Morgunblaðið - 09.03.2000, Blaðsíða 34

34 FIMMTUDAGUR 9. MARS 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
N orrænu
bókmennta-
og tónlistaverð-
launin afhent
Danskt ljóðskáld og fínnskt tónskáld
kynntu verk sín í Kaupmannahöfn á mánu-
dag og þar hitti Sigrún Davíðsdóttir þau.
G ER auðvitað dskaplega
glaður,“ sagði danska
ljóðskáldið Henrik
Nord-brandt á blaða-
mannafundi í Kaupmannahöfn á
mánudag í tilefni af veitingu Bók-
menntaverðlauna Norðurlanda-
ráðs. Verðlaunin fyrir bókmenntir
og tónlist voru afhent við hátíð-
lega athöfn í nýbyggingu Kon-
unglega bókasafnsins, Den sorte
diamant, á mánudagskvöld. Hvor
verðlaunin um sig nema 350 þús-
und dönskum krónum, tæplega
ijórum milljónum íslenskra króna.
Finnska tónskáldið Kaija Saari-
aho, sem býr í París, hlaut tónlist-
arverðlaunin að þessu sinni.
„Ljóð á að vera bæði
fallegt og endingargott“
Á danska vísu gerði Nord-
brandt ögn grín að sjálfum sér er
hann lýsti þvf hvernig honum
hefði orðiðvið þegar tilkynnt var
um verðlaunin í þetta skipti, en
það var í janúar. Þetta var í
fjórða skipti að bók eftir Nord-
brandt var tilnefnd. Hingað til
sagðist hann alltaf hafa verið
óskaplega taugastrekktur þegar
liðið hefði að verðlaunatilkynn-
ingunni og fundist hann vera að
taka þátt í keppni, þar sem hann
vildi gjarnan sigra.
í þetta skiptið tók hann öðruvísi
á málum. „Henrik, sagði ég við
sjálfan mig. Nú verðurðu að kom-
ast frá þessum barnalegum
keppnishugmyndum. Og mér
tókst það líka, hugsaði ekki einu
sinni út í þetta,“ sagði kátur og
glaður Nordbrandt á blaðamanna-
fundinum á mánudag. Hann var á
Spáni, þar sem hann á hús, þegar
skilaboðin komu. Hann var með
slökkt á farsímanum, því hann
hafði öldungis ekki hugsað út í að
þetta væri dagurinn, sem niður-
staðan yrði tilkynnt. „Þegar ég
kveikti á símanum undir kvöld
lágu 72 skilaboð í símanum. Ég
vona mér fyrirgefist það, en það
var ekkert annað að gera en að
eyða þeim öllum."
Nordbrandt hefur lifað flökku-
lífi undanfarna áratugi og mest
búið erlendis. Á mánudag sagði
hann að það væri kannski ekki
hægt að segja að langdvöl erlend-
is hefði verið forsenda fyrir því
að hann gæti skrifað, en vissulega
hefur það haft áhrif á hann. Bæði
efniviður hans og form hefur mót-
ast af kynnum af útlöndum, er-
lendum bókmenntum og framandi
tungum.
„Það er ekki hægt að skrifa ljóð
sínkt og heilagt, svo í frítímanum
hef ég fengist við að læra tungu-
mál,“ sagði Nordbrandt. Hann
hefur lagt sig eftir kínversku,
arabisku og tyrknesku svo eitt-
hvað sé nefnt. „Ég hefði gjarnan
viljað læra fínnsku, en sá að ég
gat ekki gert það í hjáverkum og
hef ekki gefíð mér tíma til þess,“
bætti hann við. I heimsóknum á
heimaslóðir hefur hann oft beitt
ummæli á takteinum um landa
sína, en heldur hefur þó dregið úr
því með árunum.
Ekki hélt skáldið að hann ætti
eftir að verða í erfíðleikum með
Ljósraynd/Nordfoto
Danska ljóðskáldið Henrik Nordbrandt tekur við verðlaununum úr
hendi Sigríðar Önnu Þórðardóttur, forseta Norðurlandaráðs.
Ljósmynd/N ordfoto
Kaija Saariaho sem hlaut tónlistarverðlaun Norðurlandaráðs ásamt
Ánu Komsi sópran, t.v., sem flutti verk eftir hana við afíiendinguna.
að eyða peningunum. „Ég hef
aldrei hitt neinn sem átti í vand-
ræðum með að eyða peningum,"
sagði hann með bros á vör, þegar
verðlaunaféð bar á góma. „Nú get
ég allt í einu valið um að gera ým-
islegt. Þið haldið kannski að það
séu ýkjur, en það er ekkert bað í
húsinu mínu á Spáni, svo kannski
ég komi mér upp baðherbergi
núna,“ og bætti við að í hlýjunni
þar væri bara hægt að bregða sér
út undir húsvegg og ausa sig
vatni, jafnvel í febrúar. Húsið
keypti hann fyrir ellefu árum og
hefur verið að gera það upp hægt
og bítandi.
Lestrarvenjur sínar sagði Nord-
brandt vera mjög óreglubundnar.
„Ég les mér til ánægju, ekki sem
bókmenntamaður og gríp því nið-
ur í hvaðeina, sem mér dettur í
hug, ekki aðeins bókmenntir held-
ur jafnvel líka um plöntur og
páfagauka."
Nordbrandt sagðist ekki geta
kvartað yfir viðtökum á eigin
verkum, en honum þætti mörg
góð dönsk skáld njóta lítillar at-
hygli og kom í því sambandi í hug
Ivan Malinovsky, sem á sínum
tíma sagði „Ljóð á að vera bæði
fallegt og endingargott.“ Það
gildir að mati Nordbrandts um öll
góð ljóð.
Tónlist með
duldum krafti
Kaija Saariaho kynnti nokkur
verka sinna á tónleikum á mánu-
dag í Konunglega danska tónlist-
arskólanum á vegum finnska
sendiráðsins. Hún er fædd 1952,
lærði tónsmíðar á Sibelíusar Aka-
demíunni 1976-1981 hjá Paavo
Heininen, hélt síðan í framhalds-
nám í Freiburg hjá Brian Fern-
eyhough og Klaus Huber áður en
hún fór að Ircam í París til að
taka fyrir raftónlist.
Verkin, sem voru leikin eftir
hana, voru nokkur stutt verk,
meðal annars Nocturne fyrir ein-
leiksfíðlu, skrifað í minningu
pólska tónskáldsins Witold Lutos-
lavski. Það verk er byggt á fiðlu-
konsert, sem var frumfluttur af
Gidon Kremer á tónleikum BBC í
London 1994. Um þessar mundir
er Saariaho að leggja síðustu
hönd á óperu, „L’amour de loin“,
Ást úr fjarlægð, sem frumflutt
verður á tónlistarhátíðinni í Salz-
borg í ágúst.
í samtali við Morgunblaðið
sagði Peter Johannes Erichsen,
tónlistargagnrýnandi Weekend-
avisen, að tónlist Saariaho fæli í
sér undarlega hörku. Það mætti
kannski líkja tónlist hennar við
þyt í svipu, sem maður sæi ekki,
en vissi að haldið væri um svipu-
skaftið styrkum höndum. Verk
hennar leyndu mjög á sér, fælu
mikið í sér og áhugavert yrði að
heyra óperu hennar.
Tímabær
N or ðurlanda-
ráðsverðlaun
Að dómi Arnar Ólafssonar var það löngu tímabært
að danska skáldið Henrik Nordbrandt fengí
Bókmenntaverðlaun N orðurlandaráðs.
HENRIK Nordbrandt fékk Bók-
menntaverðlaun Norðurlandaráðs
nú á dögunum, og þótti mörgum
löngu tímabært, ég held þetta hafi
verið fjórða sinn sem Danir stungu upp á hon-
um til verðlaunanna. Enda hefur hann verið
eitt virtasta ljóðskáld Dana, síðan hann kom
fram fyrir þrjátíu og fjórum árum, en hann er
nú hálfsextugur. Á þeim tíma hefur hann sent
frá sér tvo tugi ljóðabóka auk nokkurra safna
ljóðaúrvals, reyfara, matreiðslubókar o.fl.
Reyfarinn var svo lítilfjörlegur, að hann sann-
aði enn einu sinni að færni á einu sviði rit-
starfaleiðir ekki auðveldlega til sigurs á öðru,
og ekki þótt það þyki minniháttar en hið
fyrra.
En sérhver ljóðabók Nordbrandts þykir
mér merkileg. Nýlega birtist eigið ljóðaúrval
hans, en eldri ljóðabækur eru auk þess stöð-
ugt endurútgefnar. Á íslensku hefur birst úr-
val ljóða hans í þýðingu Hjartar Pálssonar.
Nordbrandt hefur lengstum búið við Mið-
jarðarhaf, einkum í Tyrklandi, og setur það
mikinn svip á ljóð hans. Nýjasta ljóðabók
hans, auk ljóðaúrvalsins, heitir Draumabrýr,
og birtist 1998. En þar kveður við annan tón
en áður. Svo sem titillinn gefur til kynna eru
ljóðin mikið í formi drauma, en þá eins og brýr
yfir tímann. Nú er umhverfið danskt, einkum
eins og fyrir þrjátíu, fjörutíu árum, sporvagn-
ar eru áberandi. Ólíkt þeirri rómantík sem oft
þótti setja svip sinn á Ijóð Nordbrandt, þá er
umhverfið hér jafnan slitið, þvælt og fátæk-
legt, svo sem í eftirfarandi ljóði. Lykt af soðnu
káli er löngu orðið alþjóðlegt tákn fyrir ömur-
legan hversdagsleika, en einnig flesk og kart-
öflur eru af sama tagi í Danmörku. Eldhús-
stigi í blokk er auðvitað heimkynni slíkrar
lyktar, þar er allt niðurnítt og fátæklegt, og
skerpist við glæsimyndina frá Miðjarðarhafs-
löndum, sem mælandi minnist. Skrítið finnst
mér að sjá hve nafn mitt þykir undarlegt, en
það þera þó þrír tugir manna í símaskrá
Kaupmannahafnar, margir með dönsk for-
nöfn, og svo auðvitað Tryggvi málari og séra
Felix. En þetta er bara dæmi þess sem ein-
kennir þessi ljóð, sérstök tilvik, sem betur að
gáð eru dæmigerð, svo sem læknirinn, sem
drengurinn reyndi að ljúga vottorð út úr, til
að komast hjá leikfimi. Og lok ljóðsins sýna
hve hverfular allar þessar skörpu endurminn-
ingar þó eru. Það sýnist mér vera aðalatriðið
hér, þannig skynjast hverfulleik lífsins.
Draumur um heimilisfang
„Ég dey þann dag sem ég finn heimilisfangið." Og af
því að ég veit ekki, hvaðan þessi orð koma finn ég lykt
þeirra: Kál, flesk og kartöflur og körfur með óhrein föt
(borið fram óhreinfót).
Ég stend í myrkrinu í eldhússtiganum með vasaljós og
hugga mig við að það er keypt í smábúð bak við hvít
súlnagöng út að Miðjarðarhafinu.
Svo það er þá stjórn á hlutunum. Dr. Moller! Til yðar
kem ég ekki aftur og ég þarf heldur ekki fleiri vottorð.
Vilji ég ekki fara í fótbolta, læt ég það bara eiga sig.
Og verði ég alvarlega veikur, á ég nóga peninga til að
kaupa hvaða eitur sem er ólöglega.
Það var sú hæð. A þeirri næstu búa hljóðfæraleikar-
amir sem enginn hefur séð en sem allir njóta þess að
kvarta yfir.
Og ungfrúrnar með það undarlega nafn Olafsson.
Skráargötin nýtast sem röntgentæki.
Beinagrindurnar eru lyktarlausar og mjög skrautleg-
ar, það virðast þær sjálfar kunna að meta fyrst þær
spegla sig í stað þess að borða.
En það er hún á fimmtu hæð sem ég kom til að hitta,
litla stúlkan, sem aldrei varð fullorðin.
Og þá slær það mig að vegna reynslu sem ég varð fyrir
löngu síðar og þó aðeins vegna þess að ég hafði verið
fangi hér hlýt ég að hafa lent á alrangri götu, í röngu
húsi sem bara líkist einhverju sem líka líktist einu
sinni.
Hér eru líka Ijóð sem minna meira á fyrri
Ijóð Nordbrandt, t.d. þetta, sem enn tekur
upp hverfulleikann. Þetta stutta ljóð er borið
uppi af sterkum andstæðum, sem bókstaflega
holdgerast í vörunum. Annarsvegar eru þær
til að nálgast aðra mannveru í kossi, en hins-
vegar er orðið „burtu“ það sem eðlilegast
sprettur frá þeim. Svipaðar andstæður rísa í
lok Ijóðsins. Frá forngrískum goðsögum er
sefflautan tákn Pans, guðs lífsgleði. Enn móta
varirnar hljóð hennar og tengjast þannig sef-
inu, en mynd svartra mýra er í beinni and-
stæðu við þetta lífsgleðihljóð:
Rökkursöngur
Burtu er líklega það orð, sem varimar móta af mestu
öryggi og sem nákvæmlegast sýnir form varanna.
Koss þekkir það og endurgerir bara hvískur sefsins.
Sá sem sker sér flautu veit hve langt og hve skammt
þegar svartar mýrar bera hljóðið heim.
í öðru stuttu ljóði kann titillinn að minna á
frægustu mynd Eduard Munch, en lok ljóðs-
ins á Tímann og vatnið eftir Stein Steinarr.
En það er sjálfsagt bara vegna þess að allir
þessir listamenn halda sig við frumatriði í
heimsmyndinni og sambandi fólks. Þannig
grípa þeir líka lesendur (-áhorfendur).
Náttúrumyndin drottnar sem sagt yfir ljóð-
mælanda, en hún er eyðileg, og sýnir þannig
tilfinningaástandið.
*?P
Eg hefði getað æpt hefði ekki verið himinninn.
Ég hefði getað farið hefði ekki jörðin verið.
Ég hefði getað sagt allt hefði ekki hafið verið.
Himinninn er þakinn skýjum.
Jörðin er nakin, sprangin og rykug.
Hafið er ekkert miðað við fjarlægðina milli mín og þín.
Henrik Nordbrandt: Drommebroer.
Gyldendal 1998.