Morgunblaðið - 02.12.1999, Blaðsíða 50

50 FIMMTUDAGUR 2. DESEMBER 1999
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Til hvers eru
samningar?
Afstaba Bandaríkjamanna vekur undr-
un í Ijósi vinsamlegs sambands land-
anna að öðru leyti ogþess einarða
/
stuðnings sem Island hefur veitt Banda-
ríkjunum á alþjóðavettvangi.
Millirikja-
SAMNINGUR
milli Banda-
ríkjanna og ís-
lands frá 1986 er
orðinn að óþægilegu ágrein-
ingsefni milli rikisstjórna land-
anna. Islendingar vilja að staðið
sé við samninginn, en Banda-
ríkjastjórn virðist hafa breytt um
skoðun á túlkun hans og tilgangi'
og hefur reynt eftir ýmsum leið-
um að víkja sér undan ákvæðum
hans. Furðu hljótt hefur verið um
þennan ágreining - vafalaust
vegna þess að íslenska utanrikis-
ráðuneytið hefur í lengstu lög vilj-
að reyna leysa hnútinn eftir hefð-
bundnum diplómatískum leiðum.
En bandarískir embættismenn
eru greinilega undir miklum ut-
anaðkomandi þrýstingi að verða
ekki við réttmætum óskum ís-
lendinga. Af-
VIÐHORF staða Banda-
---— ríkjamanna
Eftir Jakob F. vekur nokkra
Asgeirsson undrun í ljósi
vinsamlegs sambands landanna
að öðru leyti og þess einarða
stuðnings sem ísland hefur veitt
Bandaríkjunum á alþjóðavett-
vangi, svo sem við stækkun Atl-
antshafsbandalagsins og í stríðs-
rekstrinum í Kosovo.
Deilan snýst um flutninga fyrir
bandaríska varnarliðið á Islandi.
Um alllangt skeið sömdu Banda-
ríkin við íslensk skipafélög um
flutningana fyrir varnarliðið, en
1984 fékk bandaríska félagið
Rainbow Navigation þessa flutn-
inga í krafti lagaheimildar frá
1904 sem kveður á um að flutn-
ingar á vegum Bandaríkjahers
skuli vera í bandarískum höndum
sé þess kostur. Kom þá til harðr-
ar rimmu milli íslenskra og
bandarískra stjórnvalda. Haustið
1986 var deilan útkljáð með sér-
stöku samkomulagi ríkjanna sem
var á þá lund að sjóflutningum
fyrir varnarliðið skyldi skipt, eftir
útboð, milli íslenskra skipafélaga
og skipa er sigla undir banda-
rískum fána. Það skipafélag sem
ætti lægsta tilboð skyldi fá 65%
flutninganna en það skipafélag
sem ætti lægsta tilboð frá hinu
landinu skyldi fá 35% flutning-
anna.
Markmið þessa samnings var
að treysta íslensk skipafélög í
sessi þannig að í landinu væri öfl-
ug skipaútgerð sem gæti þjónað
efnahags- og öryggishagsmunum
þjóðarinnar á hættu- og neyðar-
tímum. Þetta eru samskonar
röksemdir og Bandaríkjamenn
nota sjálfir til að réttlæta þá al-
mennu reglu að einungis skip sem
sigli undir bandarískum fána ann-
ist flutninga fyrir Bandaríkjaher
og flutninga með gjafakorn til
fjarlægra landa, þ.e. markmiðið
er að tryggja að Bandaríkin eigi
skipakost á hættutímum. Hættu-
tímar eiga ekki einungis við um
styrjaldir heldur og náttúruham-
farir, svo sem eldgos og snjóflóð.
Við slfkar aðstæður er auðvitað
brýnt að Islendingar haíl til taks
öflugan skípakost.
A grundvelli milliríkjasamn-
ingsins frá 1986 hafa flutningarn-
ir fyrir varnarliðið síðan byggst.
Þar til í fyrra (1998) að flutning-
unum var öllum úthlutað til ný-
stofnaðra skipafélaga sem eru
undir einum og sama hattinum.
Bandaríski hluti flutninganna
fór til Transatlantic Lines LLC í
Delaware í Bandaríkjunum en sá
íslenski til Transatlantic Lines -
Iceland, þ.e. Atlantsskipa í
Garðabæ. Atlantsskip í Garðabæ
getur tæplega talist íslenskt
skipafélag í skilningi millir-
íkjasamningsins frá 1986 og því
síður er hægt að halda því fram
að samkeppni hafi ríkt milli syst-
urfélaganna við gerð tilboða í
þessa flutninga, eins og kveðið er
á um í samningnum. Hið íslens k
skráða félag er í meirihlutaeigu
Bandaríkjamanna, fjármagnað af
þeim og stjórnað frá Banda-
ríkjunum. Og þar vestra hefur
fyrirtækinu tekist að fá geysist-
erk pólitísk öfl til liðs við sig sem
telja sig vera að vinna banda-
rískum hagsmunum gagn með því
að ganga erinda Atlantsskipa í
Garðabæ. Niðurstaðan af út-
boðinu 1998 er því sú að einum
aðilja hefur tekist að verða sér úti
um hvort tveggja 65% og 35%
hluta flutninganna - og eru nú
allir flutningarnir í reynd á veg-
um bandarísks fyrirtækis eins og
var á árunum 1984-1986. Slíkt
gengur auðvitað þvert gegn skil-
málum og anda milliríkjasamn-
ingsins frá 1986.
En bandarísk yfirvöld hafa
þverskallast við að fylgja eftir
ákvæðum samningsins. Var því
gripið til þess ráðs að höfða mál
fyrir alríkisdómstóli í Washing-
ton. Dómur var upp kveðinn 3.
febrúar sl. og var ótvíræður sigur
fyrir sjónarmið íslendinga. Mál-
inu var þá áfrýjað og er nú beðið
dóms í áfrýjunarmálinu. En frá
því alríkisdómstóllinn kvað upp
sinn dóm hafa Bandaríkjamenn
verið ófáanlegir með öilu að efna
til nýs útboðs eða að endurskoða
niðurstöðu útboðsins frá 1998.
Með því að draga málið á langinn
sýnast bandarísk yfirvöld stefna
að því ljóst og leynt að niðurstaða
útboðsins frá 1998 standi óhögg-
uð.
Gangur þessa máls sýnir
hversu opið bandarískt stjórn-
kerfi er fyrir þrýstingi hags-
munaafla. Atlantsskip eiga sér,
sem fyrr segir, öfluga bakhjarla í
New Jersey-ríki sem hafa beitt
sér hart í þágu fyrirtækisins. Þar
hefur mest borið á öldungadeild-
arþingmanninum Robert G. Tor-
icelli, sem á mikið undir sér og
situr m.a. í dómsmálanefnd og ut-
anríkismálanefnd öldungadeildar
Bandaríkjaþings. Toricelli er
handgenginn Clinton forseta og
mikill stuðningsmaður væntan-
legs framboðs Hillary Clintons til
öldungadeildarinnar. Síðast en
ekki síst er Toricelli for-
ystumaður í fjáröflunarnefnd
Demókrataflokksins. Toricelli
mun hafa haft afgerandi áhrif á
allar aðgerðir Bandaríkjahers og
bandaríska utanríkisráðuneytis-
ins í ofangreindu máli allt frá því
útboð var auglýst. Af hverju svo
áhrifamikill þingmaður sem Tor-
icelli kýs að beita sér í þessu máli
er skýr vitnisburður um hversu
öflugir bakhjarlar Atlantsskipa
eru. Koma þeir m.a. úr verktaka-
starfsemi í New Jersey, kjör-
dæmi Toricellis, og er talið að
þeir tengist fjáröflunarstarfi
þingmannsins. Það má því segja
að kjördæmapot bandarísks þing-
manns sé farið að stýra milli-
ríkjasamstarfi Islands og Banda-
ríkjanna.
Álfar, fjöll og fólk
Rýnir-inn eftir Karl Jóhann Jónsson.
MYJVDLIST
Listasal'n ASÍ/Ás-
m n n il a r s a I u r
MÁLVERK
INGIMAR ÓLAFSSON
WAAGE OG KARL JÓ-
HANNJÓNSSON
Sýningin er opin alla daga nema
mánudaga frá 14-18 og lýkur 5.
desember.
í ÁSMUNDARSAL má nú sjá
sýningu tveggja ungra málara og
óhætt er að segja að sýningin sé
nokkuð frábrugðin því sem sést hef-
ur á sýningarsviðinu í Reykjavík það
sem af er vetri. Það er einkum vegna
þess að þeir Ingimar Olafsson Waa-
ge og Karl Jóhann Jónsson takast á
við málverkið af einbeitingu sem er
orðið fátítt að sjá meðal jafnaldra
þeirra. Sýningin í ASÍ er málverka-
sýning og engir tilburðir eru þar
hafðir til að afsaka málverkið eða
auka það með einhvers konar inn-
setningar- eða konsepttilburðum.
Karl Jóhann málar myndraðir og
hér er aðalviðfangsefni hans álfar og
svo kleinur, og í sýningarbæklingi
kemur fram að hann líti á hvort
tveggja sem portrett, tilraun til að
draga fram einstaklingseðli einhvers
„sem annars er til í þúsundatali". I
raun er hér um eins konar fantasíu-
myndir að ræða, jafnvel þar sem við-
fangsefnið er hin hversdagslega
kleina. Álfar Karls Jóhanns eru hins
vegar hversdagslegri heldur en við
mætti búast og fást við að skoða
myndlist eða drekka og dansa eins
og annað fólk. Myndirnar eru gam-
ansamar án þess að breytast í ein-
hvers konar skrýtlur eða skrípa-
myndir og þar sem Karli tekst best
upp, til dæmis í myndinni „Rýnir-
inn“, er handbragðið og úrvinnslan
virkilega góð.
Ingimar málar hins vegar á allt
öðrum nótum þótt einnig megi
kenna verk hans við eins konar
fantasíu. Viðfangsefni hans er nátt-
úran og málverkin eru flest stór og
efnistökin full af dramatík og hálf-
wagnerískri tilfinningu fyrir hinum
goðsagnakennda undirtóni náttúr-
unnar. Tvær myndanna sýna meira
að segja af eldsuppkomu, annars
vegar í Öskju og hins vegar í Trölla-
dyngju. Myndir Ingimars eru allar
frá nefndum stöðum á Islandi og í
þeim reynir hann að fanga bæði birt-
uhrif og efnisþyngd landslagsins
með því að byggja upp stóra og til-
komumikla fleti en vinna þá svo með
þunnum litalögum til að gefa þeim
dýpt.
Sýning Ingimars og Karls Jó-
hanns er nokkuð sundurleit og
vel hefði líka mátt sleppa
nokkrum myndum til að hinar
fengju að njóta sín betur, en þó
er ljóst að hér eru á ferðinni
menn sem taka málverkið al-
varlega og án þess að hallað sé
á önnur túlkunarform og að-
ferðir hlýtur það að vera gleð-
iefni.
HÖGGMYNDIR
HARPA BJÖRNSDÓTTIR
HARPA Björnsdóttir sýnir í
Gryfjunni í Listasafni ASI sér-
stæða málmskúlptúra. Styttur
hennar eru allar tilbreytingar
við sama stef, myndir af fólki
með eitthvað á höfðinu. Verkin
eru vandlega unnin en hafa þó
gróft yfírbragð og líkamar
fólksins eru flatir og stílfærð-
ir, og í þeim gætir áhrifa frá svokall-
aðri frumstæðri list eða alþýðulist.
Verkin eru ekki stór en málmurinn
gefur þeim vissan massa og þyngd
þeirra og alvarleiki undirstrikast af
því að hér standa þær margar sam-
an, eins konar her af fólki sem af-
hjúpar bæði líkama sína og hugsan-
ir. Formin á höfðum þeirra má
reyndar túlka á ýmsa vegu en nær-
tækast er kannski að ætla að með
þeim vilji Harpa kafa inn í frum-
hugsanir mannanna, þær erki- eða
arfhugmyndir sem liggja til grund-
vallar hugsunum okkar og hegðun.
Sýning Hörpu hefði vel getað
staðið í stærri sal þótt ekki sé á
nokkurn hátt þrengt að verkunum í
Gryfjunni. í þessum litlu styttum fer
saman öryggi í handbragði og skýr
hugsun og útfærsla, og heildar-
myndin verður því sterk þótt verkin
virðist látlaus við fyrstu sýn.
Jón Proppé
Staðlaðar ímyndir
Linda Eyjólfsdóttir með eitt verka sinna
á sýningunni í Stöðlakoti.
MYNDLIST
SI«(11 a k «t, II ó k h I« ð -
ii s I í »■
mAlverk
LINDA EYJÓLFSDÓTTIR
Til 5. desember. Opið daglega frá
kl. 14-18.
LINDA Eyjólfsdóttir sýnir hátt á
þriðja tug akrýlverka á masonítplöt-
um í Stöðlakoti undir samheitinu
„Kaffi, englar og fleira fólk“. Þetta
mun vera fyrsta einkasýning henn-
ar, en áður hefur Linda tekið þátt í
samsýningu í Gallerí Fold. I Stöðla-
koti er myndefni hennar andlitslaus-
ar kvenfígúrur með vængi og geisla-
baug, innan um fljúgandi kaffibolla
og ávexti. I einni myndinni er til-
brigði um engil, því hann er með vín-
ber á hausnum í stað geislabaugs, og
eins eru önnur tilbrigði, svo sem af
kaffibolla með vængi.
Hvert Linda er að fara með slík-
um mótívum er ekki auðvelt að sjá í
fljótu bragði, né hvers vegna hún
endurtekur myndefnið með svipuð-
um tilbrigðum út alla sýninguna. En
vegna þess hve formteikningin er
stöðluð og litameðferðin einhæf
reynir ekkert á hæfileika hennar
sem málara. Svo virðist sem Linda
kjósi að sigla framhjá öllum átökum
sem kveikt gætu eftirvæntingu með
áhorfendum, eða komið henni sjálfri
á óvart, óþægilega jafnt sem þægi-
lega.
Listamenn sem temja sér slíkan
framgangsmáta fara á mis við það
ævintýri sem fólgið er í glímunni við
miðilinn. Þar skilur einmitt milli
þess sem vitjar hins óþekkta með
því að voga, og hins sem kýs að
halda sig innan öruggra landamæra
skreytilistarinnar og
endurtaka stöðugt það
sem honum lætur best.
Sem betur fer bendir
ekkert til þess að
Linda hafi gert upp við
sig hvorum hópnum
hún vill fylgja. Ef hún
vissi gjörla hvað hún
vildi mundi hún ekki
velja sér málverkið
sem skreytimiðil held-
ur kjósa sér einhvern
annan vettvang þar
sem skreytiþörfin
fengi vænlegri útrás.
Það er nefnilega
alltof útbreiddur mis-
skilningur að listmál-
un sé þankafrí iðja sem
einungis þjálfi auga og
hönd en láti heilabúið
ósnortið. En allt tal um tækni er til
lítils ef engin íhugun fylgir pensilfa-
rinu. Það er þessi skortur á íhugun
sem veldur því að málverk Lindu
skortir þá útgeislun sem allir lista-
menn sækjast eftir. Meira af því
sama bætir engu við nema síður sé.
Það sem jafn drátthagur listamaður
og hún verður að gera er að mála
minna og hugsa meira: Hvert er ég
að fara og hvað rekur mig áfram?
Halldór Björn Runólfsson
• TÖNN fyrir tönn er eftir Agöthu
Christie, í þýðingu Ragnars Jónas-
sonar.
Hercule Poirot óttast fátt - en
hann óttast tannlækna! Hann er
þess vegna frelsinu feginn þegar
hann kemur út af tannlæknastofu
Morleys. En skömmu síðar fær hann
þær fréttir að tannlæknirinn hafi
stytt sér aldur. Poirot grunar hins
vegar að ekki sé allt með felldu -
enda á málið eftir að flækjast og
fleiri að falla í valinn.
Útgefandi er Skjaldborg. Bókin er
173 bls.Verð 3.480 kr.
• HINUMEGIN við heiminn eftir
Guðmund L. Friðfínnsson er endur-
útgefin. Hún kom fyrst út árið 1958.
Indriði G. Þorsteinsson ritar formála.
I fréttatilkynningu segir að höf-
undurinn vefur örlagaþætti einstakl-
inga í litríka voð framvindu sögunn-
ar, í heimi þar sem stórir atburðir
gerast ekki endilega, en hið smáa og
sammannlega verður þeim mun
stærra og eftirminnilegra. Bak við líf
sögupersónanna má skynja undir-
öldu Islandssögunnar á breytinga-
skeiði. Ennfremur er vitnað í umfjöll-
un Kristmanns Guðmunssonar í
Morgunblaðinu
12. desember
1958: „Fegurð
heiðarinnar,
harka norður-
byggða, haust-
rökkur, ung sorg,
geislandi ung
gleði, allt er í
þessari einföldu,
ljóðrænu og yfir-
lætislausu frásögn, þar sem snilldar-
tökin leynast á hverri blaðsíðu."
Útgefandi er Skjaldborg. Bókin er
249 bls. Verð 3.480 kr.
Guðmundur L.
Friðfinnsson