Morgunblaðið - 14.04.2000, Síða 44

MORGUNBLAÐIÐ
44 FÖSTUDAGUR 14. APRÍL 2000
LISTIR
Enn eru súl-
ur í eldhúsi
Það er ekki tjaldað til einnar nætur á
7
Reykjavíkursögusýningu Arbæjarsafns en
sýningin byggist að stórum hluta á ára-
langri rannsóknarvinnu safnsins á forn-
leifum í Viðey og víðar, sögu Innrétting-
anna, lausum minjum 19. og 20. aldar og
byggingarsögu borgarinnar frá öndverðu
fram til dagsins í dag. Þorvarður
Hjálmarsson kynnti sér þessa athyglis-
verðu sýningu.
Frá sýningunni í Árbæjarsafni.
Morgunblaðið/Jim Smart
ÞAÐ kennir margra grasa á sýn-
ingunni Saga Reykjavíkur - frá
býli til borgar sem sett er upp í
samvinnu við Reykjavík - menn-
^ ingarborg árið 2000. Sýningin er
sett upp í stærsta og tígulegasta
húsi Arbæjarsafns, Lækjargötu 4,
og þar inni gefur meðal annars að
líta skála Ingólfs Arnarsonar
landnámsmanns og Hallveigar
Fróðadóttur konu hans. Ingólfur er
hærður vel og situr í rekkju sinni
með öxi sína í höndum sér albúinn
til afreka, en Hallveig er öllu frið-
samlegri að sjá og bjartleitari.
Skálinn er reistur samkvæmt til-
tækum heimildum um líf og lifnað-
arhætti fornmanna og á að gefa
raunsanna mynd af híbýlum þessa
goðsagnakennda fólks sem áhöld
eru þó um að hafi nokkru sinni ver-
ið til, segir Anna Lísa Guðmunds-
dóttir, deildarstjóri fornleifadeild-
ar. En eins og kunnugt er af
Landnámu og íleiri ritum nam Ing-
ólfur fyrstur norrænna manna land
á Islandi. Hann setti bæ sinn niður
í Reykjavík um 870 og staðfesta
fornleifarannsóknir við Aðalstræti
og Suðurgötu þá tímasetningu að
sögn Önnu Lísu, en þær rannsókn-
ir stóðu yfir frá 1971 til 1975 og
juku mjög við þekkingu núlifandi
manna á lifnaðarháttum og híbýl-
um fommanna. I skála Ingólfs eru
eftirlíkingar af ýmsum forvitnileg-
um gripum svo sem kljásteina-
vefstaður að baki Hallveigar en
kljásteinavefstaður er nokkurs
konar vefstóll sem heitir þessu
skemmtilega nafni; sjálf heldur
Hallveig á hræl í hendi sem hún
hefur sjálfsagt notað við vinnu sína
við vefstaðinn. Þá eru þarna til
sýnis áhöld sem duga myndu til að
reisa slíkan skála i dag og eftir-
líkingar af áhöldum sem notuð
voru á níundu öld. Áhöldin er mörg
hver undarlega nútímaleg og kunn-
ugleg en þó er þarna skondinn tré-
bor sem töluverða kunnáttu og
kúnst hefur þurft til að nota. Skál-
inn er enda allur smíðaður úr tré
og settur saman með trénöglum að
fornum sið og sá Gunnar Bjarna-
son um þá vinnu. Skjöldur Ingólfs
hangir á vegg rauður á lit en í
Sögu Eiríks rauða segir frá því að
menn hafi lyft upp rauðum skjöld-
um vildu þeir efna til ófriðar en
hvítum ef þeir fóru með friði um
héruð.
Smávaxnir fornmenn
Gína Ingólfs er 1,72 sentímetrar
á hæð en að sögn Önnu Lísu voru
fornmenn þó heldur smávaxnari í
raunveruleikanum en gínurnar eru
hluti af leikmynd sem gefa á fólki
tækifæri til að upplifa lífið við lang-
eldana forðum daga. Það að lang-
eldur er í skála merkir að skálinn
er mannabústaður en ekki útihús.
Leikmyndin er einkar sannfærandi
og bæði skrýðast þau Hallveig og
Ingólfur fötum að þeirra tíma
hætti. Þá gefur að líta þarna meðai
annarra sýningargripa síðu úr
Hauksbók þar sem segir frá land-
náminu. Ingólfur kom um vorið of-
an af heiði og tók bústað þar sem
öndvegissúlur hans höfðu að landi
komið og bjó í Reykjavík. Þar eru
enn súlur í eldhúsi, segir þar.
Ingólfur og niðjar hans ná yfir
tímabilið 874 til 1200 en næsti hluti
sýningarinnar Víkin og Viðey
spannar heldur lengra tímabil eða
frá 1200 til 1750. Þá tekur tími
Inntéttinganna við, en húsin sem
reist voru fyrir ullarverksmiðju
Innréttinganna mynduðu fyrsta
vísi að þéttbýli í Reykjavík eins og
alkunna er. Næsti hluti sýningar-
innar fjallar um Verslun og hand-
verk og þar á eftir fá stjórnsýslan
og embættismennirnir sína umfjöll-
un. A nítjándu öld hafði bæjarbrag-
urinn í Reykjavík á sér danskan
blæ. Efnameiri borgarar bæjarins
réðu því sem þeir vildu ráða og
tömdu sér gjarnan danska siði.
Eins og vænta má féll þessi breytni
þeirra ekki öllum frónbúum vel í
geð og Reykjavík fékk það óorð á
sig að vera hið mesta spillingarbæli
þar sem þrifist bæði sollur, sukk
og svínarí. Þá víkur sögunni að sjó-
sókn og tómthúsmönnum svoköll-
uðum en sjávarútvegur hefur löng-
um verið mikilvægur þáttur í lífi
höfuðstaðarbúa. A nítjándu öld
voru fískveiðar aðalatvinnuvegur
bæjarbúa og sjómenn og daglauna-
menn nefndir tómthúsmenn. Þá
breyttist svipmótið og bragurinn í
Reykjavík allmikið því að á góðvið-
risdögum var saltfiskurinn breidd-
ur til þerris á stakkstæðum víða
um bæinn.
Þjóðhátíðin breytti ýmsu
Höfuðstaður í nánd við nýja tíma
er yfirskrift tímbilsins frá 1870 til
1918. Þjóðhátíðin 1874 breytti
ýmsu fyrir byggðina í Reykjavík. I
tilefni hennar var bærinn allur
prýddur, götur breikkaðar, nýjar
voru lagðar og lýstar. Torg var
gert á Austurvelli með styttu eftir
Thorvaldsen á því miðju og árið
1881 var Alþingishúsið reist við
völlinn. Örar tækniframfarir og öfl-
ugt menningarlíf stuðluðu að
gróandi mannlífi. Tómthúsmenn-
irnir fyrrnefndu tóku að reisa sér
steinhlaðna bæi í stað torfbæjanna
og Reykjavík öðlaðist annan brag.
Um þann brag fjallar næsti hluti
sýningarinnar sem nefndur er vél-
væðing og sérhæfing, og lýsir tíma-
bilinu frá 1918 til 1945.
Þá erum við komin fram til nú-
tímans, árunum frá 1946 fram til
dagsins í dag. Lýst er í máli og
myndum hvernig Reykjavík breyt-
ist úr því sem næst ofvöxnu sveita-
þorpi á árunum eftir stríð í þá
einkabílavélvæddu borg sem hún
nú er orðin. Eftir stríðslokin 1945
hóf nútíminn fyrir alvöru innreið
sína í borgarlífið. Þjóðleikhúsið
tekur til starfa árið 1950, Sinfón-
íuhljómsveit íslands er stofnuð
sama ár og lista- og menningarlíf
eflist með hverju árinu sem líður.
Ekki þykir lengur tiltökumál að
borgarbúar bregði undir sig betri
fætinum og litist um í heiminum,
sýni sjálfa sig og sjái aðra og heim-
sóknum erlendra manna til
Reykjavíkur fjölgar jafnt og þétt.
Listahátíð Reykjavíkur er haldin í
fyrsta skipti árið 1970 og annað
hvert ár upp frá því. Bjórinn breyt-
ir ásýnd skemmtanalífsins og
tölvubyltingin opnar umheiminn
upp á gátt. í kjölfar þessa breytist
æði margt og ný matarmenning
setur svip sinn á veitingahúsin í
borginni.
Um allt þetta og miklu fleira má
fræðast á þessari spennandi og að-
gengilegu sýningu sem ber fag-
mennsku í framsetningu gott vitni
og þá ekki síður landlægri frásagn-
argleði og forvitni um náungann,
sem eins og við vitum hefur löng-
um fylgt okkur Reykvíkingum, líkt
og golan utan af Faxaflóanum.
Sjá, morgun-
stjarnan blikar blíð
TÓNLIST
Hásal i r
KÓRTÓNLEIKAR
Sönglög, kór- og orgelverk eftir
m.a. Tallis, Pachelbel og Oliver
Kentish (frumfl.), ásamt Magnificat
eftir Monteverdi. Þórunn
Guðmundsdóttir sópran; Kári
Þormar, orgel; Kammerkór Hafn-
arfjarðar u. stj. Helga Bragasonar.
Einsöngvarar meðal kórfélaga:
Ingiríður Olgeirsdóttir (S), Eyjólfur
Eyjólfsson, Guðmundur H. Jónsson
(T). Ljóðaupplestur: Harpa Arnar-
dóttir leikkona. Miðvikudaginn 12.
apríl kl. 20.30.
FURÐU gegnir hversu mismikið
er lagt upp úr upplýsingahlutverki
tónleikaskráa, og virðist engin regla
ráða því hvað þyki of eða van. Skrá
Kvennakórs Reykjavíkur um dag-
inn var t.d. með þeim fyllri, þótt
sleppti umfjöllun um verk og höf-
unda, enda lögin mörg og flest af
léttari meiði. Tónleikaskrá Kamm-
erkórs Hafnarfjarðar fyrir sl. mið-
vikudagskvöld var hins vegar harla
fámál, þrátt fyrir að mörgu leyti for-
vitnilegt og sjaldheyrt verkefnaval.
Manni er þannig til efs að áheyrend-
ur hafi verið með allt á hreinu um
Tu lucis terminum eftir brezka end-
urreisnartónskáldið Thomas Tallis,
Totus tuus eftir Pólverjann Gór-
ecki, þekkt tildrög að Song for At-
hene eftir nútíma Bretann John Ta-
vener eða verið þaulkunnugir
Magnificat eftir Monteverdi, hvað
þá hvort hugsanlega væri flutt í
fyrsta sinn á Islandi. Um allt þetta
þagði skráin þunnu hljóði og takm-
arkaði sig alfarið við verktitla og
höfundanöfn.
Hvorki viðfangsefnin né meðferð
þeirra virtust verðskulda slíkt tóm-
læti. Hlustendur hlýtur að hafa
blóðlangað að fá eitthvað að vita um
a.m.k. eldri verkin, enda erfitt að
ímynda sér áhugafólk um fornmúsík
sem er 100% sama um sögulega um-
gjörð hennar á okkar ólíku tímum.
Ur því dagskráin var hugsuð út frá
sameinandi þema, „Maríusöngvar/
Maríuljóð", hefði vel mátt vænta
smápistils af því tilefni. Auk þess
sem einn helzti helgidagur Maríu
meyjar, boðunardagurinn (25.
marz), rann upp ekki alls fyrir löngu
og kórónaðist í lokaatriðinu, hinu 26
mínútna löngu Magnificati Mont-
everdis við umfjöllunarefni sem
Bach-unnendur þekkja mætavel frá
samnefndu snilldarverki Sebastians
og meistaralegri kantötu hans „Wie
schön leuehtet der Morgenstern".
Dagskráin var fjölbreytt þrátt
fyrir heildarþemað. Þar skiptust á
11 kórverk, 5 upplestursatriði, 3
orgelverk og 3 einsöngslög með org-
el- eða píanóundirleik. Þórunn
Jónsdóttir söng tvö Ave Maria. Hið
stutta en snotra lag Þórarins Jóns-
sonar kom mjög fallega út, og líka
það eftir Sigurð Þórðarson, þótt
styrkmunur á vandasömum hæðar-
nótum lagsins og neðri legu væri
helzti mikill. Hið frumlega Maríu-
vers Karls O. Runólfssonar var af-
burðavel flutt af þeim Þórunni og
Kára, og sópraninn fór varfærnis-
lega en þó vel með stórt hlutverk
sitt á móti álíka hlédrægum kórsöng
í Ave Maria Gunnars Þórðarsonar
úr nýrri messu hans (ógetið í tón-
skrá), auk þess sem framlag hennar
í ein-, tví- og þrísöngsþáttunum í
Magnificati Monteverdis var ein-
lægt og tillitssamt við hina minna
þjálfuðu einsöngvara úr kórnum.
Kári Þormar lék undir á pósitífor-
gel og píanó með kór og einsöng af
öryggi og átti beztu tilþrif í Mont-
everdi (ekki sízt í Quia respexit) og
seinni Magnificat-fúgu Pachelbels í
g, þótt vottaði fyrir smá stirðleika í
þeirri fyrri (e-moll) og í Voluntary
brezka miðbarokksmeistarans
Maurice Greene. Upplestur leik-
konunnar Hörpu Arnardóttur bætti
að einhverju leyti upp söngtexta-
leysi tónleikaskrár.
Kammerkór Hafnarfjarðar er
vaxandi sönghópur að gæðum,
búinn prýðilegu söngfólki og skart-
aði fyrirmyndargóðu raddjafnvægi,
enda hlutfallið milli karla og kvenna
þokkalega jafnt (10-14). Tónstaðan
var yfirleitt í ágætu lagi, enda auð-
heyrt að kórinn réð auðveldlega við
jafnvel vandasömustu verkefni
kvöldsins. Það kom því óneitanlega
á óvart hvað tónninn í kórnum var
víða dapur og gleðisnauður, að mað-
ur segi ekki armæðufullur, þrátt
fyrir upp til hópa fagnaðarverð til-
efni söngtextanna. Boðunardagur
Maríu meyjar telst varla meðal
harmþrungnustu hátíðisdaga
kirkjuárs, hvað þá að guðsmóðir
þyki tragísk persóna í heild, enda
þótt einstaka textar eins og Stabat
mater dolorosa séu á hinn veginn.
KH er að vísu fráleitt einn um þetta
niðurlúta viðmót í hérlendu kór-
starfi, og því ástæða til að minna
enn og aftur á, að bros er ekki að-
eins til augnayndis - það heyrist
líka.
Engu að síður tókst margt mjög
vel hjá kórnum, t.d. Maríukvæði,
litla perlan Atla Heimis, hið hómó-
fóníska en ofurtæra Totus tuus eftir
Górecki, svo og Song for Athene eft-
ir brezka grísk-réttrúaða tónskáldið
John Tavener - þrátt fyrir áðurget-
inn depurðarsvip og fremur flatan
sérhljóðaframburð. Sá háði einnig
annars velheppnuðum frumflutn-
ingi hins stutta en þokkafulla kór-
verks Olivers Kentish, Tantum er-
go, við latneskan texta, þar sem
sérhljóðin hefðu sömuleiðis mátt
vera opnari og kringdari. Fyrir
kannski utan skort á breiðari mót-
un, því slitrukennt portamentó
kórsins hafði ákveðna tilhneigingu
til að búta sönghendingar verksins í
óþarflega smáar einingar.
Magnificat Monteverdis var lang-
stærsti biti dagskrár, nærri hálftími
að lengd, og þakkai’vert framtak að
kynna íslenzkum tónleikagestum
þetta vafalítið fáheyrða verk frá
öndverðum barokktíma, hafi það þá
verið flutt hér áður. Heildaráferð
verksins var tær og frumlegt leit-
andi, og vakti athygli hvað ein-
söngvarar kórsins fóru oft vel og
stílhreint með hina mörgu einsöngs-
þætti þess, kannski sérstaklega
annar tenórinn. Kórstjórinn virtist
fara bil beggja milli nútíma- og upp-
runaflutnings og sleppti t.a.m.
flestu tímatýpísku flúri eins og geit-
artrillum. Þó að sumt hefði ugglaust
mátt syngja hraðar (og glaðar), var
söngur kórsins yfírleitt öruggur og
skýr, nema helzt í loka-Gloríunni,
sem varð svolítið þvögukennd. En
hvað sem öllu líður bar viðfangsefn-
ið vott um metnað og dugnað, og
það er ekki amalegt veganesti ung-
um kór á framaleið.
Ríkarður Ö. Pálsson