Morgunblaðið - 02.12.1999, Blaðsíða 60

60 FIMMTUDAGUR 2. DESEMBER 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Þörfin fyrir innan-
landsaðstoð er mikil
SÍÐASTLIÐIN tvö
ár hefur staðið yflr til-
raunaverkefni þar sem
innanlandsaðstoð
Hjálparstarfs kirkj-
unnar hefur verið end-
urskoðuð og mótuð, því
verki er nú lokið.
Markmiðið var að auka
gæði þjónustunnar,
gera hana skilvirkari
og veita skjólstæðing-
um meiri ráðgjöf og
sálgæslu en gert hafði
verið. Verkefnið var
stutt myndarlegum
fjárstuðningi Sam-
bands íslenskra spari-
sjóða sem m.a. gerði
stofnuninni kleift að ráða félags-
fræðing til starfsins.
Starfsemin á þessum tíma hefur
einkennst af stöðugum straumi fólks
sem leitar til Hjálparstarfsins eftir
aðstoð. Fleiri matarpakkar og styrk-
ir voru afgreiddir á sl. starfsári en í
fyrra og var aukningin um 16% milli
ára. Alls voru matarpakkar og styrk-
ir til skjólstæðinga 1.547 á sl. starfs-
ári. Heildarfjöldi þeirra sem nutu að-
stoðarinnar, skjólstæðingar og
fjölskyldur þeirra, voru 3.380 ein-
staklingar, þar af 1.572 böm.
Ef skjólstæðingahópur sl. árs er
skoðaður nánar eftir kyni, hjúskap-
arstöðu og félagslegri stöðu kemur
eftirfarandi í Ijós:
Kyn:
Konur eru 59,5% en karlar 40,5%.
Hjúskaparstaða:
Einstæðir foreldrar 37,5% af
iáfepnum.
Hjón með börn eru 8,8% af hópn-
um.
Barnlaus hjón eru 7,0% af hópn-
um.
fyrirtækja sem hafa gefið matvæli.
Einnig hafa fjölskyldur með börn á
framfæri fengið úttektarkort í versl-
unum sem ætluð eru til kaupa á
mjólkurvöru o.fl.
Þegar talað er um aðstoð árið um
kring, er mikilvægt að geta þess að
miklum tíma hefur verið varið í að
leysa mál skjólstæðinga á heildræn-
an hátt, m.a. með því að kanna kjör
þeirra og leita lausna. Oft hefur
þetta starf verið unnið í samvinnu við
aðrar stofnanir og fyrirtæki sem í
mörgum tilvikum hefur skilað mjög
farsælum lausnum. Þá hefur sýnt sig
að fólki er mjög mikilvægt að eiga
aðgang að hlutlausum aðila eftir oft
erfiða þrautagöngu innan kerfisins,
þar sem því virðast allar leiðir lokað-
ar. Mikilvægir þættir innanlandsað-
stoðar hafa því verið hlustun, hlutt-
ekning og að sýna skilning þegar við
hefur átt, hvatning og ábendingar.
Aðstoð til lengri tíma
eitt af áhersluatriðum
A tilraunatímabilinu var tekin upp
aðstoð til lengri tíma við skjólstæð-
inga sem lent höfðu í óvæntum fé-
lags- eða fjárhagslegum erfiðleikum
orsakir sem varað höfðu um ein-
hvern tíma. Orsakir þehra erfiðleika
mátti oft rekja til veikinda, dauðs-
falla, skilnaðar eða búferlaflutninga
en lausnir virtust ekki liggja innan
hefðbundinna leiða velferðarkei'fis-
ins eða þær of takmarkaðar. í þess-
um þætti voru fyrirbyggjandi starf
og bamaverndarsjónarmið höfð að
Hjálparstarf
Hjálparstarf kirkjunnar
mun nú fyrir þessi jól,
eins og undanfarin ár,
segja Jónas Þórisson
og Harpa Njáls, veita
-------------------------
bágstöddum Islending-
um aðstoð í samvinnu
við Reykjavíkur-
deild RKÍ.
leiðarljósi. Helmingur þess hóps sem
fékk aðstoð til lengri tíma fékk að-
stoð vegna veikinda umsækjanda
sjálfs eða barna hans, með þeim af-
leiðingum að hann gat ekki stundað
vinnu. Rúmlega 10% fengu aðstoð til
að ljúka námi og þannig skapa sér
betri afkomumöguleika. Auk ráð-
gjafar fengu allir matarpakka og eða
úttektarstyrk. Aðstoðin varði frá
tveimur til sex mánuðum þótt dæmi
væru um lengri tíma. Þeir sem nutu
þessarar aðstoðar vora í tæplega
70% tilvika einstæðir foreldrar, ein-
staklingar í um 20% tilvika og hjón
með börn á framfæri íylltu 10% til-
vika. Ljóst er að þessi vinna skilaði
árangri og fólki fannst það fá mikil-
vægan stuðning sem það fékk ekki
annars staðar.
Hverjir fá aðstoð hjá
Hjálparstarfí kirkjunnar?
Athyglisverður munur kom fram í
samsetningu skjólstæðingahópsins
sl. ár. Kom m.a. í ljós að öryrkjar
vora stærri hluti umsækjendahóps-
ins 11 mánuði ársins en þeim fækkar
hlutfallslega í desember vegna þess
hve margt láglaunafólk þarf að leita
sér aðstoðar um jólin. Samsetning
skjólstæðingahópsins var þannig að
öryrkjar vora 58,4% þeirra sem leit-
uðu til Hjálparstarfsins ef miðað er
við allt sl. ár en 65,7% hópsins ef þeir
era teknir frá sem komu vegna jól-
anna. Láglaunafólki á vinnumarkaði
fjölgaði þá mjög og varð 14,9%
þeirra sem sóttu um aðstoð eingöngu
um jólin en var annars 11 mánuði ár-
sins 3,9%. Þá voru sjúkir 8,2% 11
mánuði ársins.
Hvers vegna eru öryrkjar
og atvinnulausir flestir
í hópi skjólstæðinga?
Öryrkjar og atvinnulausir lifa við
mjög kröpp kjör sem ákvörðuð era
af hinu opinbera. Þeir hafa litla sem
enga möguleika á að afla umfram-
tekna. Hjá þeim má ekkert út af
bregða til þess að endar nái ekki
saman. Óvænt útgjöld geta þýtt að
margir mánuðir líða þar til hægt er
að standa í skilum. Rúmlega 83%
skjólstæðinga HK 11 mánuði ársins
era öryrkjar og atvinnulausir. Þá er
staðreynd að makar skjólstæðinga
vora í helmingi tilfella einnig öryrkj-
ar. Það má ítreka að erfið kjör fá-
tækra koma niður á börnum þeirra
og rétt að minna á að börn á fram-
færi skjólstæðinga sem fengu aðstoð
á sl. starfsári vora 1.572 talsins.
Talsmaður hinna
verst settu
í ljósi framangreindra stað-
reynda, var í ársbyrjun tekinn upp
nýr þáttur í starfi umsjónarmanns
Einhleypir era 46,7% af hópnum.
Félagsíeg staða skjólstæðinga:
Öryrkjar eru 58,4%.
Atvinnulausir era 16,0%.
Láglaunafólk á vinnumarkaði er
10,3%.
Sjúkir era 5,8%.
Aðrir hópar, s.s aldraðir og náms-
fólk, era 9,5%.
Hér á eftir verður gerð grein fyrir
umfangi innanlandsaðstoðar og því
starfi sem unnið hefur verið á síðasta
starfsári. Segja má að starf innan-
landsaðstoðar HK sé tvíþætt: Aðstoð
sem veitt er 11 mánuði ársins og
jólaaðstoð í desember.
Aðstoð árið um kring:
Neyðaraðstoð
Á fyrra starfsári þessa tilrauna-
verkefnis, var lagður grunnur að
innanlandsaðstoðinni með aukinni
áherslu á eigið matarbúr. Aðstoðin
hefur m.a. falist í því, að fólk hefur
fengið matarpakka og fatnað að
hámarki 3-4 sinnum á ári fyrir hvern
skjólstæðing. Forsendan fyrir því
hve vel hefur gengið er aðstoð fjölda
lím og fúguefni
LJ» L
■■■■■■ra*Ti i \ !l2
■ff *15IBrr\ U ’AáÉiBB
K 2» '1 WBáiHHH
Hn
Stórliöfða 17. við Gullinbrú • S. 567 4844
www.ilis.is • Netfang flisGHlis.is
Brandtex fatnaður
5.

Stretchbuxur kr. 2.900
Konubuxur frá kr. 1.690
Dragtir, kjólar,
blússur og pils.
Ódýr náttfatnaður.
Nýbýlavegi 12, sími 5544433
Kröfur ríkisvaldsins
fá ekki staðist
ÞAÐ hefur komið
landeigendum í Ár-
nessýslu á óvart að rík-
ið skuli gera kröfu til
þess að svokölluð há-
lendislína liggi víða nið-
ur í eignarlönd bænda,
og allt niður að bæjar-
húsum. I kröfum ríkis-
ins felst, auk þess að
telja sig eiganda að öO-
um afréttum Árnes-
inga, að ríkið teljist
granneigandi að vera-
legum landssvæðum
innan þinglýstra landa-
merkja lögbýla, landi
sem fram til þessa hef-
ur verið þinglýst og
óumdeild eign þeirra jarðareigenda
sem skráðir hafa verið fyrir jörðun-
um á hverjum tíma í a.m.k. um 300
ár. Má í því sambandi nefna að jarðir
þær sem ríkið gerir nú kröfu til að
verði að hluta lýstar sem þjóðlendur,
era taldar upp, og þeim lýst sem
sjálfstæðum fasteignum í jarðabók
Árna Magnússonar frá árinu 1703,
og er raunar auðvelt að rekja grann
þeitra allt til landnáms. Jarðir þess-
ar hafa síðan í gegnum aldimar skipt
um eigendur með ýmsum hætti, s.s.
fyrir kaup, (m.a. opinber uppboð,)
erfð, eða skipti ýmiskonar, þær veð-
settar og þær skráðar í fasteigna-
matsbækur, og síðast en ekki síst
hafa eigendur greitt af þeim skatta
og skyldur til hins opinbera, svo sem
fullkomin eign væri. Hvergi er því
hægt að finna því stað í opinberam
bókum að fasteignir þessar séu ekki
undirorpnar fullkomnum eignar-
rétti, enda öllum heimildarskjölum
þinglýst athugasemdalaust. Ekkert
bendir til annars en að eigendur
þessara jarða hafi farið
með öll hefðbundin
eignaumráð þeirra,
sem m.a. felast í því að
þeir gátu bannað öðr-
um not þessara eigna.
Er skemmst frá því
að segja að heima-
mönnum þykja kröfur
ríkisins með ólíkindum
og trúa því vai-t að það
hafi verið vilji þeirra al-
þingismanna er sam-
þykktu framvarp til
laga um þjóðlendur að
ríkisvaldið gerði jafn
harða hríð að eignar-
rétti manna svo sem
raunin hefur orðið.
Hafa raunar ýmsir þingmenn, og
m.a. landbúnaðarráðherra talað í þá
vera. Niðurstaðan af þessari ki-öfu
ríkisins er sú að hér í Árnesþingi rík-
ir mikið óvissuástand. Veldur þessi
kröfugerð ríkisins landeigendum
þegar miklu tjóni, þar sem jarðir
falla í verði og missa einnig veð-
hæfni, meðan ekki hefur verið skorið
úr um hvort kröfur ríkisins standast.
Menn undirbúa sig nú undir harðan
slag, og ljóst er að ekkert verður gef-
ið eftir, enda era menn gjarnan að
verja ævistarf margra kynslóða.
Heimamenn líta svo á, að verið sé
að takast á um ýmis grandvallarsjón-
armið í okkar samfélagi. Eignarrétt-
urinn er friðhelgur og hann er sér-
staklega varinn í okkar stjórnarskrá.
Þetta stjórnarskrárákvæði hafa
menn til þessa talið einn af horn-
steinum samfélagsins. Þessu tengj-
ast svo hugmyndir manna um
sjálfsákvörðunarrétt sinn, sjálfstæði
og trú á frelsi einstaklingsins sam-
fara ábyrgð á eigin gerðum, og efa-
Þjóðlendumál
Landeigendur binda
vonir við, segir Olafur
Björnsson, að ríkið
muni að athuguðu máli
draga kröfur sínar til
baka.
semdir um að ríkisvaldið geti leyst
öll vandamál. Hér er því um mann-
réttindamál að ræða, þar sem ein-
staklingurinn á í höggi við ríkisvald-
ið.
Hvað sem líður lögfræðilegum
sjónarhornum máls þessa, verður
ekki hjá því komist að viðurkenna að
málið er fyi-st og fremst pólitískt.
Það er pólitísk ákvörðun að lýsa því
yfir að land sem enginn geti sannað
eignarrétt sinn að teljist háð beinum
eignarrétti ríkisins. Sýnt hefur verið
framá af fræðimönnum, svo sem
fram kemur í greinargerð með þjóð-
lendulögunum, að yfirlýsing þessi sé
í sjálfu sér óþörf, þar sem ríkið geti í
skjóli valdheimilda sinna farið með
nýtingarheimildir slíks lands svo
sem það hefur gert, s.s. botninn í
Mývatni og vatnsorku á Land-
mannaafrétti. Bent hefur verið á að
það hefði einnig verið hægt að lýsa
því yfir að sveitarfélögin í landinu
yrðu eigendur þessa lands, í sam-
ræmi við staðarmörk sveitarfélaga.
Til þess var væntanlega ekki vilji á
Alþingi.
Hvað ætlar svo ríkið að gera við
þjóðlendurnar? Verða þær friðlýstur
Ólafur
Björnsson
innanlandsaðstoðar, sem fólst í því
að kynna kjör skjólstæðinga HK
bæði innan og utan kirkjunnar. Með
því var ætlunin að leggjast á árina
með þeim sem vilja uppræta þær að-
stæður í þjóðfélaginu sem verða til
þess að fólk þarf aðstoð líknarfélaga
til að komast af.
Jólaaðstoð
Jólaaðstoð er einn þáttur í starfi
innanlandsaðstoðar og hefur verið
unnin í samstaifi við Reykjavíkur-
deild RKI. Fyrir síðustu jól nutu
2.049 einstaklingar, skjólstæðingar
og fjölskyldur þeirra, matargjafa,
þar af 986 börn. Um 900 matarpakk-
ar vora afgreiddir á landinu öllu.
Fjöldi fyrirtækja gaf matvæli sem
metin voru á 7-8 milljónir króna. Um
30 sjálfboðaliðar komu að starfinu
um sl. jól og unnu 370 klukkustundir
við matarbúrið. Allt er þetta ómetan-
leg aðstoð en án hennar væri ekki
hægt að veita þeim sem leita til HK
eins vel og raun ber vitni.
Lokaorð
Ljóst er að þrátt fyrir almenna
velferð í samfélagi okkar er þörf fyr-
ir aðstoð líknarfélaga. Það er ósk-
andi að aukin hagsæld sem talað er
um skili sér til fólks svo færri þurfi
að leita aðstoðar fyrir jólin. Hjálpar-
starf kirkjunnar mun nú fyrir þessi
jól, eins og undanfarin ár, veita bág-
stöddum Islendingum aðstoð í sam-
vinnu við Reykjavíkurdeild RKÍ.
Ljóst er að mikil þörf var fyrir inn-
anlandsaðstoð Hjálparstarfs
kirkjunnar á þeim tveimur áram
sem tilraunaverkefnið stóð. Fyrir
liggur skýr niðurstaða hvaða hópar
samfélagsins hafa þurft að leita eftir
aðstoð hjá HK og endurspeglar hún
þá mynd hverjir era verst settir í
okkar samfélagi. Lokamarkmið hlýt-
ur að vera að uppræta fátækt og
neyð sem kallar á aðstoð líknarfé-
laga.
Jdnas Þórísson er framkvæmda-
stjórí Hjálparstarfs kirkjunnar,
Harpa Njáls var umsjónarmaður
tilraunaverkefnis HK og stundar nú
MA-nám við HI.
þjóðgarður, eða verða þær lagðar
undir virkjanir? Eflaust verður það
einhver blanda af þessu, en þó að
undirritaður treysti núverandi vald-
höfum til að fara með málefni hálend-
isins, þá veit enginn hvaða valdhafar
komast síðar að, eða hvaða hug-
myndir þeir munu hafa um hvernig
nýta eigi landsvæði þetta. Þá komum
við að mikilvægri pólitískri spurn-
ingu: Er ekki vænlegi-a, og er það
ekki í samræmi við yfiriýsta stefnu
núverandi stjórnarflokka, að treysta
einstaklingum, fyrirtækjum eða
sjálfstæðum stofnunum jafn vel, ef
ekki betur, en ííkinu til að fara með
eignir þessar? Dugar ríkinu ekki að
setja eignarráðunum almennar
takmarkanir í lögum svo sem með
náttúruverndar-, skipulags- og um-
hverfislögum? Getur ríkið ekki náð
markmiðum sínum um hálendið,
hvort sem um er að ræða friðun eða
nýtingu með öðram hætti, t.d. með
samningum við einstaka landeigend-
ur? Slíkt hefur ríkið oft gert t.d. þeg-
ar það keypti Skaftafell í Öræfum,
eða þegai- ríkið gerði samning við
eigendur jarðarinnar Stafafells í
Lóni um friðland á Lónsöræfum.
Þegar málið er skoðað í heild sinni
ættu flestir að geta orðið sammála
um það að .sú ákvörðun ríkisins að
gera svokallaðar ýtrustu kröfur fyrir
óbyggðanefnd, er óskiljanleg, og í
andstöðu við þær grandvallarhug-
myndir er liggja að baki núverandi
þjóðfélagsskipan, sem miðast við það
að menn fái notið ávaxta verka sinna
og sjái tilgang í því að leggja sig alla
fram. Ríkisvaldið á ekki að setja sig í
spor kröfuharðs einstaklings, heldur
ber því að gæta hlutleysis og sann-
girni.
Landeigendur binda því vonir við
að ríkið muni að athuguðu máli draga
kröfur sínar til baka, þannig að það
viðurkenni beinan eignarrétt manna
að jarðeignum sínum, en haldi sig við
kröfur til þess lands sem enginn hef-
ur gögn yfir að hann eigi.
Höfiindur er hæstaréttarlögmaður
á Selfossi.