Morgunblaðið - 09.03.2000, Blaðsíða 51

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
FIMMTUDAGUR 9. MARS 2000 51
enda voru sterk bönd á milli þeirra og
segja má að hún hafi átt meira í hon-
um en aðrir. Engh- komust þar upp á
milli. Og oft þurfti Flóki að leita til
móður sinnar.
Guðrún hafði gaman af að segja sög-
ur. Hún gat brugðið sér í líki þeirra
sem hún sagði frá og skoplegu hUðam-
ar voru í uppáhaldi hjá henni.
Sjálf fékkst hún við listsköpun og
náði athyglisverðum árangri á því sviði.
En sjaldan voru verk hennar til um-
ræðu. Verk Flóka, þróun hans í listínni,
aftur á móti það sem allt snerist um.
Flóki fór aðrar leiðir en íslenskir
listamenn. Hann var eins konar
Beardsley eða Dalí. Erlendur listamað-
ur sem kom á heimili þeirra Guðrúnar
og Alfreðs á Bárugötu sagði við mig á
eftir: „Nú skil ég Flóka betur.“ Hann
hreifst af því sérstaka hámenningar-
lega andrúmi sem þar var að finna.
Alfreð Flóki var ekki auðveldur
sonur og ég hygg að hann hafi reynt á
foreldra sína. Ekki kvartaði þó Guð-
rún en Alfreð hafði stundum áhyggj-
ur af félagsskapnum.
Pað tók mjög á Guðrúnu þegar
Flóki lést svo skyndilega og óvænt frá
óunnum verkum. Verst þótti henni að
fá hann ekki lengur í mat, en þá gátu
þau rætt ákaft og frjálslega um mál-
efni dagsins og hið liðna. Það var líf í
Kópavoginum þá.
A sínum tíma var Flóki meðal
þeirra listamanna sem mest voru
ræddir. Nú er þögnin stundum hávær
um nafn hans og hið athyglisverða
framlag hans tíl íslenskrar listar. Það
var eitt af því sem Guðrúnu féll ekki,
gat alls ekki sætt sig við.
Spá mín er aftur á móti sú að list
Flóka verði tekin til endurskoðunar
og þá muni margt koma í ljós sem áð-
ur var hulið. Auðvelt ætti að vera að
skipa honum á bekk með þeirri kyn-
slóð nýsúrrealista sem hóf súrreal-
ismann til virðingar á ný. Einkum er
þá að finna í AusturnTd, en líka í Dan-
mörku þar sem Flóki bjó svo oft.
Þegar heimui- Alfreðs Flóka verður
skoðaður og metinn verður hlutur
móður hans mestur.
Jóhann Hjálmarsson.
í dag er tO moldar borin góð vin-
kona mín og amma minnar kæru vin-
konu, Helgu Maríu. Ég kynntist Tótu
fyrir rúmum áratug þegar Helga
kynnti mig fyiir henni og eftir það lá
leiðin reglulega tO hennar. Þær ferðir
og lestur í bolla á sunnudagsmorgn-
um voru skemmtun í lífinu sem ég
hefði ekki vdjað vera án. Hún var ólík
ílestum ömmum og reyndar ein-
kenndust samskipti hennar og Helgu,
og okkar allra þriggja, af vinskap,
trúnaði og gáska.
Tóta var kynngimögnuð og hjá
henni bjó álfurinn Búri í áratugi. I
raun flutti hún inn tO Búra þegar hún
fluttist í Hamraborgina í Kópavogi og
urðu þau upp frá því mestu mátar.
Einhver kann að hafa efast um tOvist
Búra en það hvarflaði aldrei að mér
að draga hana í efa. Tóta var mjög
greind og sannfærandi kona, víðlesin
og djúpvitm’. Hún vissi sínu viti og
hafði reynt meira en margur, bæði í
lífi sínu hér og á leiðum sínum um
heiminn. Hún fór ótroðnar slóðir í
orðsins fyllstu merkingu og heimsótti
fjarlægar heimsálfur og lönd áður en
ferðamenn héðan af íslandi fóru al-
mennt að leggjast í ferðalög. Hún var
ferðalangur og hennar ósk var að
leggja í sína hinstu ferð í safarískón-
um og með ferðafötin sér við hlið. Nú
verður henni vonandi að þeirri ósk að
hitta að nýju góða vini, ættingja og
samferðafólk frá yngri árum. Hún
kvartaði oft yfir því að sér leiddist að
samferðamenn frá hennar bestu ár-
um væru ýmist dauðir eða ruglaðir.
Hún talaði alltaf tæpitungulaust og
þótt hún saknaði margs naut hún
samt oftast lífsins og dvalarinnar hér
ájörðinni.
Það er erfitt að kveðja konu eins og
Tótu í minningargrein og ætla sér að
draga upp mynd sem gerir verðug
skil margbrotnum karakter hennar. I
bókinni um son Tótu, Alfreð Flóka,
sem Nína Björk skrifaði lýsir hann
móður sinni sem hann kallaði yfirleitt
Tótu sem mögnuðum persónuleika
sem yrði allt að stórbrotnum lífs-
myndum. Og hann segir: „A heimili
Tótu er andrúm engu lfkt sem þessa
heims er - sannleikans skáldverk -
fullt með duld og ófreski - fullt með
rósemdar forvitni. Galdur án ótta-
leika. Gagntekning draumveruleika.
Þetta er arfur hennar frá móður sinni
og fólki. Og frá álfum og öndum sem
eiga greiðan aðgang að nærveru
hennar. Hið yfirskilvitlega hjúpast
um Tótu og verustað hennar." Undir
þessi orð geta eflaust allir tekið sem
kynntust Tótu vel.
Heimsóknir mínar til Tótu í gegn-
um árin einkenndust af ævintýraleg-
um blæ þar sem blandaðist saman
raunveruleiki og óraunveruleiki, and-
blær þessa heims og annars. A ein-
hvem hátt var ekkert hefðbundið við
þessa sterku konu, hún var einhvem
veginn tímalaus, aldin að ámm en nú-
tímalegri, ferskari og tærari í anda en
almennt gerist. Sterk og rík af skoð-
unum sem hún lá aldrei á. Ég er ríkari
eftir kynnin við hana, þakka þau og
votta Helgu Maríu, Braga og öðrum
afkomendum hennar samúð mína.
Sigrún Ámadóttir.
Undirritaður kynntist Guðrúnu
Nielsen 1990 við undirbúning sýning-
arinnar í Hjartans einlægni sem haldin
var í Nýlistasafninu í Reykjavík í upp-
hafi árs 1991 og í Listasafni Ámesinga
á Selfossi um sumarið. Sú sýning dró
fram í dagsljósið verk fjölda alþýðul-
istamanna sem fram að þeim tíma
höfðu verið lítt kunnh’ eða víðsljarri
markaði og dálæti gölmiðla. Guðrúna
lánaði 27 listaverk og vöktu þau verð-
skuldaða hiifmngu sýningargesta.
í megindráttum má skipa verkum
Guðrúnar Nielsen í þrjá flokka. Fyrst
er að nefna útskurðarverk úr sykur-
fura sem hún skar út og seldi flest til
bandarískra hermanna. Þau era létt
og leikandi í formi, hver flötur er
framhald hins næsta, heildarmyndin
skýr og lýsir þekktum íslenskum
persónum, t.d. prestum, kór og leik-
uram, eða líflegum athöfnum og
mannlegum breyskleik. I öðru lagi
era grjótverk sem mörg hver urðu
þannig til, að listakonan fann ef til vill
stein upp í fjalli sem gat verið höfuð,
en hina líkamspartana á förnum vegi,
jafnvel mörgum áram síðar. Þessi
verk era glaðleg og gagnrýnin. í
þriðja lagi era rótarverk með alþjóð-
legum minnum, framandi dýr og
skógarpúkar, einfalt hnífsbragð dreg-
ur fram það sem máli skiptir, skerpir
það og lífgar. I þessum verkum er
ýmislegt sem síðar birtist í myndum
Alfreðs Flóka, margbrotinni teikn-
ingu, dulúðinni sem þar ríkir.
Strangt til tekið eru verk Guðrúnar
Nielsen ekki alþýðulist, að minnsta
kosti ekki I þeim skilningi sem menn
leggja yfirleitt I það orð og eiga þá við
nafn eða sjálfsprottið barnslegt verk.
Þau era þvert á móti gerð í yfirveg-
aðri leit að réttu formi, réttri listhugs-
un. Þau eiga ekkert skylt við föndur
eða stirðnað handverk sem um of
byggir á þolinmæðistækni og dekri
við gamlar hefðir og arfleifð, eins og
útskurður gerir oftast á íslandi. Þau
rísa hátt yfir allt slíkt, því þau era
listaverk, taka sífelldum breytingum í
ijósinu, skína frá öllum hliðum jafnt.
Guðrún Nielsen hefði getað orðið
mikilvirkur myndhöggvari og unnið
stórbrotin verk, ef hún hefði kært sig
um, því hún var gædd einstökum
hæfileikum til listrænnar tjáningar,
meðfæddum galdri, formgáfu og
teiknileikni. Ail lék I höndunum á
henni. Verk hennar geisla af þokka
sem er sjaldgæfur og persónulegur,
því hann er birting þroskaðar vitund-
ar. En Guðrún Nielsen var listamaður
sem unni því lífí sem er undirstaða
hins stóra lífs, því smáa og viðkvæma,
sem hún gekk fram á iyrir tilviijun,
tók upp, hlúði að og fóstraði, ósjálf-
rátt, fyrirhafnalaust, án kröfu til við-
urkenningar og vinsælda. Það er að
sínu leyti list alþýðu, lífslist og
náttúralist.
Fyrir þremur áram spurði ég hana,
hvort hún gæti ekki búið til eitthvað I
leir fyrst hún treysti sér ekki lengur
til að tálga. í næstu heimsókn minni
rétti hún mér tröllkonu sem bar öll
helstu einkenni útskurðarverkanna
og sagðist hafa verið frekar fljót að
skera hana til: „En ánægjan yfir unnu
verki er farin að fölna, þrekið búið.
Þetta er síðasta stykkið.“ Þá var hún
þjökuð af astma og þurfti stöðugt súr-
efni úr kút sem hún hafði hjá sér. Eln-
aði sóttin frekar en hitt. Eftir það
ræddum við saman I síma, vissum að
við mundum ekki hittast framar.
Guðrún ákvað að gefa Safnasafninu
stóran hluta af listaverkum sínum og
bætti um betur þegar þau vora tekin
til sýningar hér fyrir norðan vorið
1998. Alls era 30 verk í safninu, öll úr
tveimur síðari flokkunum. Hún vissi
að þau mynduðu eina heild og vildi að
þau yrðu varðveitt þannig. Þá gaf hún
tvö stór sérsöfn, sem hún sagðist
ógjaman henda í raslið, eldspýtna-
stokka sem hún geymdi í dragkistu
og miða af vínflöskum í þykkri úrkl-
ippubók. Flöskumar fékk hún hjá
vinum og kunningjum, og varð ávallt
að fylgja lögg til að leiða ilm og blæ
inn I andrúm dagsins. Þau söfn verða
sýnd I fyllingu tímans.
Heimili Guðrúnar var afar sér-
stakt, dökkleitt, dularfullt og fram-
andi af þungum húsbúnaði og íburð-
armiklum listgripum frá fjarlægum
þjóðum, Asíu og Afrfku, bronssteyp-
ur og útskurður. Sjálf var hún mið-
punktur þeirrar heillandi stemmning-
ar sem þar ríkti, heimsborgari,
margfróð og minnug, víðsýn og glæsi-
leg kona. Hún hélt andlegri reisn
sinni þar til yfir lauk.
Guðrúnar Nielsen verður lengi
minnst í Safnasafninu fyrir hlýtt við-
mót, vináttu, traust og höfðinglegar
gjafir. Verk hennar verða sett upp aft-
ur í safninu innan örfárra ára, á nýjan
hátt á sérstakri minningarsýningu
sem ætlað er að draga betur fram ein-
kenni hennar og stfl. Það era forrétt-
indi að varðveita slíka dýrgripi og
kynna þá fyrir komandi kynslóðum.
Guðrún Nielsen lifir í listaverkum
sínum og minningum þeirra sem
henni unnu - og hún endurgalt ríku-
lega.
Níels Hafstein.
Gróðrarstöðin ^
zimm ♦
Hús blómanna
Blómaskreytingar
við öll lækifæri.
Dalveg 32 Kópavogi sími: 564 2480
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
3r

Erfisdrykkjur
P E R L A N
Sími 562 0200
XXXXXJXIIIIXXJI
£
H
H
H
H
H
H
H
H
£
+
Eiginmaður minn, faðir okkar, afi og langafi,
ÓLAFUR KRISTINN STEFÁNSSON,
Brekastíg 11B,
Vestmannaeyjum,
lést á Sjúkrahúsi Vestmannaeyja þriðjudaginn 29. febrúar síðastliðinn.
Jarðarförin hefur farið fram að ósk hins látna.
Hulda Þorsteinsdóttir,
Henný Dröfn Ólafsdóttir,
Aðalheiður Óiafsdóttir,
Sóley Ólafsdóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.
+
Elskuleg móðir mín, tengdamóðir, amma og
langamma,
HANSÍNA KRISTÍN ÞORSTEINSDÓTTIR,
Sunnuhvoli,
Hvammstanga,
andaðist á Sjúkrahúsi Hvammstanga sunnu-
daginn 5. mars.
Útförin fer fram frá Hvammstangakirkju föstu-
daginn 10. mars kl. 14.00.
Hrólfur Egilsson, Guðrún Hauksdóttir,
Hrefna Hrólfsdóttir, Viðar Örn Hauksson,
Arnar Hrólfsson, Jóhanna M. E. Matthíasdóttir,
Sigursteinn Hrólfsson
og langömmubörn.
+
Eiginmaður minn, faðir okkar, tengdafaðir, afi
og langafi,
GUNNAR WEDHOLM STEINDÓRSSON,
Tjarnarbóli 6,
Seltjarnarnesi,
lést á Sjúkrahúsi Reykjavíkur þriðjudaginn
7. mars.
Jóna Jóhannesdóttir,
Bjarney W. Gunnarsdóttir, Gunnar Vilhelmsson,
Soffía Wedholm, Helgi Björnsson,
Regína W. Gunnarsdóttir, Björn Gunnlaugsson,
barnabörn og langafabarn.
+
Ástkær eiginmaður minn, sonur, faðir okkar,
tengdafaðir og afi,
SIGURÐUR JÓNSSON
bóndi á Víkingsstöðum
á Völlum,
lést á heimili sínu mánudaginn 6. mars.
Útförin fer fram frá Egilsstaðakirkju laugar-
daginn 11. mars nk. kl. 14.00.
Jarðsett verður í Vallanesi.
ína Gunnþórunn Gunnlaugsdóttir,
Ingibjörg Sigríður Sigurðardóttir,
Magnús Sigurðsson, Halldóra Magna Sveinsdóttir,
Ingibjörg Sigríður Sigurðardóttir, Þorsteinn Jóhannsson,
Sigurður Orri Magnússon.
+
MARGRÉT ÞORSTEINSDÓTTIR,
Sólvangi,
Hafnarfirði,
áðurtil heimilis á Frakkastíg 17,
Reykjavík,
lést þriðjudaginn 22. febrúar.
Jarðarförin hefur farið fram í kyrrþey að ósk hinnar látnu.
Þökkum starfsfólki Sólvangs fyrir góða umönnun.
Svava Hauksdóttir,
Ragnheiður Hauksdóttir,
Sveinbjörn E. Hauksson.
+
Móðir okkar, tengdamóðir, amma og lang-
amma,
GUÐRÚN VILBORG GÍSLADÓTTIR,
Þórunnarstræti 134,
Akureyri,
verður jarðsungin frá Akureyrarkirkju föstu-
daginn 10. mars kl. 13:30.
Blóm vinsamlegast afbeðin, en þeim, sem
vildu minnast hennar, láti dvalarheimilið Hlíð
eða Minningarsjóð heimahlynningar Akureyrar njóta þess
Jón Gísli Sigfússon,
Helga Sigfúsdóttir, Rúnar H. Sigmundsson,
Gunnar Örn Rúnarsson, Bryndís Valgarðsdóttir,
Sigrún Rúnarsdóttir, Magnús Magnússon,
Sigmundur Ernir Rúnarsson, Elín Sveinsdóttir,
Guðrún Rúnarsdóttir, Sigfús Arnar Karlsson
og langömmubörn.