðjur ónefndar í
Reykjavík í leit að fersku græn-
meti hefur mér verið næst skapi að
varpa um borðum grænmetisvíxl-
ara, því sannarlega á þar ýmislegt
heima á haugunum sem okkur
neytendum er boðið upp á. Það vill
nefnilega svo til að grænmeti er
viðkvæm vara með stuttan líftíma
og mér vitanlega hefur því ekki
verið gefið eilíft líf af skapara allra
góðra hluta. Einkum hefur þetta
átt við um innflutt grænmeti sem
þá hefur verið selt á verði langt
umfram gæði. Einu sinni gerðist
ég svo djarfur að orða þessar
raunir mínar við starfsmann einn-
ar verslunarinnar og svar hans var
stutt og laggott: „Þú þarft bara
ekkert að kaupa þetta!“
Höfundur er prestur og neytandi í
Reykjavík.
á Dýrafirði, segir Torfi
H. Tulinius, hafa afkom-
endur Jóhannesar Guð-
mundssonar haft frum-
kvæði að því að reisa
minnisvarða um menn-
ina þrjá sem fórust.
þrjá menn lífið. Minningin um hu-
grekki og fórn þessara manna
stappaði stálinu í Islendinga í við-
ureigninni við Breta, um leið og
hún tengdi landhelgisdeilurnar við
sjálfstæðisbaráttuna. Hún bjó til
sögulegt samhengi sem ljáði þess-
um deilum merkingu og gerði þau
að einhverju meira en karpi um
yfirráð yfír auðlind.
Bráðum er aldarfjórðungur lið-
inn síðan Islendingar unnu fulln-
aðarsigur í landhelgisbaráttunni.
Það er ekki fráleitt að líta á hana
sem lokahrinuna í þeirri baráttu
fyrir sjálfstæði Islands sem hófst
um miðbik síðustu aldar. Segja
má að traustum efnahagslegum
stoðum hafi verið rennt undir
sjálfstæði okkar þegar við öðluð-
umst einkarétt á veiðum á haf-
svæði sem er jafnstórt saman-
lögðu flatarmáli Frakklands og
Þýskalands.
I tilefni af því að ein öld er liðin
frá atburðunum á Dýrafirði, hafa
afkomendur Jóhannesar Guðmun-
dssonar haft frumkvæði að því að
reisa minnisvarða um mennina
þrjá sem fórust. Hann stendur í
landi Bessastaða við sama fjörð,
en þaðan lögðu mennirnir upp í
sína hinstu för. Minnisvarðinn
hefur ekki einvörðungu gildi fyrir
ættina, afkomendur tveggja
drengja sem urðu að fara í gegn-
um lífið án forsjár og umhyggju
föður síns, heldur einnig fyrir alla
íbúa þessa lands. Þetta hefur rík-
isstjórn íslands skilið enda ákvað
hún nýlega að styrkja gerð minn-
isvarðans með myndarlegu fram-
lagi. Það hefur Isafjarðarbær
einnig gert, auk ýmissa fyrir-
tækja, samtaka og einstaklinga,
og vafalaust munu fleiri bætast í
hópinn því enn hefur ekki safnast
fyrir öllum kostnaði.
Þessir aðilar, einkum þó fjöl-
skyldan, eiga þakkir skilið fyrir
framtak sitt. Það er okkur öllum
mikilvægt að vera minnt á að sam-
eign okkar í dag, yfirráðin yfir
auðlindinni, varð ekki til af engu
heldur kostaði baráttu og fórnir.
Sú saga má ekki gleymast.
Höfundur er bókmenntafræðingur
og dósent við heimspekideild HÍ.