Morgunblaðið - 20.06.2000, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
FRETTIR
ÞRIÐJUDAGUR 20. JÚNÍ 2000 11
V estfirskir
stjórnmála-
menn vaskir
og vopnfimir
Þátttaka Vestfírðinga í íslenskri stjórnmála-
baráttu var til skoðunar á málþingi sem hald-
ið var á Isafirði á sunnudaff. Davíð Logi Sig-
urðsson fylgdist með málþinginu en þar kom
m.a. fram að mýtan um þróttmikla vestfírska
stjórnmálamenn ætti við rök að styðjast.
Morgunblaðið/Halldór Sveinbjömsson
Halldór Blöndal, forseti Alþingis, setur málþingið. Lengst til hægri er Jón Páll Halldórsson, sem var fundar-
stjóri, við hlið hans er Ólafur Þ. Harðarson. Halldóri á hægri hönd er Guðmundur Hálfdanarson, þá Svavar Þór
Guðmundsson og Jóna Símonía Bjarnadóttir.
Morgunblaðið/Halldór Sveinbjðmsson
Sögusýningin í Gamla spítalanum var vel sótt.
AMILLI flmmtíu og sextíu
manns sóttu málþing um
Vestfirði og stjórnmál
sem haldið var síðastliðinn
sunnudag í Edinborgarhúsinu á Isa-
fii'ði. Fyrr um daginn hafði verið opn-
uð sögusýning um vestfirska stjóm-
málamenn í Gamla sjúkrahúsinu á
ísafirði, en þar gat að líta myndir og
æviágrip allra þeirra níutíu og átta al-
þingismanna sem segja má að tengist
eða hafi tengst Vestfjörðum með ein-
um eða öðrum hætti.
Meðal þeirra stjórnmálamanna
sem fæddust á Vestfjörðum og þjón-
uðu landshlutanum á Alþingi eru þeir
Jón Sigurðsson forseti, Skúli Thor-
oddsen, Bjöm Jónsson ráðhema,
Hannibal Valdimarsson, Matthías
Bjarnason og Þorvaldur Garðar
Kristjánsson.
Hannes Hafstein ráðherra, Asgeir
Asgeirsson forseti, Tryggvi Þórhalls-
son forsætisráðherra, Hermann Jón-
asson forsætisráðherra, Steingrímur
Hermannsson forsætisráðherra og
Sighvatur Björgvinsson em hins veg-
ar dæmi um stjórnmálamenn sem
fóm í framboð á Vestfjörðum án þess
að hafa fæðst þar. Þann fríða flokk
fólks sem fæddist á Vestfjörðum en
fór í framboð annars staðar á landinu
fylla síðan þau Jón Baldvinsson, Ingi-
björg H. Bjamason, Benedikt Grönd-
al forsætisráðherra, Auður Auðuns,
Finnbogi Rútur Valdimarsson,
Sverrir Hermannsson, Olafur Ragn-
ar Grímsson forseti, Jón Sigurðsson
og Jón Baldvin Hannibalsson, svo
einhverjir séu nefndir.
I ræðu við opnun sýningarinnar á
sunnudag sagði Einar K. Guðfinns-
son, fyrsti þingmaður Vestfjarða-
kjördæmis, að um það þyrfti ekki að
deila að menn gætu sannarlega verið
stjórnmálamenn annars vegar, og
vestfírskir hins vegar. Spurningin
væri síðan hvort það hefði einhverja
sérstaka merkingu - og þá hvaða - að
vera vestfírskur stjómmálamaður.
Kvaðst hann vonast til að á málþing-
inu síðai' um daginn fengjust einhver
svör við þessari spumingu.
Penninn vopn Jóns forseta
fremur en sverðið
Það var Isafjarðarbær sem stóð
fyrir málþinginu á sunnudag og komu
ungmenni úr bæjarvinnunni m.a. að
undirbúningi sýningarinnar á gamla
spítalanum. Leikhópurinn Morrinn,
sem einnig er skipaður vestfirskum
ungmennum, flutti stuttan leikþátt
og í kjölfarið fengu gestir leiðsögn
niður að Edinborgarhúsi, þar sem
málþingið var hafið. Var stiklað á
stóra í stjórnmálasögu bæjarins á
þessari stuttu eftirmiðdagsgöngu.
Halldór Blöndal, forseti Alþingis,
setti málþingið í Edinborgarhúsinu
og sagði hann skýrt mega dæma af
sögusýningunni hversu merkir
stjórnmálamenn hafi komið frá Vest-
fjörðum í gegnum tíðina. Sagði Hall-
dór að fyrr á öldinni hefðu menn alist
upp við að minning Jóns Sigurðsson-
ar forseta væri sveipuð dýrðarljóma
og að einmitt þess vegna yrði áhuga-
vert að heyra hvemig sagnfræðingar
íjölluðu nú um þessa sjálfstæðishetju
Islendinga.
Jón Sigurðsson var einmitt við-
fangsefni Guðmundar Hálfdanarson-
ar, dósents í sagnfræði við Háskóla
Islands, en hann sagði í erindi sínu að
skoðanir Jóns hefðu staðist tímans
tönn og vel það. Hins vegar væri ljóst
að þekkíng á Jóni hafi lengi verið
ábótavant. Það kæmi til af því að skrif
Jóns hefðu svo sem ekki verið nein al-
þýðuskemmtun, auk þess sem Jón
Sigurðsson væri mjög sérstæð þjóð-
hetja.
„Vopn hans var penninn fremur en
sverðið og í þeim omistum sem hann
háði féll enginn óvígur, a.m.k. ekki í
eiginlegri merkingu þess orðs,“ sagði
Guðmundur. Ekkert tragískt væri
við lífshlaup Jóns Sigurðssonar sem
gæti kryddað ævisögu hans og mönn-
um hefði reynst erfitt að gera úr hon-
um rómantíska hetju, en það kæmi
hins vegar m.a. til af því að Jón hefði
verið afar heilsteyptur persónuleiki
og líf hans verið án allra stóráfalla.
Miður hversu Jón hefur breyst
í íjarlægt tákn í hugum fólks
Guðmundur sagði miður hversu
Jón hefði í raun breyst í fjarlægt og
næsta líflaust tákn í hugum flestra Is-
lendinga. Stjórnmálaskoðanir Jóns
ættu nefnilega mikið erindi við Is-
lendinga samtímans og framlag hans
til íslenskra stjórnmála hefði verið
bæði varanlegra og reyndar nokkuð
annað en margir héldu. Þannig væri
minningu þjóðemissinnans Jóns Sig-
urðssonar helst haldið á lofti en hún
hefði tæpast verið helsta leiðarljósið í
stjórnmálastarfi hans þó að hún hafi
vissulega verið áberandi í skrifum
hans. Pólitík forsetans einkenndist
miklu fremur af raunsæi, f'rjálslyndi
og óbilandi framfarahyggju.
Um tenginguna við Vestfirði sagði
Guðmundur að fslendingar gætu
sannarlega þakkað Vestfirðingum
fyrir að leggja sér til þjóðhetjuna Jón
Sigurðsson enda hefðu skoðanir hans
verið vegvísir inn í nútímann. Eðli-
legt væri að líta á Jón sem táknrænan
föður íslensks nútímasamfélags. Hitt
væri annað mál að stjómmálaskoðan-
ir Jóns hefðu vart fæðst í heima-
byggð hans heldur endurspegluðu
þær fyrst og fremst skoðanir og þjóð-
félagshugmyndir sem vora útbreidd-
ar í öllum norður- og vesturhluta
Evrópu um miðja 19. öld. Eins væri
greinilegt að Jón taldi sig alla tíð
fremur þingmann íslands alls en tals-
mann vestfirskra sérhagsmuna.
Líflegar uraræður
um Skúlamál
Svavar Þór Guðmundsson, sagn-
fræðingur á ísafirði, fjallaði um hin
þekktu Skúlamál í tölu sinni á mál-
þinginu en þau tengjast voveiflegu
mannsláti í nágrenni ísafjarðar árið
1892. Rakti Svavar hvernig Skúli
Thoroddsen sýslumaður hafði reynt
að fá mann sem kallaður var Sigurður
„skurður" tO að játa á sig morð og
hvemig í kjölfarið spunnust harðvít-
ugar pólitískar deilur um embættis-
færslu Skúla sem urðu til þess að
hann hraktist úr embætti.
Svavar sagði það skoðun sína að
Sigurður „skurður" hefði sannai'lega
átt þátt í því að umræddur maður,
Salomón Jónsson, lést á heiðinni, en
að líklega hefði þar verið um eins
konar óhapp að ræða. Jafnframt að
Skúli hefði vissulega ekki sést fyrir í
embættisfærslu sinni í tengslum við
málið en að málareksturinn gegn
Skúla hefði síðan verið afar ofstækis-
íúllur af hálfu Magnúsar Stephensen
landshöfðingja og Lárasar H.
Bjamasonar, sem settur var til að
rannsaka embættisfærslu Skúla.
Fjöragar umræður urðu um erindi
Svavars og augljóst að sitt sýnist enn
hverjum um þessi mál. Hélt Einar
Oddur Kristjánsson alþingismaður
m.a. uppi vörnum fyrir Sigurð
„skurð“ og taldi söguna hafa dæmt
hann sekan þrátt fyrir að Sigurður
hafi aldrei verið ákærður fyrir þessi
mál og ætíð neitað því að hann hefði
myrt Salómón.
Að þessu loknu fjallaði Jóna Sím-
onía Bjamadóttir, sagnfræðingur á
ísafirði, um þriðja áratuginn í ís-
firskum stjórnmálum en í bæjar-
stjómarkosningum 1921 komust
vinstri menn þar í fyrsta skipti í
meirihluta. Hófu þeir ýmsar fram-
kvæmdir sem deilur urðu um en til-
drög þess að Alþýðuflokkurinn
komst í meirihluta rakti Jóna Símon-
ía m.a. til Skúlamála enda hefði Skúli
notið stuðnings meðal alþýðunnar og
verið eins konar forfaðir verkalýðs-
hreyfingar á staðnum. Vora ekki allir
fundarmenn jafn sáttir við þá kenn-
ingu að Skúli hafi verið sósíalisti, eins
og fram kom í umræðum að loknu er-
indi Jónu Símoníu.
Átakahefðin orsök pólitísks
þróttar vestfirskra manna?
Ólafur Þ. Harðarson, dósent í
stjómmálafræði við Háskóla Islands,
var síðastur á mælendaskrá og leitað-
ist hann við að svara þeirri spurningu
hvort eitthvað væri til í því að Vest-
firðingar væru sérstakir skörangar í
stjórnmálum. Ólafur beitti m.a. þeirri
aðferð að rifja upp hverjir hefðu verið
(forsætis)ráðherrai' frá 1904 og kom
þá í ljós að þingmenn úr Reykjavik
hafa setið lengst í embættinu, eða
26.5 ár. Vestfú'ðingar koma þar hins
vegar næst á eftir með 23,5 ár en í
þriðja sæti era Reyknesingar með
13.5 ár.
Sagði Ólafur að af þessu mætti
ráða að vissulega hefðu Vestfirðingar
látið til sín taka og átt framámenn í
stjórnmálum. Jafnframt sagði Ólafur
að tafla sem þessi skipti talsverðu
máli því sú staðreynd að forsætisráð-
herrar hefðu svo gjarnan tengst
Vestfjörðum styrkti mjög pólitíska
ímynd Vestfjarða.
Annað sem orðið hefði til þess að
vekja sérstaka athygli á Vestfjörðum
í pólitísku samhengi væri sú stað-
reynd að tvö dæmi væra um að feðg-
ar hefðu látið að sér kveða í stjóm-
málum svo um munaði og bæði væra
þau frá Vestfjörðum. Var Ólafur þar
að vísa til feðganna Hannibals Valdi-
marssonar og Jóns Baldvins, og síðan
Hermanns Jónassonar og Stein-
gríms.
Loks má nefna að Ólafur taldi það
til að helstu flokkaflakkarar íslands-
sögunnar (Hannibal, Ásgeir Ásgeirs-
son, Ólafur Ragnar Grímsson o.fl.)
tengdust Vestfjörðum en slíkir menn
fengju gjaman umfjöllun og athygli
og væra því hluti skýringarinnar.
Aukinheldur tengdust 2 _af 5 forsetum
lýðveldisins (Ásgeir og Ólafur) sömu-
leiðis Vestfjörðum.
Var það því niðurstaða Ólafs að
mýtan um vestfirska stjórnmála-
menn ætti við rök að styðjast, þeir
hefðu sannarlega látið að sér kveða í
íslenskri stjórnmálasögu. Aðspurður
um það hvort sú átakahefð, sem eink-
ennt hefur vestfirsk stjórnmál, réði
miklu um þennan pólitíska þrótt vest-
firskra manna sagði Ólafur það at-
hyglisverða kenningu, kenningu sem
vert væri að rannsaka frekar.
Sæmd heiðursmerki
fálkaorðunnar
VIÐ athöfn á Bessastöðum hinn 17.
júní 2000 sæmdi forseti íslands
fjórtán íslendinga heiðursmerki
hinnar íslensku fálkaorðu.
Þeir eru:
Auður Garðarsdóttir, formaður
sóknarnefndar Dómkirkjunnai’ í
Reykjavík, riddarakross fyrir störf
að safnaðarmálum, Bjarni Guð-
ráðsson, organisti, Nesi í Reyk-
holtsdal, riddarakross fyrir störf
að kirkjutónlist og varðveislu
menningarminja, Bolli Gústavsson,
vígslubiskup, Hólum í Hjaltadal,
stórriddarakross fyrir störf í þágu
kristni og kirkju, Halldór Ásgríms-
son, utanríkisráðherra, Reykjavík,
stórriddarakross með stjörnu fyrir
störf í opinbera þágu, Halldór
Blöndal, forseti Alþingis, Reykja-
vík, stómddarakross fyrir störf í
opinbera þágu, Helga Soffía Kon-
ráðsdóttir, formaðui’ Prestafélags
íslands, Reykjavík, riddarakross
fyrir störf í þágu kristni og kirkju,
Jóhannes Mathijs Gijsen, biskup
kaþólskra, Reykjavík, stórriddara-
kross fyrir störf í þágu kristni og
kirkju, Karl Sigurbjörnsson, bisk-
up, Reykjavík, stórriddarakross
með stjömu fyrir störf í þágu
kristni og kirkju, Kristín Möller,
Reykjavík, KFUK, riddarakross
fyrir kristilegt starf, Rannveig
Fríða Bragadóttir, óperusöngkona,
riddarakross fyrir tónlistarstörf,
Sigurður Sigurðarson, vígslubisk-
up, Skálholti, stórriddarakross fyr-
ir störf í þágu kristni og kirkju,
Sigurgeir Sigurðsson, bæjarstjóri,
Seltjamarnesi, riddarakross fyrir
störf að sveitarstjórnarmálum, Sól-
veig Pétursdóttir, kirkjumálaráð-
herra, Reykjavík, stórriddarakross
fyrir störf í opinbera þágu og Vil-
borg Dagbjartssdóttir, kennari og
rithöfundur, Reykjavík, riddar-
kross fyrir fræðslu og ritstörf.