Morgunblaðið - 31.03.2000, Síða 50

MORGUNBLAÐIÐ
50 FÖSTUDAGUR 31. MARS 2000
MINNINGAR
lesið samanber þessa snjöllu hring-
hendu sem Magnús sendi eitt sinn í
tilefni af því að stutt var í árlegt
villibráðarkvöld gamalla vina.
y; Misallsgáðir báðir bögur kváðum
I Braga dáðum hæstum gráðum náðum
Hjá virtum snáðum allsnægt áður þáðum
Er ekki gljáða villibráðin bráðum
Spor Magnúsar Ingimarssonar
liggja víða í íslensku tónlistarlífi. í
fyrsta lagi frumsamdi Magnús mik-
ið af tónlist, þar á meðal fyrir fræg
áramótaskaup hans og Flosa Ólafs-
sonar, auk tónlistar í söngleiknum
Ringulreið sem sett var upp í Þjóð-
leikhúskjallaranum árið 1975. Þá
samdi Magnús mörg lög við texta
þar á meðal lög við ljóð bróður síns,
Óskars Ingimarssonar. Trúlega eru
útsetningar Magnúsar á lögum ann-
arra listamanna, bæði fyrir einleiks-
hljóðfæri, hljómsveitir og kóra, þar
á meðal Fjórtán fóstbræður sem
hann starfaði með í samfellt þrjá
áratugi, meiri áhrifavaldur í ís-
lenskri tónlist en flesta grunar. Má
segja að í höndum Magnúsar hafi
margar grófar tónhugmyndir öðlast
sjálfstæða tilveru, orðið að sjálf-
stæðum listaverkum vegna frá-
bærra hæfileika Magnúsar í að
klæða tónlist í leikandi, leiftrandi og
rytmískan búning. Sem dæmi má
nefna ýmsar útsetningar við lög og
söngleiki þeiiTa bræðra .Ións Múla
og Jónasar Amasonar. Utsetningar
hans fyrir Sinfóníuhljómsveit ís-
lands á nokkrum lögum Sigfúsar
Halldórssonar, sem því miður fáir
hafa fengið að heyra enn sem komið
er, eru hugljúfar tónsmíðar sem
bera einstökum hæfileikum fagurt
vitni.
Magnús sem var fæddur á Akur-
eyri árið 1933 fluttist til Reykjavík-
ur 12 ára gamall og lauk landsprófi
úr Ingimarsskóla sem svo var kall-
aður árið 1948. Hugur Magnúsar
stóð til þess að mennta sig í tónlist
og sótti hann meðal annars nám hjá
*> ýmsum kennurum allt frá 10 ára
aldri til rúmlega tvítugs. En því
miður þótti tónlistarnám ekki
hagnýtt nám á þeim tíma.
Magnús Ingimarsson ákvað því
sem ungur maður að leggja fyrir sig
prentiðn og starfaði hann árum
saman, en þó með löngum hléum, í
prentsmiðjunni Eddu, fyrst sem
prentari, þá sem yfirverkstjóri og
síðast sem sölustjóri til ársloka
1994. Þá missti Magnús sitt daglega
brauð og lífsbaráttan harðnaði. Það
var mikið reiðarslag. Þá sýndi sig að
erfitt getur verið að lifa eingöngu af
list á Islandi.
Ariðl960 hellti Magnús sér alfarið
út í tónlist, stofnaði eigin hljómsveit
og útsetti mikið af leikhústónlist og
dægurtónlist sem kom út á meira en
100 hljómplötum. Á árunum 1972
-73 stundaði Magnús nám við Kenn-
aradeild Tónlistarskólans í Reykja-
vík til að fullnema sig frekar og frá
árunum 1995 vann Magnús við
kennslu í Söngskólanum í Reykja-
vík. Síðasta stund Magnúsar í Söng-
skólanum var 16 desember sl. er
hann fárveikur maður tók þátt í
jólatónleikum skólans.
Og nú er hann allur og enginn fær
lengur notið návistar þessa næma
og elskulega manns. Og þó. í þess-
um skrifuðu orðum finnst mér ég
heyra undirspil hans á píanóið og ég
skynja mér til djúprar gleði að hann
er og verður á meðal okkar allt til
enda. Það er ef til vill fegursta
minning sem nokkur samferðamað-
ur skilur eftir sig.
Ingibjörgu sendum við Ásthildur
innilegar samúðarkveðjur sem og
börnum þeirra beggja og barna-
börnum.
Þorsteinn Ólafsson.
Minningarkort
Hjartaverndar
535 1825
Gíró-og greiðslukortaþjónusta
JÓN FRÍMANN
JÓNSSON
+ Jón Frímann
Jónsson fæddist í
Brekknakoti í
Reykjahverfi 4. febr-
úar 1934. Hann Iést á
heimili sínu Blá-
hvammi 18. mars síð-
astliðinn og fór útför
hans fram frá Grepj-
aðarstaðarkirlqu 25.
mars.
Jón Frímann, bóndi í
Bláhvammi, er látinn.
Hann verður borinn til
þeirrar moldar er ól
hann og hann unni
laugardaginn 25. mars.
- í hugum margra eru orð sem
þessi hvunndagsleg. En okkur, sem
þekktum Jón og syrgjum, eru þau
orð dagsins. Ein stoð tilveru okkar
er brostin, faðir, vinur og félagi horf-
inn yfir þau landamæri er við öll
göngum að lokum. í hugum okkar er
skarð fyrir skildi, skarð sem ekkert
fær íyllt.
Þær stundir koma í lífinu að okkur
verður orða vant. Svo fer mér nú. Þó
þykir mér hæfa að kveðja traustan
vin nokkrum orðum. Að vísu þyrfti
ekki fleiri orð en þá rammíslensku
lýsingu, sem hér á við: Hann var
drengur góður.
Jón var drengur góður, og svo
rammíslenskur sem gáfaðir, víðlesn-
ir sveitabændur einir geta orðið. Bar
ekki hjartað á peysunni sinni heldur
á réttum stað, og nutu margir þar
góðs af. Gestrisinn með afbrigðum,
úrræðagóður, með hýrubros í aug-
um og lifsreynslu í sinni, var hann
einn af þeim höfðingjum hversdags-
ins sem kunnu að hlusta, og hlúa að
samferðamönnum, svo ósjálfrátt
leitaði fólk til hans með ýmislegt
sem þankann þyngdi. Svo sjálfsögð
var gestrisni Jóns að oft gleymdist
gestinum að tjá þökk sína.
En hver var þá þessi maður?
Hann ól mestan sinn aldur á sama
stað, í frumbernsku í Brekknakoti í
Reykjahverfi þar sem hann ólst upp
með móður sinni, Guðnýju Jónsdótt-
ur, foreldrum hennar og bræðrum.
Síðar stofnaði fjölskyldan býlin
Bláhvamm og Laufahlíð, nánast í
sama túni, og í fyllingu tímans tók
Jón við bóndahlutverkinu í Blá-
hvammi. Mótbýlismaður hans í
Laufahlíð var Þórður, móðurbróðir
hans og fóstri.
Árið 1969 kvæntist Jón Steinunni
Bragadóttur frá Akureyri. Þau voru
glæsileg hjón, jafnt í sjón og raun, og
hygg ég Steinunn hafi verið hans
lífsgæfa. Saman eignuðust þau fjög-
ur börn: Guðnýju, Böðvar, Guðrúnu
og Þórð. Fyrir átti Steinunn soninn
Ólaf Skúla,.sem Jón gekk í föður-
stað.
- Eins og fyrr var að vikið var Jón
greindur maður og hugkvæmur.
Hann átti og til slíkra að telja. í nán-
ustu ætt hans má nefna Voga-Jón,
sem margir þekkja af nýlega útgefn-
um dagbókum hans, og Jón Sveins-
son - Nonna, sem flestir kannast við.
Jón Frímann var einnig óragur að
feta eigin slóðir í tilverunni. Hygg ég
að þau hjónin hafi verið þar samtaka
um að hrinda í framkvæmd ýmsum
nýjungum í búskap sínum, svo sem
ferðaþjónustu, sem þá var ný og til-
tölulega óreynd grein íslenskra
bænda. Jarðvarmann í landareign-
inni nýtti Jón ekki aðeins til húshit-
unar, heldur og til eldamennsku.
Endurvakti þar með foma aðferð
sem nú mun fóséð.
Þegar heilsu Steinunnar hnignaði
langt um aldur fram hafði Jón engar
vöflur á: hann byggði sundlaug og
gufubað í „túninu heima“ konu sinni
til heilsubótar sem hún ella hefði
þurft að sækja um langan veg. Hug-
kvæmni Jóns og þor til að feta
ótroðnar slóðir nýttust á margvís-
legan hátt þótt ýmsum hafi e.t.v.
þótt fyrirætlanir hans og hug-
myndaflug ærið loftkastalakennt á
stundum. Hann var einn þessara
jarðbundnu „skýjaglópa" sem ekki
einasta gefa lífinu lit, heldur og eru
forsenda mannlegra framfara.
- Ekki kynntist ég Steinunni konu
hans persónulega. En
mér eru minnisstæð
þessi hjón, sem ég
stundum sá á manna-
mótum, áberandi að
ytra atgervi og virtust í
senn afar ólík en þó svo
samhent. En samfylgd
þeirra varð skemmri
en skyldi. Steinunn
andaðist snögglega
vorið 1988 og bóndinn í
Bláhvammi stóð einn
uppi með bamahópinn
sinn. Þrátt fyrir mikla
og góða hjálp vina og
granna getur hver sagt
sér sjálfur þá sorg og einsemd er
Jón mátti líða - börnin ung, vinur
hans og lífsyndi á braut. Auk þess
hafði hann sjálfur gengið gegnum
erfið veikindi og aðgerðir, þótt þar
rættist betur úr en á horfðist.
Að missa maka sinn er nokkuð
sem enginn skilur utan sá er reynt
hefur.
Allt hið hversdagslega amstur og
gleði sem áður var deilt með annarri
manneskju jafnt í blíðu sem stríðu er
skyndilega borið í einsemd, jafnvel
þögn. Enginn gengur óbreyttur frá
þeirri reynslu.
En með eigin samstöðu og góðra
granna hjálp héldu þau hópinn, fjöl-
skyldan í Bláhvammi. Börnin uxu úr
grasi, dugmikið og efnilegt fólk. Brá
þar og fjórðungi til fósturs. Vinátta
og traust milli föður og barna virtist
mér ætíð sérlega heilt og gagn-
kvæmt. Vinir barnanna urðu vinir
heimilisins, og brást þar ekki gest-
risni Jóns fremur en fyrr. Ég sem
þessar línur rita má þar gleggst um
vitna. Hafi nokkur maður óskyldur
reynst syni mínum faðir var það Jón
Frímann. Þannig kynntust og tengd-
ust fölskyldur okkar þeim böndum,
er sterkari hafa reynst blóðböndum.
Þau kynni eru ógleymanleg.
Spjall við eldhúsborðið í Blá-
hvammi: eilífðarmálin, pólitík, ætt-
fræði, vísur, gamansögur og sagnir.
Jón að laga morgunkaffið meðan við
hin sváfum á okkar græna eyra, kím-
in og góðlátleg stríðni þegar letingj-
arnir skriðu úr rekkju. En þótt jafn-
an væri stutt í grínið var Jón einnig
maður alvörunnar. Sár reynsla varð
honum þroskabraut sem gerði hann
þann gæfumann er kunni að hlú að
sárum samferðamannanna. Hann
átti eyra sem heyrði og hjarta sem
gaf án spurninga um endurgjald.
Ofáir gistu Bláhvamm um lengri eða
skemmri tíma sér til heilsubótar í
margvíslegu mótlæti. Bóndinn fékk
þeim girðingarvinnu ellegar annað
þarflegt verk og þegar „lífsönnin
dottandi í dyrnar er sest“ var gjarn-
an tekið til við hressilegar umræður
um margvísleg málefni.
Alls staðar var Jón heima - hvort
heldur á liðnum öldum eða spurn-
ingu dagsins. Vísur og skemmtileg-
heit fylgdu gjarna, líkt og konfekt-
moli með kaffinu.
Það er ýkjulaus fullyrðing að fleiri
hafi - miðað við mannfjölda - hlotið
bót meina sinna undir handarjaðri
Jóns Frímanns en á samanlögðum
spítölum landsins - að þeim þó ólöst-
uðum.
Slík var gæfa þessa manns, sem
sjálfur hafði þó hlotið sinn skerf lífs-
rauna. Enginn skyldi þó ætla að Jón
hafi verið fullkominn og gallalaus,
fremur en aðrir menn. Kostir hans
voru hins vegar þess eðlis að gallarn-
ir verða hálfpartinn kostir líka.
Og nú er hann allur.
Þó þykir mér sem ég sjái bónda
standa í bæjardyrum í Bláhvammi,
hyggja til veðurs með hýruglamp-
ann í augunum, enda veit hann
mörgum betur að hversu sem viðrar
birtir upp um síðir.
Ef til vill tekur hann lagið með
sjálfum sér, enda prýddur góðri
söngrödd sem um árabil naut sín í
karlakór heimahéraðs hans. Ef til
vill kallar hann á hundinn og köttinn
og skenkir þeim morgunverð með
viðeigandi andakt.
Því er nefnilega þannig farið með
suma menn að það er öldungis
ómögulegt að nefna þá í þátíð, þó svo
dauðinn hafi hrifið þá á brott.
Allt að einu er það staðreynd að
Jón Frímann er á brott. Þvi er vík
milli vina um sinn.
Yfir þá vík sendi ég Jóni kveðju og
þakkir fyrir allan hans velgjöming
við mig og börn mín.
Ennfremur vottum við fjölskyldan
börnum Jóns, tengda- og barnabörn-
um hluttekningu okkar. Missir
þeirra er mikill, því þau áttu svo
mikið þar sem Jón var.
Megi alvaldur gefa þeim styrk til
að bera þann missi og aðrar sorgir
sem að þeim sækja nú.
Stefanía Þorgrímsdóttir frá
Garði og börn.
Nonni í Bláhvammi var sonur
Guðnýjar Jónsdóttur í Bláhvammi,
afasystur minnar. I Bláhvammi bjó
líka Böðvar bróðir hennar en Þórð-
ur, bróðir þeirra, bjó í Laufahlíð á
sömu torfunni. Þau voru börn Hólm-
fríðar Jónsdóttur og Jóns Frímanns,
bónda í Brekknakoti, Jónssonar.
Ég kom þama oft þegar ég var lít-
il og það var ævintýri líkast. Guðný
frænka, annáluð fyrir skemmtileg-
heit, lék við hvern sinn fingur,
hverabrauð og reyktur silungur á
borðum og þetta skrýtna fíflavín.
Sveitin græn og búsældarleg, gufu-
bað og sundlaug á næsta bæ og
hveralyktin um allt, öðmvísi hvera-
lykt en fyrir sunnan. Þarna í
Brekknakoti hafði Jón, afi minn, al-
ist upp og mamma og hin Kaldbaks-
systkinin lært að synda. Nonni,
frændi minn, var hluti af þessu öllu,
góður og gamansamur, gleðigjafi og
hjálparhella mömmu sinnar og móð-
urbræðra. Svo liðu árin og heim-
sóknum fækkaði, en fréttir fóm allt-
af á milli. Nonni kvæntist afbragðs
konu, Steinunni Bragadóttur og
hamingjan blasti við. Börnin urðu
fjögur, auk sonar, sem Steinunn átti
fyrir. En svo dundi ógæfan yfir.
Steinunn lést langt fyrir aldur fram
úr hvítblæði. Gamla fólkið farið
nema Þórður, og Nonni stóð einn
uppi með börnin sín hálfstálpuð.
Hann barðist áfram eins og hetja og
komst yfir erfiðleikana. Afram liðu
árin og tengslin við fólkið í Blá-
hvammi rofnuðu, og þó. Fyrir þrem-
ur ámm, kvöldið fyrir jarðarför
mömmu minnar, hringdi Nonni til að
hugga mig. Það var fallegt samtal,
sem ég er þakklát fyrir.
Næsta sumar fómm við norður og
komum í Bláhvamm. Hann var úti á
túni að slá, það var sólskin og brak-
andi þurrkur. Hann flýtti sér heim
þegar hann sá til mannaferða. Ég
þekkti hann strax aftur, rjóðan af
vinnu og brosmildan, svipurinn var
sá sami og fyrr. Hann fagnaði okkur
og sýndi um allt, lömbin og hænu-
ungana, fjárhúsið og svo heimilið
sitt. Börnin vom farin að heiman og
hann bjó einn, en virtist enn svo
glaður og sáttur við lífið. Mér fannst
hann lífslistamaður og þótti gott að
vita af honum þama. Við kvöddumst
brosandi á hlaðinu með goluna í hár-
inu.
Ég geymi þessa litlu minningu um
heimsóknina til bóndans í Blá-
hvammi og hún vitjar mín oft. Þann-
ig lifir Nonni í minningu þeirra sem
þekktu hann.
Ég og fjölskylda mín samhryggj-
umst börnunum hans Nonna og fjöl-
skyldum þeirra og biðjum þeim
Guðs blessunar.
Snjólaug G. Ólafsdóttir.
Þó dauðinn sé eitt af því sem eng-
inn fær umflúið og getur komið
hvenær sem er, óvæntur, snöggur og
óvæginn, er hann í raun ósættanleg
staðreynd.
Eitthvað sem manni er kært er
horfið og kemur aldrei aftur og það
eina sem eftirsjáin vermir sér við
eru minningarnar. Minningar mínar
um Jón eru minningar um mann sem
ég stolt gat talið til minna bestu vina.
Hann hafði þá kosti til að bera sem
áunnu honum væntumþykju og virð-
ingu þeirra sem hann þekktu. I huga
mínum var hann hin dæmigerða ím-
ynd bændahöfðingjans; traustur,
seigur, vitur, fróður og höfðingi
heim að sækja. Þó að sjálfur skartaði
hann ekki neinni háskólagráðu gat
hann í raun gert mörgum háskóla-
menntuðum manninum skömm til
með glöggskyggni sinni og fróðleik
Það var hrein unun að hlusta á þenn-
an meira eða minna sjálfmenntaða
mann segja frá. Þær frásagnir
geymi ég sem dýrmætan fjársjóð í
minningunni.
Það er ekki hægt að segja að lífið
hafi farið mjúkum höndum um Jón,
allavega ekki á seinni hluta ævinnar.
Sennilega hafa stormar lífsins þó
aldrei skekið hann eins óþyrmilega
og þegar hann missti konu sína í
blóma lífsins. Þá fékk maður á til-
finninguna að kjölfestan í lífi hans
hefði brostið og aldrei gróið um heilt
upp frá því. Steinunn var hans stóra
ást í lífinu og missir hennar óbætan-
legur bæði honum og bömunum. Af
einskærum dugnaði beit hann þó á
jaxlinn og hélt heimilinu gangandi
með sín fjögur ungu börn. Þeim gat
hann ekki brugðist og umhyggjan
fyrir Jþeim varð hans leiðarljós í líf-
inu. Oneitanlega var hann stoltur af
þeim, enda full ástæða til þar sem
þau eru öll í eðli sínu mannkostafólk.
Hvernig gætu þau líka orðið annað
með slíka foreldra? Fimmta bamið
sitt fékk hann með Steinunni en sá
drengur reyndist Jóni betri en eng-
inn í öllum hans hremmingum.
Það var sorglegt að sjá og fylgjast
með hvernig þróun í búskaparhátt-
um þjóðarinnar reyndist kyrkingar-
tak á bændum eins og Jóni. Þessi
búhöldur sem var bóndi af lífi og sál
mátti berjast fyrir lífi sínu sem slík-
ur, eins og reyndar aðrir sauðfjár-
bændur þessa lands. Það sem var
sárast að horfa upp á var hvernig
stoltið var kramið og hve þessi bar-
átta var dauðadæmd.
Illa og skammarlega er farið með
þessa síðustu fánabera íslenskra
sauðfjárbænda sem byggt hafa af-
komu sína á fornri hefð. En þótt
syrti í álinn kvartaði Jón aldrei.
Reyndar man ég aldrei eftir að hafa
heyrt Jón kvarta, sama á hverju
gekk. Allt hlaut að lagast á endan-
um. Það þurfti bara að þreyja þorr-
ann og góuna.
Nú er Jón farinn yfir móðuna
miklu, vonandi til Steinunnar sinnar,
og ég sit ekki framar í vinalegu eld-
húsinu í Bláhvammi í djúpum heim-
spekilegum samræðum um lífið og
tilveruna með hlýjan og glettnisleg-
an hláturinn hans þegar eitthvað
fyndið kom fram í hugann. Ég kem
heldur ekki til með að heyra hressi-
lega röddina hans í símanum seint á
síðkvöldum: „Það er mikið að hægt
er að ná í þig fyrir þessum bölvaða
símsvara þínum.“
Traustur vinur er horfinn. Bless-
uð sé minning hans. Guð blessi böm-
in hans og barnabörn og veiti þeim
huggun í þeirra miklu og þungu
sorg. Það er mikið lagt á þessar
ungu herðar og megi þeim verða
forðað frá því að kikna. Ég sendi
þeim alla mína samúð og vináttu.
Valdís Jónsdóttir.
Fyrir tuttugu árum lá sonur minn
á sjúkrahúsinu á Húsavík og var ég
að reyna að líta til hans að deginum
með tveggja ára dömu í fóstri, dóttur
mína jafngamla og aðra rétt ófædda.
Þá var Steinunn í Bláhvammi þar
stödd og sagði við mig: „Þú þarft nú
ekki að hafa áhyggjur af þessum
dreng. Ég er alvön svona strákum
og skal líta til hans.“ Þetta lýsir
Steinunni vel, þrátt fyrir að vera
sjálf sjúklingur munaði hana ekkert
um að líta til með drengnum mínum í
ofanálag. Því miður kynntist ég
henni ekki nánar, en heyrði mikið af
henni látið sem annálaðri myndar-
konu. Það var því mikið áfall þegar
hún féll frá í blóma lífsins og eftir
stóð Jón með börnin þeirra fimm.
Jóni kynntist ég síðan í ákveðnum
félagshópi fyrir sex árum á erfiðum
tíma í lífi mínu. Þá var hann búinn að
reyna ýmislegt, til dæmis að þurfa
að fara í erfiða hjartaaðgerð og
kynnast svarta hundinum. Samt bar
hann sig alltaf vel og það var ótrú-
legt hvað hann átti mikið til að miðla
öðrum. Ég veit að hann átti stóran
hóp vina og stóð í símasambandi við
marga. Þarna tók hann upp á því að
hringja til mín: „Hvernig gengur hjá
þér?“ og yfirleitt enduðu samtölin á:
„Stattu þig, stelpa." Síðan flutti ég í
burtu og þrátt fyrir það héldu sím-
tölin okkar áfram og hafa verið fast-
ur punktur í tilverunni seinustu sex