Morgunblaðið - 29.02.2000, Síða 12

12 ÞRIÐJUDAGUR 29. FEBRÚAR 2000
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Frá brautskráningu fyrstu hjúkrunarfræðinganna með meistaragráðu, í fremstu röð eru þrír þeirra, þeir sem
búsettir eru á Akureyri, Sigfríður Inga Karlsdóttir, Hólmfríður Kristjánsdóttir og Dóróthea Bergs, í næstu röð
eru Árún Sigurðardóttir, starfandi forstöðumaður heilbrigðisdeildar, og Sigríður Halldórsdóttir, prófessor við
Háskólann á Akureyri, og í öftustu röð eru Bob Price, yfirmaður meistaranáms við Royal College of Nursing
Institute, Þorsteinn Gunnarsson, rektor Háskólans á Akureyri, og Liz Clark, sem stjómar fjarnámi við RCNI
við Manchester-háskóla.
Meistaragráðunám í hjúkrunarfræði við heilbrigðisdeild
Háskólans á Akureyri og RCNI við Manchester-háskola
Reynslan eykur trú
á gildi fjarnáms
inga eða annarra sérfræðinga eftir
þörfum."
Auka þarf samfélagsþjónustu
En hvaða framtíðarsýn sjá þau
Þórhalla og Engilbert fyrir sér - á
hvað myndu þau leggja áherslu ef
þau yrðu heilbrigðisráðherra í einn
mánuð eða eitt ár?
„Ég sé fyrir mér að auka þarf
samfélagsþjónustu við geðsjúka í
samvinnu við heilsugæsluna," segir
Þórhalla. „Það þurfa ekki allir geð-
sjúklingar að leggjast á sjúkrahús
og margan vanda þeirra má leysa
með öðrum hætti. Til þess að svo
megi verða þarf að koma til samfé-
lagsþjónusta, sjúkrahústengd geð-
hjúkrun og heimaþjónusta þar sem
hjúkrunarfræðingar og aðrir sér-
fræðingar svo sem félagsráðgjafar
myndu sjá um vitjanir í heimahús og
aðra þá þjónustu sem viðkomandi
þarf á að halda.“
Engilbert segir að flétta þurfi bet-
ur saman félagsþjónustu og geðheil-
brigðisþjónustu. „Hér er þetta of að-
greint en víða erlendis fléttast mjög
náið saman heilbrigðis- og félags-
þjónusta við aldraða og geðsjúka.
Við þurfum líka að sinna þeim van-
greinda og lítt meðhöndlaða hópi
fólks sem kemur til lækna endurtek-
ið vegna líkamlegra einkenna sem
engar líkamlegar skýringar finnast
á. Þetta nefnum við sállíkamleg ein-
kenni og er þarna um mun stærri
hóp að ræða en flestir gera sér grein
fyrir. Við þurfum líka að sinna betur
þeim fjölmörgu sem eiga við át-
raskanir að stríða og þannig mætti
áfram telja. Ég vil þó leggja áherslu
á mikilvægi þess að þjónustan sé
sem mest samfelld og allt gert til að
boðskipti verði sem einföldust og
greiðust milli þeirra sem henni
sinna.
Hér vantar betra fyrirkomulag til
að tryggja að langveikum sjúkling-
um, t.d. sumum geðklofasjúklingum,
sé fylgt nægilega vel eftir. Það er
ekki nóg að segja þeim að koma
reglulega, það getur hreinlega þurft
að heimsækja þá suma hverja, því að
þeir geta einfaldlega átt mjög erfitt
með að skipuleggja daginn og kom-
ast á milli staða til að mæta á göngu-
deild á tilsettum tíma. Þama kæmi
aukin samfélagsþjónusta sér vel.“
Iðjuþjálfun mikil-
vægur þáttur
Iðjuþjálfun er snar þáttur í starf-
semi bráðageðdeildarinnar og þar
eru jafnan sex til átta sjúklingar í
þjálfijn á degi hveijum auk þess sem
öllum sjúklingum á deildinni er boðið
upp á frjálsa tíma þar þrisvar í viku.
„Hlutverk okkar er að þjálfa þá
sem eru hér til meðferðar til að tak-
ast aftur á við ýmis venjuleg og dag-
leg störf,“ segir Annetta Ingimund-
ardóttir yfiriðjuþjálfi. Hún segir að
þeir sem hafi átt við erfiða geðsjúk-
dóma að stríða mikli oft fyrir sér ein-
foldustu hluti og ráði hreinlega ekki
við að skoða póstinn, greiða reikn-
inga eða annast heimilisstörf og því
þurfi oft að skoða aðstæður þeirra
heima fyrir. Taki þjálfunin mið af því
að koma mönnum aftur til að sinna
þessum daglegu störfum.
„Ef fólk hefur verið lengi veikt áð-
ur en það kemur í meðferð getur
heimilið hreinlega verið í rúst og
þess vegna er mikilvægt að við skoð-
um vanda sjúklinga út frá því og
vinnum saman að lausn. Iðulega fá-
um við einnig félagsráðgjafa til að
taka að sér þætti er varða fjármál
eða annað sem lagfæra þarf. Það
reynist sjúklingum oft erfitt að koma
heim aftur eftir meðferð og taka upp
fyrri hlutverk sín sem eiginmaður
eða eiginkona en þjálfun okkar mið-
ar að því að koma sjúklingnum til að
standa á eigin fótum á ný,“ segir
Annetta ennfremur.
Rúmum fækkað
Varla er unnt að skilja við umfjöll-
un um geðsviðið án þess að spyija
þau Engilbert og Þórhöllu hvaða
áhrif fækkun rúma á deildinni kunni
að hafa á starfsemi hennar og raunar
komu áhyggjur þeirra vegna fækk-
unarinnar oft fram í samtalinu.
„Hér við deildina hefur verið á sl.
árum mikil uppbygging, hér starfa
meðal annars sjúkraþjálfarar,
sjúkraliðar og sérhæft starfsfólk við
umönnun. Einnig er hér við deildina
starfandi fræðslustjóri sem sér um
fræðslu fyrir sjúklinga, starfsmenn
og ekki síst, þar sem mest er þörfin,
fræðslu fyrir aðstandendur," segir
Þórhalla.
„Það verður þrengt verulega að
húsnæði deildarinnar. Til dæmis
verður að færa iðjuþjálfunina, sem
nú hefur sérstaka aðstöðu, inn á
gang deildarinnar. Einnig þarf að
finna læknum, sálfræðingum og fé-
lagsráðgjöfum nýja aðstöðu þar sem
herbergi þeirra á gangi B-2 verða
nýtt fyrir taugasjúkdómadeildina
sem flyst frá Grensásdeild í aðal-
byggingu SHR.
Ef þjónustan minnkar hér verða
sjúklingar sem hefur verið fylgt eftir
um árabil að fara annað og allt slíkt
er mjög erfitt fyrir þá sem glíma við
langvinna og alvarlega geðsjúk-
dóma. Því var mjög gott að heyra
þann eindregna vilja heilbrigðisráð-
herra í umræðum á Alþingi 22. febr-
úar að hún ætli ekki að standa fyrir
skerðingu á þjónustu við þá sem
glíma við geðraskanir. Það er gott að
eiga hana að bakhjarli ef þessi
sparnaðaráform fara úr böndunum
og leiða til erfiðleika hjá geðsjúk-
um,“ segir Engilbert.
„Sú umræða sem hefur verið í
gangi allt frá því að framkvæmda-
stjórn SHR kynnti niðurskurðartil-
lögur sínar hefur líka þau óbeinu
áhrif að starfsfólk getur farið að
hugsa sér til hreyfings ef því líst ekki
á þróunina hér og það kann ekki
góðri lukku að stýra. Nú þegar vant-
ar starfsfólk í greinina og við megum
ekki við því að tapa fagfólki með
áhuga og reynslu í störf utan geð-
heilbrigðissviðsins. Launalega er
grasið grænna víða annars staðar en
í umönnunarstörfum á sjúkrahúsun-
um og þvi er gríðarlega þýðingar-
mikið að meðferðarumhverfið sé
áhugavert og mannsæmandi fyrir
sjúklinga og starfsfólk.“
Víða fordómar
undir niðri
Þórhalla segir að það ætti að vera
sjálfsagt að menn leiti hjálpar vegna
geðsjúkdóma en fordómar blundi
víða undir niðri. „Oft er rætt þannig
um geðsjúkdóma að menn reyna að
gera lítið úr þeim og sumir teija að
geðsjúkdómar séu merki um að líf
þeirra sé á einhvem hátt misheppn-
að, en staðreyndin er sú að geðsjúk-
dómar geta ekki aðeins verið lífs-
hættulegir, þeir valda einnig meiri
fötlun og lífsgæðamissi en flestir
aðrir sjúkdómar samkvæmt nýleg-
um rannsóknum Murray og Lopez,
sem hafa vakið mikla athygli. Þar
kemur m.a. fram að aðeins kran-
sæðasjúkdómur mun valda meiri
lífsgæðamissi en þunglyndi á fyrri
hluta nýrrar aldar.
Á síðari árum hafa menn getað
losað sig við feimni í umræðunni um
áfengis- og vímuefnavandamál, en
geðsjúkdómar, eins og þunglyndi,
eru ennþá feimnismál hjá mörgum.
Það þarf að breytast.“
Engilbert og Þórhalla segja að al-
menningsálitið hérlendis í garð geð-
sjúkdóma sé að breytast til hins
betra með aukinni fræðslu. „Bókin
og kvikmyndin um Engla alheimsins
hafa haft heilmikið að segja í þessu
sambandi og nú síðast líka herferð
landlæknis um geðheilbrigðismál,“
segir Engilbert.
„Þekking fólks er að aukast og það
er ekki eins feimið og áður að tala
um geðsjúkdóma. Fyrir áratug eða
svo kostaði lyfjafyrirtæki útgáfu á
bæklingi, sem Lánis Helgason geð-
læknir skrifaði, um þunglyndi og á
eftir fylgdu bæklingar um aðrar
geðraskanir. Þetta var nauðsynlegt
brautryðjendastarf, enda lágu þessir
bæklingar víða frammi. Síðar hafa
fleiri lyfjafyrirtæki tekið upp svona
útgáfu og Geðvernd hefur unnið
mikið og gott fræðslustarf. Allt þetta
hefur orðið til þess að færa þekkingu
á geðsjúkdómum til fólks og er það
af hinu góða.“
Að endingu .ítrekuðu starfsmenn
geðdeildar SHR mikilvægi sam-
felldrar þjónusta fyrir geðsjúka.
„Sjúklingar hafa kannski myndað
tengsl við ákveðinn geðlækni eða
ákveðinn hjúkrunarfræðing, tengsl
sem myndast hafa eftir margra ára
meðferð, og allt hringl og óstöðug-
leiki er mörgum þeirra mjög erfitt,"
segir Þórhalla.
FYRSTU hjúkrunarfræðingarnir
sem luku meistaragráðunámi í
hjúkrunarfræði við heilbrigðisdeild
Háskólans á Akureyri í samvinnu
við Royal College of Nursing Inst-
itute, RCNI, sem er deild innan Ma-
nchester-háskóla voru brautskráðir
við athöfn í Akureyrakirkju um
helgina, en alls luku 6 hjúkrunar-
fræðingar þessu námi.
Sigríður Halldórsdóttir, próf-
essor við Háskólann á Akureyri,
hefur séð um námið fyrir hönd há-
skólans í samvinnu við Bob Price,
yfirmann meistaragráðunáms við
RCNI, og Liz Clark, yfirmann
fjarnáms við deildina. Hún sagði að
námið hefði breytt miklu fyrir
hjúkrunarfræðingana sem ella
hefðu orðið að flytjast búferlum
með fjölskyldum sínum til annars
lands með allri þeirri röskun og
fjárútlátum sem slíkt krefðist.
Einnig sagði hún það mikið gildi
hafa að hjúkrunarfræðingarnir
gerðu allir rannsóknir sínar á ís-
lenskum veruleika.
„Þegar fólk stundar nám á er-
lendri grund er það oft svo að rann-
sóknir þess miðast við það þjóðfélag
þar sem nám er stundað og fólk
veltir því oft upp hvernig þessu sé
háttað á íslandi og leggur jafnvel til
að rannsóknin sé endurtekin á ís-
landi, sem stundum verður reyndar
aldrei, sagði Sigríður, en í þessu til-
viki voru rannsóknirnar allar mið-
aðar við ísland.
Nýjar rannsóknir á
íslenskum veruleika
Þeir sem útskrifuðust nú voru
Christer Magnússon, Kópavogi,
sem gerði rannsókn sína um reynslu
af bráðum hjartavandamálum, Dór-
óthea Bergs, Akureyri, sem gerði
rannsókn sem fjallar um konur sem
hugsa um eiginmenn með krónískan
lungnasjúkdóm og reynslu þeirra af
gæðum lífs síns, Guðbjörg Guð-
mundsdóttir, Reykjavík, sem gerði
fyrirbærafræðilega rannsókn á því
hvernig krabbameinssjúklingar
upplifa samskipti sín við hjúkrunar-
fræðinga, Hólmfríður Kristjáns-
dóttir, Akureyri, sem gerði mann-
fræðilega rannsókn á menningu á
sjúkradeild á dreifbýlissjúkrahúsi á
íslandi, Laura Sch. Thorsteinsson,
Hafnarfirði, sem gerði rannsókn á
gæðum hjúkrunar frá sjónarhóli
einstaklinga með langvinna sjúk-
dóma og Sigfríður Inga Karlsdóttir,
Akureyri, sem gerði rannsókn varð-
andi ánægju barnshafandi kvenna
með þjónustu ljósmæðra hjá
mæðravemd.
Sigríður sagðist hafa mikla trú á
gildi fjarnáms eftir reynslu sína af
þessu námi og segir það hafa verið
einstaklega ánægjulegt að sjá nem-
endurna vaxa við öll þau margvís-
legu verkefni sem þeir hafi orðið að
leysa af hendi. Nú hafa þeir fyrstu
útskrifast, en annar hópur hóf nám í
janúar 1999 og stunda nú 14 hjúkr-
unarfræðingar þetta nám. Þeir
munu útskrifast á næstu árum og
sagði Sigríður það breyta miklu fyr-
ir þá þætti hjúkrunarkennslu og
-þjónustu þar sem meistaragráðu er
krafist. Ráðgert að að taka inn nýj-
an hóp í janúar á næsta ári, 2001,
væntanlega 10 hjúkrunarfræðinga.
Búseta skiptir
æ minna máli
Sigríður sagði fyrirspurnir hafa
komið víða að, m.a. frá hjúkrunar-
fræðingum búsettum í Þýskalandi
og Belgíu. „Það má segja að með
nútímatækni hafi merking hins
fornkveðna „að sitja kyrr á sama
stað og samt að vera að ferðast"
fengið nýja merkingu og breyst í
„að sitja kyrr á sama stað og samt
að vera að fræðast“,“ sagði Sigríð-
ur, en búseta skipti nú æ minna máli
og hefðu hjúkrunarfræðingar á
landsbyggðinni sérstaklega verið
hvattir til að nýta sér þetta tækifæri
til framhaldsnáms.
1.652 einkamerkí á
bfla verið gefin út
GEFIN hafa verið út 1.652 einka-
merki frá því fyrst var hægt að
panta og fá slík merki á bfla í júní
1996. Stöðug aukning hefur verið í
útgáfu merkjanna. Fyrsta árið voru
gefin út 97 merki og tvö þau fyrstu
voru ÍSLAND og RAGNAR. í
fyrra voni gefin út 752 merki.
Hvert merki kostar 28.750 krón-
ur og af þeirri upphæð renna 25.000
krónur til Umferðarráðs en 3.750
krónur er framleiðslukostnaðurinn.
Einkamerkishafi á ekki einkamerk-
ið heldur er hann leyfishafi í átta ár
en eftir þann tíma þarf hann að end-
umýja leyfið vilji hann halda því.
Einkamerkið fylgir eigandanum og
það má aðeins vera á ökutæki sem
er skráð á leyfishafann. Selji hann
ökutækið verður hann að taka
einkamerkið af og setja fastanúm-
erið á. Kaupi hann nýtt ökutæki
sem hann vill setja einkanúmið á,
þarf hann að taka fastanúmerið af
nýja ökutækinu og leggja það inn
hjá Skráningarstofunni eða næsta
skoðunarstöð. Flutningur á merkj-
unum kostar 2.700 krónur.
Það kennir margra grasa þegar
einkamerki eru skoðuð. Meðal
merkja sem nú eru í notkun eru
ÁST, HROÓS, MOZART,
ZZZZZZ svo dæmi séu tekin.